Сут маҳсулотлари – бу куч демакдир!

Диетолог-шифокор учун сут маҳсулотлари нима?

– Бу куч! Ҳа, ҳеч қандай муболағасиз шундай. Негаки, инсон туғилганидан кексайгунига қадар сут маҳсулотларини истеъмол қилади. Катта ёшдаги кишиларнинг таомномасида сут ва сут маҳсулотларининг бўлиши соғлиқ билан боғлиқ кўплаб муаммоларнинг олдини олади. Ахир, уларнинг таркибида кўплаб ҳаёт учун муҳим бўлган макро ва микро элементлар — 20 та витамин, кальций, темир, селен, фосфор ва йод моддалари мавжуд. Шу ўринда кальций ҳақида алоҳида сўз юритиш жоиз. У суяк ва тишлар учун қурилиш материали бўлиб хизмат қилади, мушаклар ҳаракати, асаб фаолияти, қоннинг ивиши, терининг эластиклиги, соч ва тирноқларнинг мустаҳкамлигини таъминлашда фаол иштирок этади. Кальций етишмаслиги натижасида ёш ўтган сайин суякларда кальций миқдори камайиб, уларнинг мўртлашиш ҳолати – остеопороз вужудга келади. Остеопорозда суяк синиш эҳтимоли кўпаяди, сингандан кейин эса битиши қийинлашиб, даволаниш даври оғриқлар билан кечади. Кальций етишмаслигида томир тортишиши, оёқ ва қўлларда увишиш, юрак уришининг бузилиши, кариес ва иммунитетнинг тушиб кетиши кузатилади.

Катта ёшдаги одамнинг бу макроэлементга кундалик талаби 700 миллиграммни ташкил этади. Бир стакан сут кальцийга бўлган эҳтиёжимизни 30 фоизга қондиради. Бир кунда атиги икки стакан сут билан 150 грамм творогни истеъмол қилиш эса кальцийга бўлган кундалик талабимизни қондиради. Шуни ҳам эсда тутиш лозимки, кальцийни ўзлаштиришда сут таркибидаги D витаминининг ўрни беқиёс.

Сутнинг ёғлилик даражасини танлашда бирор тавсиялар мавжудми?

Озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида оқсил, ёғ ва углеводлар етарли бўлиши талаб этилади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти бир кунда ҳар килограмм тана вазнига 1 граммдан ортиқ бўлмаган ёғ истеъмол қилиш лозимлигини тавсия этади. Агар қадоқда 6% деб ёзилган бўлса, демак бу 100 грамм маҳсулотда 6 грамм ёғ борлигини англатади, 2 % бўлса – 2 грамм. Дарвоқе, нима учун нонуштага тортиладиган таомларда сут маҳсулотлари кўп бўлади, деган савол сизни ҳеч ўйлантирганми? Сабаби, ёғ ошқозонда сафро ажралиб чиқишини тезлаштириб, ҳазм қилиш жараёнини «уйғотади». Агар асосий ёғ манбаи сут маҳсулотлари бўладиган бўлса, ёғлилиги 2% ёки 3,2% бўлган сутни танлашингиз мақсадга мувофиқдир.

Озиш учун парҳез тутаётган одамлар ёки минераллар ва витаминлари учун сутга ихтиёр қилганлар, яхшиси, 1 фоизли сут истеъмол қилганлари маъқул. Сутнинг бундай турини, одатда спортчилар хуш кўришади, негаки сут зардобидаги оқсил ва казеин осон ҳазм бўлади, жисмоний машқлардан кейин мушакларнинг тикланишига ёрдам беради, шунингдек ортиқча килограммларнинг пайдо бўлиш хавфи туғилмайди. Бу сутда холестерин миқдори камлиги билан ҳам диққатга сазовор бўлиб, юрак-томир касалликларида тавсия этилади. Фақат шуни инобатга олиш жоизки, бу турдаги сутда А ва D витаминлари деярли бўлмайди. Агар бундай сутни мунтазам равишда истеъмол қилишни режалаштирган бўлсангиз, албатта мутахассис билан маслаҳатлашиб олишингиз талаб этилади.

Ўта ёғли сутни, масалан 6 фоизлисини соф ҳолатида, аммо камроқ миқдорда истеъмол қилиш мумкин. Шифокорларнинг фикрича, айнан ёғли сут қон босими кўтарилиб кетишидан хавотирда бўлган қаҳвахўрлар учун айни муддаодир. Сут таркибидаги ёғ зарралари кофеин сингишини секинлаштиради, демакки қон босими кескин кўтарилишининг олдини олади. Бундан ташқари қаҳва кальцийни «ювиб» кетади, сут таркибидаги кальций эса организмдаги кальций миқдорини тиклайди.

Қайси сут афзал: қадоқланганими ёки бозордан харид қилингани?

Яхшиси, қадоқланган сутни олганингиз маъқул. Биринчидан, йирик ишлаб чиқарувчилар хомашё ва тайёр маҳсулотнинг сифати таркибини назорат қиладилар. Иккинчидан, сутга махсус термик ишлов берилади: пастеризация ёки стерилизация (ультраюқори ҳароратда ишлов бериш, деб ҳам аталади) қилинади. Ультраюқори ҳароратда ишлов беришда, масалан, сут атиги 5 сония давомида 141°C гача қиздирилади, шундан сўнг у зудлик билан 4°C гача совутилади. Бунда деярли барча зарарли микроорганизмлар нобуд бўлади, фойдали элементлар эса сақланиб қолади. Учинчидан, сиз сутнинг ёғлилиги ҳақида аниқ маълумотга эга бўласиз.

Бозордан харид қилинган сутни қайнатиш талаб этилади. Агар ундай қилинмаса, турли ичак касалликлари, ҳатто бруцеллёз юқтириб олиш мумкин. Бу қўрқинчли касаллик бўлиб, бутун инсон организмига зарар етказади. Тадқиқотларга қараганда, бруцеллёз билан оғриган беморларнинг 70 фоизи хом сут ичишган ёки хом сутдан тайёрланган пишлоқ истеъмол қилишган экан.

Узоқ муддат давомида юқори ҳарорат таъсирида қайнатилган сутдаги витаминлар ва оқсилларнинг бир қисми нобуд бўлади. Сутнинг бошқа фойдали хусусиятлари ҳам йўқолади.

Ҳаммага ҳам сут истеъмол қилиши мумкинми?

Афсуски, айрим одамлар лактозани кўтара олмайди. Ингичка ичак етарли миқдорда лактоза ферменти ишлаб чиқармагани боис бундай кишилар организми лактозани парчалаш хусусиятига эга эмас. Бунинг белгилари – қорин оғриғи, спазмаси, дам бўлишидир. Бундай инсонлар сут ўрнига қатиқ, сузма, пишлоқ каби маҳсулотлар истеъмол қилганлари маъқул. Уларга шунингдек оқсилга бой маҳсулотлар (мол, қўй, парранда, балиқ гўштлари, тухум)ни таомномаларига киритиш тавсия этилади. Организмда кальций етишмаслиги белгилари сезилганда таркибида кальций ва D витамини бўлган препаратлардан фойдаланилади.

Сут маҳсулотлари, шунингдек, аллергия чақириши мумкин. Унинг белгилари лактозани кўтара олмаслик белгиларига ўхшаш бўлиб, яна терининг қичишиши, нафас олишнинг қийинлашиши, оёқ-қўлнинг шишиши билан ҳам ифодаланиши мумкин. Бу ҳолат ҳаёт учун хавф солиши мумкинлигини инобатга олиб, юқорида санаб ўтилган белгиларнинг бирортаси кузатилиши заҳоти, албатта, шифокорга мурожаат қилинг.

Сут ҳақида етарли маълумотга эгамисиз?

Тасдиқланг ва Nestle® Sutim’дан совғаларга эга бўлинг! Танлов ҳақида батафсил potrebiteli.uz сайтида! Тезкор савол-жавоб 22 май куни соат 10:00 дан 17:00 гача ўтказилади.