Sut mahsulotlari – bu kuch demakdir!

Diyetolog-shifokor uchun sut mahsulotlari nima?

– Bu kuch! Ha, hech qanday mubolag‘asiz shunday. Negaki, inson tug‘ilganidan keksayguniga qadar sut mahsulotlarini iste’mol qiladi. Katta yoshdagi kishilarning taomnomasida sut va sut mahsulotlarining bo‘lishi sog‘liq bilan bog‘liq ko‘plab muammolarning oldini oladi. Axir, ularning tarkibida ko‘plab hayot uchun muhim bo‘lgan makro va mikro elementlar — 20 ta vitamin, kalsiy, temir, selen, fosfor va yod moddalari mavjud. Shu o‘rinda kalsiy haqida alohida so‘z yuritish joiz. U suyak va tishlar uchun qurilish materiali bo‘lib xizmat qiladi, mushaklar harakati, asab faoliyati, qonning ivishi, terining elastikligi, soch va tirnoqlarning mustahkamligini ta’minlashda faol ishtirok etadi. Kalsiy yetishmasligi natijasida yosh o‘tgan sayin suyaklarda kalsiy miqdori kamayib, ularning mo‘rtlashish holati – osteoporoz vujudga keladi. Osteoporozda suyak sinish ehtimoli ko‘payadi, singandan keyin esa bitishi qiyinlashib, davolanish davri og‘riqlar bilan kechadi. Kalsiy yetishmasligida tomir tortishishi, oyoq va qo‘llarda uvishish, yurak urishining buzilishi, kariyes va immunitetning tushib ketishi kuzatiladi.

Katta yoshdagi odamning bu makroelementga kundalik talabi 700 milligrammni tashkil etadi. Bir stakan sut kalsiyga bo‘lgan ehtiyojimizni 30 foizga qondiradi. Bir kunda atigi ikki stakan sut bilan 150 gramm tvorogni iste’mol qilish esa kalsiyga bo‘lgan kundalik talabimizni qondiradi. Shuni ham esda tutish lozimki, kalsiyni o‘zlashtirishda sut tarkibidagi D vitaminining o‘rni beqiyos.

Sutning yog‘lilik darajasini tanlashda biror tavsiyalar mavjudmi?

Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida oqsil, yog‘ va uglevodlar yetarli bo‘lishi talab etiladi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti bir kunda har kilogramm tana vazniga 1 grammdan ortiq bo‘lmagan yog‘ iste’mol qilish lozimligini tavsiya etadi. Agar qadoqda 6% deb yozilgan bo‘lsa, demak bu 100 gramm mahsulotda 6 gramm yog‘ borligini anglatadi, 2 % bo‘lsa – 2 gramm. Darvoqe, nima uchun nonushtaga tortiladigan taomlarda sut mahsulotlari ko‘p bo‘ladi, degan savol sizni hech o‘ylantirganmi? Sababi, yog‘ oshqozonda safro ajralib chiqishini tezlashtirib, hazm qilish jarayonini “uyg‘otadi”. Agar asosiy yog‘ manbai sut mahsulotlari bo‘ladigan bo‘lsa, yog‘liligi 2% yoki 3,2% bo‘lgan sutni tanlashingiz maqsadga muvofiqdir.

Ozish uchun parhez tutayotgan odamlar yoki minerallar va vitaminlari uchun sutga ixtiyor qilganlar, yaxshisi, 1 foizli sut iste’mol qilganlari ma’qul. Sutning bunday turini, odatda sportchilar xush ko‘rishadi, negaki sut zardobidagi oqsil va kazein oson hazm bo‘ladi, jismoniy mashqlardan keyin mushaklarning tiklanishiga yordam beradi, shuningdek ortiqcha kilogrammlarning paydo bo‘lish xavfi tug‘ilmaydi. Bu sutda xolesterin miqdori kamligi bilan ham diqqatga sazovor bo‘lib, yurak-tomir kasalliklarida tavsiya etiladi. Faqat shuni inobatga olish joizki, bu turdagi sutda A va D vitaminlari deyarli bo‘lmaydi. Agar bunday sutni muntazam ravishda iste’mol qilishni rejalashtirgan bo‘lsangiz, albatta mutaxassis bilan maslahatlashib olishingiz talab etiladi.

O‘ta yog‘li sutni, masalan 6 foizlisini sof holatida, ammo kamroq miqdorda iste’mol qilish mumkin. Shifokorlarning fikricha, aynan yog‘li sut qon bosimi ko‘tarilib ketishidan xavotirda bo‘lgan qahvaxo‘rlar uchun ayni muddaodir. Sut tarkibidagi yog‘ zarralari kofein singishini sekinlashtiradi, demakki qon bosimi keskin ko‘tarilishining oldini oladi. Bundan tashqari qahva kalsiyni “yuvib” ketadi, sut tarkibidagi kalsiy esa organizmdagi kalsiy miqdorini tiklaydi.

Qaysi sut afzal: qadoqlanganimi yoki bozordan xarid qilingani?

Yaxshisi, qadoqlangan sutni olganingiz ma’qul. Birinchidan, yirik ishlab chiqaruvchilar xomashyo va tayyor mahsulotning sifati tarkibini nazorat qiladilar. Ikkinchidan, sutga maxsus termik ishlov beriladi: pasterizatsiya yoki sterilizatsiya (ultrayuqori haroratda ishlov berish, deb ham ataladi) qilinadi. Ultrayuqori haroratda ishlov berishda, masalan, sut atigi 5 soniya davomida 141°C gacha qizdiriladi, shundan so‘ng u zudlik bilan 4°C gacha sovutiladi. Bunda deyarli barcha zararli mikroorganizmlar nobud bo‘ladi, foydali elementlar esa saqlanib qoladi. Uchinchidan, siz sutning yog‘liligi haqida aniq ma’lumotga ega bo‘lasiz.

Bozordan xarid qilingan sutni qaynatish talab etiladi. Agar unday qilinmasa, turli ichak kasalliklari, hatto brutsellyoz yuqtirib olish mumkin. Bu qo‘rqinchli kasallik bo‘lib, butun inson organizmiga zarar yetkazadi. Tadqiqotlarga qaraganda, brutsellyoz bilan og‘rigan bemorlarning 70 foizi xom sut ichishgan yoki xom sutdan tayyorlangan pishloq iste’mol qilishgan ekan.

Uzoq muddat davomida yuqori harorat ta’sirida qaynatilgan sutdagi vitaminlar va oqsillarning bir qismi nobud bo‘ladi. Sutning boshqa foydali xususiyatlari ham yo‘qoladi.

Hammaga ham sut iste’mol qilishi mumkinmi?

Afsuski, ayrim odamlar laktozani ko‘tara olmaydi. Ingichka ichak yetarli miqdorda laktoza fermenti ishlab chiqarmagani bois bunday kishilar organizmi laktozani parchalash xususiyatiga ega emas. Buning belgilari – qorin og‘rig‘i, spazmasi, dam bo‘lishidir. Bunday insonlar sut o‘rniga qatiq, suzma, pishloq kabi mahsulotlar iste’mol qilganlari ma’qul. Ularga shuningdek oqsilga boy mahsulotlar (mol, qo‘y, parranda, baliq go‘shtlari, tuxum)ni taomnomalariga kiritish tavsiya etiladi. Organizmda kalsiy yetishmasligi belgilari sezilganda tarkibida kalsiy va D vitamini bo‘lgan preparatlardan foydalaniladi.

Sut mahsulotlari, shuningdek, allergiya chaqirishi mumkin. Uning belgilari laktozani ko‘tara olmaslik belgilariga o‘xshash bo‘lib, yana terining qichishishi, nafas olishning qiyinlashishi, oyoq-qo‘lning shishishi bilan ham ifodalanishi mumkin. Bu holat hayot uchun xavf solishi mumkinligini inobatga olib, yuqorida sanab o‘tilgan belgilarning birortasi kuzatilishi zahoti, albatta, shifokorga murojaat qiling.

Sut haqida yetarli ma’lumotga egamisiz?

Tasdiqlang va Nestle® Sutim’dan sovg‘alarga ega bo‘ling! Tanlov haqida batafsil potrebiteli.uz saytida! Tezkor savol-javob 22 may kuni soat 10:00 dan 17:00 gacha o‘tkaziladi.