Ijtimoiy tarmoqdalar tadbirkor va “Toybola toys” asoschisi Anvar Abduqayumni “Milliy TV”ning “Gapirmasak bo‘lmaydi” tok-shousida O‘zbekistonning Jahon Savdo Tashkiloti (JST)ga kirishi masalasiga bag‘ishlangan ko‘rsatuvda bildirgan fikr-mulohazalari ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘lmoqda.
Tadbirkorning aytishicha, O‘zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga qo‘shilishi mahalliy ishlab chiqaruvchilarni bankrot qilishi mumkin.
“Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston Jahon Savdo Tashkilotiga aʼzo bo‘lgan. Nima bu mamlakatlar kuchayib ketdimi? Ularning bozorini xorijiy kompaniyalar egallab oldi. Hozir bu davlatlar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ya olmayapti. O‘zimni Chimkent va Olmaotada bir qancha tadbirkor shogirdlarim bor. Ular bankrot bo‘lmoqda. Sababi JSTga aʼzo davlatlarda katta imtiyozlar bo‘ladi. Hozir O‘zbekistonda o‘rtacha kompaniyalarning yillik daromadi 1-10 million dollar atrofida. Lekin ularni yillik daromadi 1 milliard dollar. Ular bilan qanday raqobat qilish mumkin? Menda 1 dona marketolog bor. U kompaniyada bo‘lsa 50 ta. Aslida bizda eng katta muammo – pul. Hozir nima uchun tadbirkorlarimiz keyingi bosqichga o‘ta olmayapti? Chunki kerakli va kam foizli kreditlar yo‘q. JSTga qo‘shilish kerak, faqat o‘z milliy manfaatlarimizni ilgari surgan holda. Xorij kompaniyalariga to‘siqlarni maksimal tarzda qo‘yish kerak”, – degan ko‘rsatuvda Anvar Abduqayum.
“Daryo” O‘zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga qo‘shilishi mahalliy ishlab chiqaruvchi tadbirkorlarga qanchalik zarar ekanligi borasida bir qancha mutaxassislar fikrini o‘rgandi.
Iqtisodiy tahlilchi Shuhrat Rasul tadbirkor Anvar Abduqayumovning fikrlariga mutlaqo qo‘shilmadi.
— Bu yerdagi asosiy argument – o‘zbekistonlik tadbirkorlar uchun xorijdagi ular bilan bir xil mahsulot ishlab chiqaradigan raqobatchilar juda qudratli. Yaʼni o‘zbekistonlik tadbirkorlar mahalliy bozorda ular bilan teng raqobat qila olmaydi. Bu yalqovlik. Men buni proteksionizm siyosatini yuritish orqali yuzaga kelgan bir yalqov tadbirkorning gapi deb hisoblayman. Chunki o‘zbekistonlik tadbirkorni xorijlik tadbirkorlar bilan raqobat qila olishida 2 ta muhim sabab mavjud.
Birinchisi – xorijlik tadbirkor O‘zbekistonga albatta boj to‘lab kiradi. JSTga aʼzo bo‘lish davlatlar o‘rtasida boj yo‘qoldi, degani emas.
Ikkinchisi – bu logistika. Chunki O‘zbekistonga kirib keladigan mahsulotlar yo temiryo‘lda yoki avtomobil yo‘li orqali keladi. Bu esa mahsulot tannarxini oshishiga sabab bo‘ladi. Mahalliy ishlab chiqaruvchi oldida ham logistik muammo bor. Lekin u xorijlik tadbirkorga o‘xshab katta masofani bosib o‘tmaydi.
O‘zbekistonni JSTga aʼzo bo‘lishi eng avvalo isteʼmolchiga – arzon va sifatli mahsulotni raqobatbardosh bozordan tanlab olish imkoniyatini beradi”, – dedi iqtisodiy tahlilchi Shuhrat Rasul.
O‘zbekiston Iqtisodiyot assambleyasi “O‘zbekiston Eksportchilari” uyushmasi boshqaruv kengashi raisi, xalqaro iqtisodchi Muxtor Umarov tadbirkorning gapida jon borligini taʼkidladi.
—Notiqning gapida jon bor. Biz JSTga qo‘shilishimizdan oldin tadbirkorlarimiz ular bilan raqobatbardosh bo‘lishi zarur. Ayniqsa, moliya borasida. Hamkor mamlakatlarchalik darajada sharoit bo‘lmasa, ishlab chiqarishlar qiyin ahvolga tushadi. Shundoq ham qiyin ahvolda turgan korxonalar yana ham qiyinroq ahvolga tushadi, – dedi Muxtor Umarov.
“Gaplarida asos bor: qaysi tashkilotga aʼzo bo‘lish emas, qanchalik raqobatbardosh (mamlakatda, mintaqada, dunyoda) bo‘lishingiz muhim”, – deya yozdi X tarmog‘ida iqtisodiy tahlilchi Abdulla Abduqodirov.
Yana bir iqtisodiy tahlilchi Murod Ahmedov esa Jahon savdo tashkilotining nizomlarida ichki bozorni himoya qiluvchi bandlar borligini ta’kidladi.
“Agar Jahon savdo tashkilotiga uzoq muddatda a’zo bo‘lsak yaxshi. Lekin qisqa muddatda tashkilotga qo‘shilish ichki bozorni biroz tebratadi. O‘zbekiston tashkilotga qo‘shilsa faqat ijobiy tendensiya yuz beradi. To‘g‘ri, tadbirkorlarimiz hali raqobat muhitiga tayyor bo‘lmasligi mumkin. Biroq birdaniga chegaralar ochib yuborilmaydi.
Bu tadbirkor o‘z nuqtayi nazaridan masalaga yondashmoqda va albatta raqobat bo‘ladi. Bu raqobatda g‘olib bolish oson ish emas. JSTga 5-10 yilda qo‘shilish ijobiy hisoblanadi. Xorijdan kompaniyalar kelsa, ular bilan birga mamlakatga zamonaviy texnologiya va sifatli kadrlar keladi. Ya’ni ichki bozorda ijobiy o‘zgarish sodir bo‘ladi.
JSTga o‘z vaqtida kirmaganimiz uchun hozir biz Qozog‘istondan ancha orqadamiz. Oddiy misol, O‘zbekistonda jami bank tizimining kapitali 10 milliard dollarni tashkil qiladi. Lekin Qozog‘istonning “Qzbank” kapitali 18 milliard dollar. Agar O‘zbekiston Jahon savdo tashkilotiga qo‘shilsa, xorijdan investitsiya kirishi ko‘payadi. Shunda faqat rangli metall sotish bilan shug‘ullanmaymiz”, – dedi iqtisodiy tahlilchi Murod Ahmedov.
Ma’lumot uchun, O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi yuzasidan ishchi guruh 1998-yilda tashkil etilgan edi. Keyingi yillarda ushbu ishchi guruh faqat uch marta uchrashdi va 2005-yillarning o‘rtalariga kelib bu borada xalqaro ekspertlar bilan uchrashuvlar to‘xtab qolgandi.
O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lish jarayoni 2020-yil iyul oyida bo‘lib o‘tgan ishchi guruhning to‘rtinchi yig‘ilishi bilan rasman qayta tiklandi. Shundan so‘ng 2022-yil iyun, 2023-yil mart va 2023-yil noyabr oylarida yana uchta uchrashuv bo‘lib o‘tdi.
O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2024-yil 3-iyun kuni qator davlat kompaniyalarining iqtisodiy faoliyat olib borish bo‘yicha eksklyuziv huquqlarini bekor qilish to‘g‘risidagi Farmonga imzo chekdi. Prezidentning bu farmoni JSTga aʼzo bo‘lish yo‘lida muhim qadam ekani aytilmoqda.
Izoh (0)