Беларусь Республикаси президенти Александр Лукашенко 7—9 февраль кунлари Ўзбекистонга расмий ташриф билан келди. Давлат ташрифи билан Ўзбекистонга келган Беларусь раҳбари президент Шавкат Мирзиёев томонидан Оқсаройда тантанали равишда кутиб олинди. Икки давлат раҳбарларининг учрашувида Ўзбекистон ва Беларусь ўртасида товар айирбошлаш ҳажмини яқин йилларда 1 млрд доллардан ошириш вазифаси қўйилди.
“Дарё” икки давлат ўртасидаги иқтисодий ва сиёсий муносабатлар ҳақида иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расул ва сиёсатшунос Ойбек Сирожов билан суҳбатлашди.
– Беларусь президенти қандай мақсадда Ўзбекистонга келди?
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
– Беларусь раҳбари Александр Лукашенконинг Ўзбекистонга расмий ташриф билан келиши 2023 йилнинг сентябрь ойида Ўзбекистон сенат раиси Танзила Норбоева Беларусга борганида ҳал бўлган эди. Беларусь – марказий Европада жойлашган, индустриал-аграр давлат ҳисобланади. Мамлакат аҳолиси 9 миллиондан кўпроқ. 2023 йилда Беларусь ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) 55 миллиард долларни ташкил этди. 2023 йил якунларига кўра, Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти 91 миллиард доллар.
Беларусда баъзи соҳаларда саноат яхши ривожланган, дунё бозорига яхши маҳсулотлар чиқаради. Масалан, тоғ-кон саноатида фойдаланадиган катта “МАЗ” юк машиналари ишлаб чиқарилади. Ушбу ишлаб чиқариш Беларусга Совет Иттифоқидан мерос бўлиб қолган. Ҳозир “МАЗ” автобусларини Ўзбекистонда йиғиш режа қилинмоқда. Бундан ташқари, Беларусда қишлоқ хўжалиги техникалари яхши ривожланган. Лекин шуни ҳам айтишимиз керакки, мамлакат иқтисоди эркин ва рақобат шароитига мослашмаган. Яъни, саноатдаги асосий корхоналар давлат қармоғида. Охирги йиллардаги Беларуснинг иқтисодий кўрсаткичларини таҳлил қилсак, мамлакатнинг иқтисодий ўсиш суратлари йилдан йилга камайиб бораётганини кўриш мумкин.
Беларусь ЯИМ умумий ҳисобда Ўзбекистон ЯИМдан 24 миллиард долларга кам. Ўзбекистон Беларусь билан иқтисодий манфаатли ҳамкорлик қилиши мумкин ва буни қилиш ҳам зарур.
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
– Беларусь унитар давлат ҳисобланади. Мамлакат географик нуқтайи назардан жуда қулай жойда жойлашган. Беларусда 1994 йилдан буён президентлик институти шакллантирилган. 6 та президентлик сайлови ўтказилган бўлса, барчасида Александр Лукашенко ғалаба қозонган. У собиқ Совет республикалари раҳбарлари орасида катта тажрибага эга.
Беларусь Европага ўзига хос дарвоза ҳисобланади. Ўзбекистон Беларусь билан ҳамкорлик қилиши муҳим. Чунки бизда қанчалик ҳамкорлик йўналишимиз кенгайса, имкониятларимиз ҳам кўпаяди. Назаримда, Беларусда Ўзбекистон билан ҳамкорлик қилиш учун эҳтиёж кўпроқ. Ҳозирда Беларусь асосий эътиборни глобал Жануб давлатларига қаратган. Шу боисдан Жануб дарвозаси сифатида Ўзбекистон билан ҳамкорлик қилмоқчи. Беларусь Ғарбдан ола олмаётган маҳсулотларни Жануб давлатларидан олмоқчи. Бу борада Ўзбекистоннинг салоҳияти бошқа давлатларга қараганда юқори.
Шавкат Мирзиёев иқтидорга келгач, икки давлат ўртасидаги муносабатлар анча илиқлашди. Куни кеча Беларусь раҳбари билан бўлиб ўтган музокаралар вақтида 10 дан ортиқ ҳужжатларга имзо қўйилди. Эътибор берсак, имзоланган барча ҳужжатлар аниқ келишувлар ҳисобланади. Мана шу икки томонлама ҳамкорликни ривожлантиришда муҳим аҳамият касб этади. Ҳозир Беларусь ва Ўзбекистон ўртасидаги савдо айланмаси ҳажми 600 миллион доллардан ошган. Икки томон бу кўрсаткични яқин йилларда 1 миллиард долларга чиқаришга келишиб олди.
Шунингдек, Ўзбекистон ва Беларусь ўртасида таълим соҳасида ҳам ҳамкорлик алоқалари анча жадаллашган. 2023 йилда Беларусда ректорлар форуми бўлиб ўтган эди.
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
– IT соҳасида постсовет ҳудудида Беларусь лидер давлат ҳисобланади. Айни илм-фан йўналишида Беларусь билан ҳамкорлик Ўзбекистон учун керак.
Нега Беларусь Ўзбекистонга қизиқиб қолди?
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
– Шу кунгача Ўзбекистоннинг Беларусь билан иқтисодий ва сиёсий алоқалари баъзи вақтларда юқорига кўтарилди, баъзи вақтларда анча тушиб кетди. Ўзбекистон биринчи президенти марҳум Ислом Каримов ва Александр Лукашенко ўртасида баъзи келишмовчиликлар юз берган. Бу келишмовчиликларнинг асосий сабабчиси Лукашенко бўлган. У ўзини устомон сиёсатчи сифатида кўрсатишга ҳаракат қилади. Лекин кўпинча қовун тушириб қўяди. Лукашенко Россияга яхши кўриниш учун Каримов олиб бораётган сиёсатга қарши гаплар айтган.
Бир неча йил олдин ҳам Ўзбекистон раҳбари Шавкат Мирзиёевга нисбатан қандайдир насиҳатлар қилган эди. Лукашенко шундай характерли инсон. Агар дунё лидерларининг характерига қараб иш қилинса, Ўзбекистон кўплаб мамлакатлар билан муносабатларни узиши керак бўлиб қолади. Ўзбекистон ўз миллий манфаатлари нуқтайи назаридан Лукашенкога ўхшаган қитмир инсонлар билан ҳам келишиб иш олиб боришимиз лозим.
– Ўзбекистоннинг Беларусда қандай манфаатлари мавжуд?
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
– Лукашенко иқтисодиётда Совет тизимини сақлаб қолгани билан Беларусда IT соҳаси хусусий сектор ҳисобланади. Беларусдаги IT компанияларнинг миллиард долларлик даромадлари мавжуд. Ўзбекистон айни IT соҳасида Беларусь билан ҳамкорлик олиб бориши керак. Бундан ташқари, Беларусь ишлаб чиқарадиган тракторлар Ғарб тракторларига қараганда арзон ва сифатли.
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
– Беларусь раҳбарининг охирги давлат ташрифларини таҳлил қиладиган бўлсак, у кўпроқ жануб мамлакатларига борган. Мисол учун, Александр Лукашенко 2023 йилнинг декабрь ойида Хитойга расмий ташриф билан борган эди. Чунки Ғарб билан алоқалар узилган ва санкцияларга дучор бўлган. Шунинг учун Беларусь глобал жануб томон юз бурмоқда. Мана шу борада Ўзбекистоннинг имкониятлари катта. Бундан Ўзбекистон фойдаланиши керак.
Бундан ташқари, МДҲ давлатлари орасида Беларусь илм-фан борасида Россиядан кейин тараққий этган мамлакат ҳисобланади. Бу соҳада Беларусь билан ҳамкорлик қилиш Ўзбекистонда ҳам илм-фан тараққий этиши учун имконият яратади. Ўзбекистон қанчалик кўп давлатлар билан ҳамкорлик қилса, бу Ўзбекистоннинг имкониятларини шунчалик оширади.
– Беларусь Ғарб санкцияларига дучор бўлган. У билан яқин ҳамкорлик Ўзбекистонга салбий таъсир кўрсатмайдими?
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
– Олдинги чиқишларимизда Украина урушида ким ҳақ ёки ким ноҳақлиги ҳақида эмас, балки Ўзбекистон бундай вазиятдан қандай фойда кўриши кераклиги ҳақида бош қотириш лозимлигини айтган эдик. Беларусь билан ҳамкорлик Ўзбекистон учун мана шундай имконият. Агар санкцияларга тушиб қолиш хавфи билан ҳамкорликни йўлга қўймасак, унда давр берган имкониятдан тўлиқ фойдаланмаган бўламиз.
Шуҳрат Расул, иқтисодий таҳлилчи:
– Қанча кўп давлат билан иқтисодий муносабатлар ўрнатсак, бизга шунчалик кўп фойда келади. У бундай, бу бундай десак, ривожланишдан ортда қолиб кетамиз.
Суҳбатни журналист Сардор Али олиб борди
Изоҳ (0)