TRACIT (Noqonuniy savdoga qarshi kurash transmilliy alyansi) xalqaro nodavlat tashkiloti Markaziy Osiyo va O‘zbekistonda noqonuniy savdo va qora bozor muammolari bo‘yicha o‘z hisobotini taqdim etdi, deb xabar berdi “Daryo” muxbiri.
TRACIT maʼlumotlariga ko‘ra, hududga noqonuniy olib kirilgan tovarlar asosan tamaki va alkogol mahsulotlari, shu bilan birga, oziq-ovqat, dori-darmon, kiyim-kechak va turli aksessuarlar, yoqilg‘i-moylash materiallari hisoblanadi. Ushbu toifadagi tovarlar orasida tamaki mahsulotlari, spirtli ichimliklar va dori-darmonlar yashirin ayirboshlash bo‘yicha birinchi o‘rinda turadi.
TRACITning siyosat masalalari bo‘yicha katta maslahatchisi Esteban Judichining taʼkidlashicha,
Kontrabanda savdosining o‘sishiga mintaqadagi davlatlarning himoyalanmagan chegaralari, norasmiy yashirin iqtisodiyotning amalda mavjud katta ko‘lami va o‘z-o‘zini ish bilan taʼminlashga ahamiyat bermasdan faqat oilasini boqish uchun pul topadigan millionlab odamlar sabab bo‘lmoqda.
Mintaqa davlatlarining tartibga solish va huquqni muhofaza qilish tizimidagi kamchiliklari, korrupsiya, yetarlicha bo‘lmagan jarima va aybdorlarni jazolash choralarini qayd etdi.
“Noqonuniy savdoning o‘sishiga hissa qo‘shadigan tartibga solish va ijro etish sohasidagi kamchiliklar mamlakatning sarmoyaviy jozibadorligi va kredit reytingini pasaytirayotganini yodda tutish kerak.
TRACIT ekspertlari O‘zbekistonga nisbatan bozor ishtirokchilarining xatti-harakatlari bilan bog‘liq bir qator o‘ziga xos muammolarni aniqladi. Shunday qilib, O‘zbekiston bozorining o‘ziga xos xususiyati shuni ko‘rsatadiki, tranzit tovarlar sifatida ro‘yxatga olingan, lekin amalda mamlakat hududida qolib, bojxonani chetlab o‘tgan aksiz to‘lanadigan tovarlarni ommaviy ravishda noqonuniy deklaratsiyalash muammosi mavjud.
Natijada davlat katta miqdorda boj va boshqa to‘lovlarni yo‘qotadi, eng asosiysi esa – bozor kelib chiqishi va sifati shubhali bo‘lgan tovarlar bilan nazoratsiz to‘yinadi. Asosan, BAA va boshqa Osiyo mamlakatlarida ishlab chiqarilgan qalbaki tamaki mahsulotlari, shuningdek, spirtli ichimliklar va eng xavotirlisi, qalbaki dori-darmonlardir.
Bundan tashqari, Esteban Judichi noqonuniy jinoiy odam savdosi va majburiy mehnat kabi muammolarni ham taʼkidladi. Uning fikricha, bu nafaqat O‘zbekiston, balki mintaqaning boshqa mamlakatlariga ham xos muammodir.
TRACIT ekspertlarining fikricha, noqonuniy savdoga qarshi samarali kurashish uchun barcha Markaziy Osiyo davlatlari korrupsiyaga qarshi kurashni kuchaytirishi va kontrabandaga qarshi turish usullarini takomillashtirishi kerak.
Hisobot bir qator aniq tavsiyalarni o‘z ichiga oladi: hukumatlarga noqonuniy savdoga qarshi kurashning barcha masalalari bo‘yicha yagona idoralararo koordinator vazifasini o‘taydigan alohida organlar yaratish tavsiya etiladi.
Mutaxassislar, shuningdek, izchil va muvozanatli soliq siyosatini olib borishni tavsiya etadi (sigaretalar yoki spirtli ichimliklarga aksiz solig‘ini o‘ylamasdan haddan tashqari oshirib yuborish ushbu tovarlarning bozorga kirish kontrabandasining ortishiga olib kelishini tushunish juda zarur – ko‘plab mamlakatlarda tajriba shuni ko‘rsatadi). Bundan tashqari, TRACIT chegaralarni kontrabandadan qo‘shimcha himoya qilish, “tranzitni to‘xtatish” va uydirma tranzit (O‘zbekistonga nisbatan yuqorida aytib o‘tilgan) sxemalarini yo‘q qilish zarur, deb hisoblaydi.
- Yana bir muhim tavsiya – kontrabanda uchun jinoiy jazoni tubdan kuchaytirishdan iborat.
TRACITni oxirgi yillarda kontrabandaning tez o‘sishi ko‘p tashvishga solmoqda. Jumladan, aksiz solig‘i doimiy ravishda oshirib borilishi tufayli mintaqa davlatlarida tamaki kontrabandasi jadal surʼatlar bilan o‘sib bormoqda va O‘zbekistonda bu umumiy bozorning 24 foizini tashkil etadi.
“Noqonuniy tamaki sanoati ortida uyushgan jinoyatchilik turibdi, bu terrorizmga ham homiylik qilishi mumkin. Bu budget hisobidan o‘tib ketadigan ulkan yashirin bozor bo‘lib, garchi bu pullar ijtimoiy ehtiyojlar uchun, masalan, sog‘liqni saqlashni rivojlantirishga sarflanishi mumkin”, – deya taʼkidladi Esteban Judichi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, TRACIT maʼlumotlariga muvofiq, mintaqadagi noqonuniy tamakilarning asosiy manbasi BAAdagi zavodlardir. So‘nggi paytlarda Markaziy Osiyo mamlakatlari bozorlarida bunday mahsulotlar ulushining tez surʼatlar bilan o‘sishi kuzatilmoqda. Oxirgi uch yilda mintaqa mamlakatlari bozorlarida, umuman kontrabanda tovarlari ulushining o‘sishi qariyb 10 foiz va undan ko‘proqni tashkil etdi.
Fermerlar uchun pestitsidlar Markaziy Osiyo bo‘ylab faol sotiladigan yana bir tovar bo‘lib, bu mahsulotlar bozorining ortib borayotgan ulushi kontrabanda hisoblanadi.
TRACIT hisobotida CropLife International, OESD, EUIPO, IDSF va FICCI maʼlumotlariga ko‘ra, bugungi kunda Markaziy Osiyoda sotilayotgan barcha pestitsidlarning chorak qismi qalbaki ekanligini ko‘rsatdi. Bu esa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari sifati va agrar sanoati yerlarining holatiga bevosita tahdid soladi. Shu bilan birga, Xitoy qalbaki pestitsidlarning asosiy yetkazib beruvchisi hisoblanadi. Noqonuniy yetkazib beruvchilar asosan internetdagi xususiy reklama platformalaridan foydalanadi, shuningdek, WhatsApp, Telegram, Ozon va boshqa muloqot kanallari orqali fermerlar va mijozlar bilan bog‘lanadi.
– Bizdagi maʼlumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda hozir eng og‘riqli nuqta – bu noqonuniy odam savdosi va majburiy mehnatdir. Pestitsidlar va urug‘lar bozori ham katta tashvish uyg‘otadi. Agar mamlakat rasmiylari bularning barchasini hozir nazorat ostiga olmasa, bu yaqin kelajakda jiddiy muammolarga olib keladi”, — deya xulosa qildi Esteban Judichi.
Sheriklik huquqi asosida.
Izoh (0)