ТRACIT (Ноқонуний савдога қарши кураш трансмиллий альянси) халқаро нодавлат ташкилоти Марказий Осиё ва Ўзбекистонда ноқонуний савдо ва қора бозор муаммолари бўйича ўз ҳисоботини тақдим этди, деб хабар берди “Дарё” мухбири.
ТRACIT маълумотларига кўра, ҳудудга ноқонуний олиб кирилган товарлар асосан тамаки ва алкогол маҳсулотлари, шу билан бирга, озиқ-овқат, дори-дармон, кийим-кечак ва турли аксессуарлар, ёқилғи-мойлаш материаллари ҳисобланади. Ушбу тоифадаги товарлар орасида тамаки маҳсулотлари, спиртли ичимликлар ва дори-дармонлар яширин айирбошлаш бўйича биринчи ўринда туради.
ТRACITнинг сиёсат масалалари бўйича катта маслаҳатчиси Эстебан Жудичининг таъкидлашича,
Контрабанда савдосининг ўсишига минтақадаги давлатларнинг ҳимояланмаган чегаралари, норасмий яширин иқтисодиётнинг амалда мавжуд катта кўлами ва ўз-ўзини иш билан таъминлашга аҳамият бермасдан фақат оиласини боқиш учун пул топадиган миллионлаб одамлар сабаб бўлмоқда.
Минтақа давлатларининг тартибга солиш ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш тизимидаги камчиликлари, коррупция, етарлича бўлмаган жарима ва айбдорларни жазолаш чораларини қайд этди.
“Ноқонуний савдонинг ўсишига ҳисса қўшадиган тартибга солиш ва ижро этиш соҳасидаги камчиликлар мамлакатнинг сармоявий жозибадорлиги ва кредит рейтингини пасайтираётганини ёдда тутиш керак.
ТRACIT экспертлари Ўзбекистонга нисбатан бозор иштирокчиларининг хатти-ҳаракатлари билан боғлиқ бир қатор ўзига хос муаммоларни аниқлади. Шундай қилиб, Ўзбекистон бозорининг ўзига хос хусусияти шуни кўрсатадики, транзит товарлар сифатида рўйхатга олинган, лекин амалда мамлакат ҳудудида қолиб, божхонани четлаб ўтган акциз тўланадиган товарларни оммавий равишда ноқонуний декларациялаш муаммоси мавжуд.
Натижада давлат катта миқдорда бож ва бошқа тўловларни йўқотади, энг асосийси эса – бозор келиб чиқиши ва сифати шубҳали бўлган товарлар билан назоратсиз тўйинади. Асосан, БАА ва бошқа Осиё мамлакатларида ишлаб чиқарилган қалбаки тамаки маҳсулотлари, шунингдек, спиртли ичимликлар ва энг хавотирлиси, қалбаки дори-дармонлардир.
Бундан ташқари, Эстебан Жудичи ноқонуний жиноий одам савдоси ва мажбурий меҳнат каби муаммоларни ҳам таъкидлади. Унинг фикрича, бу нафақат Ўзбекистон, балки минтақанинг бошқа мамлакатларига ҳам хос муаммодир.
ТRACIT экспертларининг фикрича, ноқонуний савдога қарши самарали курашиш учун барча Марказий Осиё давлатлари коррупцияга қарши курашни кучайтириши ва контрабандага қарши туриш усулларини такомиллаштириши керак.
Ҳисобот бир қатор аниқ тавсияларни ўз ичига олади: ҳукуматларга ноқонуний савдога қарши курашнинг барча масалалари бўйича ягона идоралараро координатор вазифасини ўтайдиган алоҳида органлар яратиш тавсия этилади.
Мутахассислар, шунингдек, изчил ва мувозанатли солиқ сиёсатини олиб боришни тавсия этади (сигареталар ёки спиртли ичимликларга акциз солиғини ўйламасдан ҳаддан ташқари ошириб юбориш ушбу товарларнинг бозорга кириш контрабандасининг ортишига олиб келишини тушуниш жуда зарур – кўплаб мамлакатларда тажриба шуни кўрсатади). Бундан ташқари, ТRACIT чегараларни контрабандадан қўшимча ҳимоя қилиш, “транзитни тўхтатиш” ва уйдирма транзит (Ўзбекистонга нисбатан юқорида айтиб ўтилган) схемаларини йўқ қилиш зарур, деб ҳисоблайди.
- Яна бир муҳим тавсия – контрабанда учун жиноий жазони тубдан кучайтиришдан иборат.
ТRACITни охирги йилларда контрабанданинг тез ўсиши кўп ташвишга солмоқда. Жумладан, акциз солиғи доимий равишда ошириб борилиши туфайли минтақа давлатларида тамаки контрабандаси жадал суръатлар билан ўсиб бормоқда ва Ўзбекистонда бу умумий бозорнинг 24 фоизини ташкил этади.
“Ноқонуний тамаки саноати ортида уюшган жиноятчилик турибди, бу терроризмга ҳам ҳомийлик қилиши мумкин. Бу будгет ҳисобидан ўтиб кетадиган улкан яширин бозор бўлиб, гарчи бу пуллар ижтимоий эҳтиёжлар учун, масалан, соғлиқни сақлашни ривожлантиришга сарфланиши мумкин”, – дея таъкидлади Эстебан Жудичи.
Унинг сўзларига кўра, ТRACIT маълумотларига мувофиқ, минтақадаги ноқонуний тамакиларнинг асосий манбаси БААдаги заводлардир. Сўнгги пайтларда Марказий Осиё мамлакатлари бозорларида бундай маҳсулотлар улушининг тез суръатлар билан ўсиши кузатилмоқда. Охирги уч йилда минтақа мамлакатлари бозорларида, умуман контрабанда товарлари улушининг ўсиши қарийб 10 фоиз ва ундан кўпроқни ташкил этди.
Фермерлар учун пестицидлар Марказий Осиё бўйлаб фаол сотиладиган яна бир товар бўлиб, бу маҳсулотлар бозорининг ортиб бораётган улуши контрабанда ҳисобланади.
ТRACIT ҳисоботида CropLife International, ОESД, ЭУIPO, IDSФ ва ФICCI маълумотларига кўра, бугунги кунда Марказий Осиёда сотилаётган барча пестицидларнинг чорак қисми қалбаки эканлигини кўрсатди. Бу эса қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифати ва аграр саноати ерларининг ҳолатига бевосита таҳдид солади. Шу билан бирга, Хитой қалбаки пестицидларнинг асосий етказиб берувчиси ҳисобланади. Ноқонуний етказиб берувчилар асосан интернетдаги хусусий реклама платформаларидан фойдаланади, шунингдек, WhatsApp, Telegram, Ozon ва бошқа мулоқот каналлари орқали фермерлар ва мижозлар билан боғланади.
– Биздаги маълумотларга кўра, Ўзбекистонда ҳозир энг оғриқли нуқта – бу ноқонуний одам савдоси ва мажбурий меҳнатдир. Пестицидлар ва уруғлар бозори ҳам катта ташвиш уйғотади. Агар мамлакат расмийлари буларнинг барчасини ҳозир назорат остига олмаса, бу яқин келажакда жиддий муаммоларга олиб келади”, — дея хулоса қилди Эстебан Жудичи.
Шериклик ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)