O‘zbekistonda shu paytgacha tadbirkorlik subyektlarining bank hisobvaraqlaridan pul mablag‘larini qonunga xilof ravishda o‘tkazish, olib qo‘yish, ortiqcha undirilgan pullarni o‘z vaqtida qaytarmaslik holatlari uchraydi. Ammo bunday harakatlar uchun javobgarlik choralari aniq belgilanmagandi.
Yaqinda (10.08.2023) kuchga kirgan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga tadbirkorlarning bank hisobvaraqlaridagi pul mablag‘lari daxlsizligini taʼminlashga qaratilgan qo‘shimcha va o‘zgartishlar kiritish to‘g‘risida”gi qonun bilan mazkur muammo yechimi tomon muhim qadam tashlandi. Qonunga asosan, Maʼmuriy javobgarlik va Jinoyat kodekslarida tadbirkorlik subyektlarining bank hisobvaraqlaridan pul mablag‘larini ularning roziligisiz qonunga xilof ravishda o‘tkazganlik, olib qo‘yganlik yoki ortiqcha undirilgan mablag‘larni o‘z vaqtida qaytarmaganlik uchun javobgarlik choralari belgilandi.
Endilikda Maʼmuriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga kiritilgan yangi 241 prim 9-moddasiga ko‘ra, tadbirkorlik subyektlarining bank hisobvaraqlaridan pul mablag‘larini ularning roziligisiz qonunga xilof ravishda o‘tkazish, olib qo‘yish yoki ortiqcha undirilgan pul mablag‘larini o‘z vaqtida qaytarmaslik, oz miqdorda talon-toroj qilish alomatlari mavjud bo‘lmagan taqdirda, bazaviy hisoblash miqdorining 20 baravaridan 40 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Jinoyat kodeksiga yangi kiritilgan 192 prim 12-moddasiga binoan, shunday harakatlar uchun maʼmuriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, quyidagi javzolar belgilandi
• BHMning 200 baravaridan 300 baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish;
• 100 soatdan 360 soatgacha majburiy jamoat ishlariga jalb etish;
• uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish.
Agarda bunday harakatlar:
a) ko‘p miqdorda zarar yetkazgan holda;
b) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo‘lsa, BHMning 300 baravaridan 500 baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yildan uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilib, uch yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoxud uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
O‘sha harakatlar:
a) juda ko‘p miqdorda zarar yetkazgan holda;
b) uyushgan guruh manfaatlarini ko‘zlab sodir etilgan bo‘lsa, BHMning 500 baravaridan 600 baravarigacha jarima yoki bir yildan uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilib, besh yildan yetti yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Yetkazilgan moddiy zararning o‘rni qoplangan taqdirda ozodlikni cheklash va ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo qo‘llanilmaydi. Mazkur huquqbuzarlikni sodir etganlik bo‘yicha mansabdor shaxslarga maʼmuriy bayonnomalar tuzish vakolati Tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha vakil (biznes-ombudsman) hamda uning devoni xodimlariga berildi. Bugungi kunda biznes-ombudsman instituti tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qiluvchi organga aylandi deyish mumkin.
Nazorat qiluvchi organlar tomonidan tadbirkorlik subyektlari huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi yuzasidan o‘tkazilgan o‘rganishlar, shuningdek murojaatlarni ko‘rib chiqish natijasiga ko‘ra, joriy yilning o‘tgan 9 oyi davomida Samarqand viloyati bo‘yicha tadbirkorlik subyektlarining huquqlarini buzgan 178 nafar mansabdor shaxslarga nisbatan maʼmuriy bayonnomalar rasmiylashtirilib, javobgarlikka tortilishi taʼminlandi.
Shuningdek, tadbirkorlik subyektlarining 434 ta murojaatlarining 240 tasi to‘liq qanoatlantirilib, huquqlari tiklanishi taʼminlandi hamda 194 tasi bo‘yicha huquqiy tushuntirishlar berildi.
Yuqoridagi qonun tadbirkorlik subyektlarining qonuniy manfaatlarini himoya qilishning huquqiy choralarini kuchaytirishga va ularning mulkiy huquqlari daxlsizligini huquqiy jihatdan himoya qilish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Shu o‘rinda tadbirkorlik subyektlaridan hisobvaraqlaridan noqonuniy pul mablag‘lari olib qo‘yilishi, qolaversa, huquqlarini har qanday buzilishi holatlari bo‘yicha biznes-ombudsmanga murojaat qilishlari mumkin bo‘ladi.
Nodir Namozov,
Biznes-ombudsman devoni Samarqand viloyati sho‘basi xodimi
Izoh (0)