“Men shunchaki nimani ko‘rsam, shuni ko‘radigan, nimani his qilsam, aynan o‘sha narsani his qiladigan odamni izladim, xolos…” “Hammasi har joyda va bir vaqtda” filmi haqida

O‘qish davomiyligi: 5-6 daqiqa

Nimadan boshlandi o‘zi?

Marvel kinoga multiolamlar tushunchasini olib kirgach, qaysidir ma’noda imkoniyatlar kengaydi. Ssenariy tugab qoldi, degan qo‘rquv bir muncha ortga chekindi. Endi bir qahramonning istalgan versiyasini o‘zi bilan yuzlashtirish, kezi kelganda, muxlislar e’tiborini ushlab turish uchun bir-biriga qarshi qo‘yish yoki ikkalasi birgalikda allaqaysi antogonistga qarshi kurashishi uchun sharoit yaratish oson bo‘lib qoldi. Yo‘q, ensangiz qotmasin, bugungi kinotaqriz Marvel mahsuloti emas, balki ancha yillar oldin g‘oyasi pishitilgan, vaziyat taqozosi bilan yillardan yillarga sudrab yurilgan, faqat yaqin yillardagida suratga olingan va eng qizig‘i, kino namoyish etilishi bilanoq bir emas, ikki emas, yettida Oskarni qo‘lga kiritgan shedevr — “Hammasi har joyda va bir vaqtda” kinosi haqida gaplashamiz.

Multiolamni eslaganim sababi (To‘g‘ri, butun boshli kino multiolam ustida qurilgan, lekin gap boshqa yerda) ko‘pchilik, bilishimcha, multiolam Marvel orqali kirib kelgan deb hisoblar ekan, rasman kirishga kirib kelgan-u, faqat uning g‘oyasi hali Tanos personaji o‘ylab topilmagan paytda, rejissorlar Deniel Shaynert, Den Kvanning ajoyib miyalarida pishib ulgurgan edi.

Kino atrofidagi kuzatuvlar

Davlat: AQSh

Janr: fantastika, drama, komediya

Premyera: 2022

Rejissorlar: Deniel Shaynert, Den Kvan

Aktyorlar: Mishel Yeo, Jeymi Li Kyortis, Ke Xyui Kuan, Stefani Syu Jeyms Xun

Mukofotlar: 7 ta Oskar (Yettita!)

“Hammasi har joyda va bir vaqtda” ko‘plab janrlarni o‘zida mujassam etgan multiolam haqidagi film. Bilaman, sizni nima bo‘lganda ham, ming oqlashga urinma, film yaratuvchilari hozirda multiolam mavzusi ommalashib, mashhurlashib borayotgani uchun filmni shu yo‘nalishda suratga olishgan, degan qichiq o‘y qitiqlab o‘tyapti. Lekin (yana qaytaraman) unday emas. Filmning ilk ishlarini rejissorlar 2010-yilda boshlagan. Rejissorlardan biri esa 2018-yilda chiqqan Mayles Morales ijrosidagi “O‘rgimchak-odam: Olamlar aro” multfilmini yaratishda yaqindan yordam bergan hamda ushbu filmga “Qasoskorlar: Abadiyat janggi”, “Qasoskorlar: Intiho” filmlari bilan yaxshigina ommaga tanilgan aka-uka Russolar prodyuserlik qilishgan. Kasting jarayoni ham qiziq bo‘lgan. Aslida, filmdagi bosh qahramon erkak kishi bo‘lishi kerak edi va u rolga birorta heyteri yo‘q aktyor Jeki Chan nomzodi qo‘yilgandi. Lekin keyinchalik rejissorlar bosh qahramonni ayol kishiga o‘zgartirish eng maqbul yo‘l ekanligini anglab yetishgan.

Asosiy rolga esa doim epizodik yoki ikkinchi darajali rollardan buyog‘iga hatlay olmagan Mishel Yeo tanlanadi, natija esa aktrisa noto‘g‘ri tanlanmaganligini ko‘rsatib qo‘ydi. Ochig‘i, mening ham bu aktrisaga hushim yo‘qroq edi, ijrolarini yaxshi o‘ynasa-da, maromiga yetmagandek tuyulardi. (Bilmadim, o‘zi shunday-ku, ba’zida kimnidir besabab yomon ko‘rib qoladi odam.) Uning filmdagi qizi roliga esa avvaliga Awkwafina (Shan-Chining yaqin do‘sti) taklif etilgan. Ammo aktrisa kino yaratuvchilari bilan kelisholmagach, loyihani tark etgan. Bosh qahramon Evelinning turmush o‘rtog‘i Veymond rolini ijro etgan Ke Xyui Kuan 2002-yilda aktyorlik karyerasini tugatishga majbur bo‘lgan edi. Ya’ni unga 1984-yilda chiqqan “Indiana Jons” filmidagi rolidan so‘ng boshqa takliflar kelmagan edi. Va mana oradan shuncha yil o‘tib, u yana kinoga qaytdi va hatto Oskarni ham qo‘lga kiritdi.

Filmni tasvirga olish ishlari 2020-yilning yanvar oyida boshlangan va juda qisqa fursat — 38 kunda suratga olingan. Ko‘p sahnalar tezlashtirilgan holda yuqori chastotada suratga olingan. Bundan maqsad montaj vaqtida kadrlarni sekinlashtirgan holda to‘g‘rilash edi. Suratga olish borasida esa filmning omadi kelgan, chunki rejissorlar filmni pandemiya boshlanguniga qadar suratga olib bo‘lishgan. Film ancha vaqt va qiyinchiliklardan so‘ng, 2022-yilning mart oyida premyera qilingan. Film 14-25 mln dollar atrofidagi budjet bilan 138 mln dollar kassa yig‘ishga erishdi. Bu juda yaxshi ko‘rsatkich. Film sujeti murakkab emas, lekin mavzu multiolam bo‘lgani uchun odamni biroz chalkashtiradi. Ammo film yaratuvchilari bu mavzuni iloji boricha oddiy qilib tushuntirishga harakat qilgan va menimcha, aynan shuning uchun, ya’ni tushunarsiz narsani sodda tilda tomoshabinlarga yetkazib bergani uchun ham shuncha sovrinni qo‘lga kiritgan.

Sujet, tahlil, hissiyot — uchtasi birda

Yigirma yildan beri Amerikada yashab kelayotgan Veymond, Evelin, otasi va qizi Joyning kichik biznesi — kir yuvish xizmatlari bor. Lekin biznes ham inqiroz holatida. Soliqlardagi muammolar Emelinning tinka-madorini quritgan. Shuning uchun u oilasiga umuman vaqt ajratmay qo‘ygan, eriga esa xuddi xizmatkorlarga murojaat qilgandek muomala qilib qolgan. Veymond oradagi munosabat yaxshi emasligi tufayli xotini bilan ajrashmoqchi. O‘rtadagi yagona qiz — Joy esa munosabatlar o‘rtasida sarson, u onasi bilan oxirgi marta qachon hasratlashganini eslolmaydi, gapirish uchun og‘iz ochgan hamono onasi vaqti yo‘qligini ro‘kach qilib, uni eshitmaydi. Shunday tig‘iz va murosasiz kunlardan birida g‘alati ishlar boshlanadi.

Boshqa olamdagi alfa-Veymond ushbu olamdagi Veymondning tanasini boshqarib, Emelinga hammasini tushuntirishga harakat qiladi. Aniq bo‘lishicha, juda ko‘p parallel olamlar mavjud, ularning qizi Joy esa barcha olamlarda bitta bo‘lib, qudratli kuchga ega. U multiolamni yo‘q qilish kuchiga ega qora tuynukka o‘xshash dahshatli narsa yaratadi. Uni bu fikridan qaytaradigan yagona odam esa onasi Emelin. Joy esa Emelinga noma’lum bo‘lgan sabablar bilan uni barcha olamdagi versiyalarini o‘ldirmoqchi. Natijada, juda katta xaos ichida pala-partish janglar yuzaga keladi. Emelin va boshqalar maxsus qurilma orqali ahmoqona, lekin kino tomoshabinlarning diqqatini jalb qiladigan shartlarni bajargan holda o‘zining boshqa olamdagi variantida bo‘lgan qobiliyatlarini ishlatib, jangda foydalanadi. Ular bir-biridan qiziq va bir-biridan ajoyib bo‘lgan olamlarda bo‘lishadi. Umumiy qilib aytganda, multiolam shunchalik ko‘p va hayratlanarliki, buni o‘sha kinoni ko‘rgan odamgina tushuna oladi.

Aniq bo‘lishicha, Joy shunchaki boshqa olamlardan uni tushunadigan, dardlarini eshitadigan, ko‘mak va maslahatlarini ayamaydigan onasini izlagan. Shuncha multiolam bo‘la turib, birontasidan bunday onasini topolmagach, la’nati multiolamni yo‘q qilmoqchi bo‘lgan. Oxir-oqibat, asosiy Emelin holatni tushunib yetib, Joyni fikridan qaytarishga hamda oilasidagi hamjihatlikni tiklashga erishadi. O‘zi shunday murakkab taassurot qoldirgan filmning tub ma’nosi, ildizi ham shu — qanday vaziyatda va qayerda bo‘lmasin, har doim yaqinlarimizga e’tiborli bo‘lishimiz, ularning fikrini inobatga olishimiz, nima xohlashlarini so‘rashimiz va albatta, ko‘proq mehr berishimiz kerakligini uqtirishga urinishgan.

Salohiyat nuqtai nazaridan bizdan ancha ilgarilab ketgan film yaratuvchilari ushbu azaliy muammoni multiolam mavzusida ajoyib qilib ko‘rsatib bergan. Filmning shakliga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, u ham tahsinga sazovor: har bitta katta sahnaga alohida musiqa bastalangan. Filmning montaji va vizual effektlari yaxshi va kreativ ishlangan. Eng qizig‘i, filmning grafikasi ustida ishlagan besh nafar ishchi bu sohaga doir hech qaysi oliygohni bitirmagan. Ular hammasini internetdagi tekin yoki pullik darslardan o‘rgangan oddiy havaskor montajchilar guruhi edi. Shunday bo‘lsa ham montaj yo‘nalishida Oskarni qo‘lga kiritishdi. Tasavvur qilayapsizmi, oddiy havaskor bir yildan so‘ng taqdirlash marosimida kino olamidagi eng katta mukofotni qo‘lga kirityapti. Oliygoh hech narsani hal qilmasligiga yana bundan ortiq ajoyib misol bormikan?! Filmdagi jang sahnalari esa Jeki Chan ishtirokidagi filmlardan ilhomlangan. Filmda qora yumor, ilmiy fantastika, fentezi, jang san’ati va animatsiya janrlari mujassam etgan.

Ha, yana bir narsani aytmasam bo‘lmaydi. Shaxsan menga qaysidir multiolamda Emelinning tosh variant mavjudligi hayratga soldi. Ya’ni, u Emelin, lekin xarsang ko‘rinishida, u na gapira oladi, na eshita. Faqat yumalashni biladi. Qiziq-a?

Mualliflar bu tartibsizlikni ataylab o‘ylab topishgan, aynan shu tartibsiz, tig‘iz holatda odam o‘z-o‘zini xotirjam holatidagidan ko‘proq va tezroq taftish-u tahlil qiladi, nuqsonlari bir deganda ko‘zga tashlanadi. Ya’ni, agar siz betartiblikka tushib qolsangiz va hech narsa mantiqiy emasligini his qilsangiz, yo‘lni (yechimni) mehribonlik ko‘rsatish va sevgi orqali topishingiz mumkin. Bu narsa ichki xotirjamlik va atrofdagi hodisalar bilan uyg‘unlikni beradi. Telba dunyo va bu odamlarni o‘zlari kabi qabul qilishga ko‘ndiradi. Hammasining yechimi juda oddiy ekanligini ko‘rsatadi.

Kinodan iqtiboslar

— Men kurashish uchun tayyor emasman.

— Menda boshqa tanlov bor deb o‘ylaysanmi?

— Men sen yo‘q bo‘lgan hayotimni ko‘rdim. Qandayligi esimda yo‘q, lekin ko‘rdim. U juda ajoyib edi!

— Sen o‘zingning eng yomon versiyangsan.

— Sen eng kichik qaror hayotning keyingi jarayoniga qanday katta ta’sir qilishini tushunmayapsan chog‘i?

— Bilaman, hayotingning har bir soniyasida o‘zing uchun muhim narsani o‘tkazib yuborishdan o‘larday qo‘rqasan, lekin men senga aytay: “Har bir xato, har bir umidsizlik seni shu yerga olib keldi”.

— “To‘ppa-to‘g‘ri” — bu qo‘rqoq odamlar tomonidan yaratilgan kichik, nimjon quti.

Qiziqarli faktlar

Multiolamning aqldan ozgan dunyosini yaxshiroq yetkazish uchun filmda juda ko‘p maxsus effektlar mavjud. Biroq, bu mustaqil film bo‘lgani uchun, yuqorida aytib o‘tilganidek, ular uchun mas’ul bo‘lgan jamoa atigi besh kishidan iborat edi. Ular pandemiya paytida uyda o‘tirib, barcha kompyuter grafikalarini yaratgan.

Filmda Evelin otasi bilan kanton tilida, eri Veymond bilan esa mandarin lahjasida gaplashadi. Evelin va uning qizi joy muloqot qilish uchun xitoy va ingliz tillari aralashmasidan foydalanadi. Bunda ham ishora mavjud. Ya’ni, bir oilada yaqin odamlar turli tillarda muloqot qilishadi va ba’zida o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish uchun kerakli so‘zlarni topa olmaydi.

Daniel Redkliff Sunita Mani bilan sahnada barmoq o‘rnida hot-dog sosiskalaridan iborat qo‘llari bilan raqqosa rolini o‘ynashi kerak edi. Aktyor bunday bema’ni rolda o‘ynashdan bosh tortadi. Kamiga, Redkliff Londondagi bir spektakl repetitsiyalari tufayli suratga olish ishlarida qatnasha olmaydi. Natijada, rol A. Lazarga nasib etadi.

Azizbek Yusupov