“Surnay chalish uchun ham aql kerak”. Surnay, qo‘shnay, nay, zurna va duduk ustasi bo‘lgan sozanda hikoyasi (video)

Namangan maqom ansambli sozandasi Anvar Bekboyev puflama cholg‘u asboblarining deyarli barchasini egallagan noyob isteʼdod egasi. “Daryo” muxbiri Azizbek Abduvaliyev sozanda bilan suhbat davomida bunga shaxsan guvoh bo‘ldi.

“Yarim kechasi telefon qilib, surnay eshitadiganlar bor”

To‘rt-besh avlodimiz sozanda va hofiz bo‘lishgan. Kimdir surnay chalgan, kimdir tanbur chertgan, kimdir qo‘shiq aytgan. Menga surnay meros bo‘lib o‘tdi, bobomdan shuni o‘rgandim.

Mingbuloq tumanida yashayman, millatim mazang. Bizlarni bir paytlar Arabistondan kelib qolganlarga taqashadi, buni endi olimlar biladi. Mazanglar ahil-inoq yashaymiz, bordi-keldini unutmaganmiz, boshqa shahar va viloyatlar, hatto qo‘shni davlatlardagi elatdoshlarimizni ham ko‘pchiligini yaxshi taniymiz.

Meni ko‘pchilik surnaychi sifatida yaxshi taniydi, lekin puflab chalinadigan sozlarning deyarli barchasini bilaman. Oldin surnaydan boshladim, keyin asta-sekin qo‘shnay, nay, zurna va dudukni egalladim. Hammasini o‘ziga yarasha jarangi va muxlisi bor. Muxlislik shu darajadaki, yarim kechasi qo‘ng‘iroq qilib, “surnay ovozini sog‘indim, bir chalib bering” deb iltimos qiladigan shinavandalar bor.

“Munojot”, “Dilxiroj”, “Hamroz”ni ko‘p so‘rashadi. Sherali Jo‘rayev, Kamoliddin Rahimov qo‘shiqlarini kuyga solib berishni ham iltimos qiluvchilar bisyor.

“Ko‘pchilik bo‘lib kelinglar, niyat qilganman”

Oldinlari karnay-surnaysiz to‘y o‘tmagan. Oxirgi yillarda bu sozlar sal eʼtibordan chetda qoldi. Ammo yaqindan beri qiziqish yana jonlana boshladi. Vodiy viloyatlari, Toshkent va Xorazmda surnayga talab kuchli.

Yaxshi niyat bilan nikoh bazmlari, sunnat to‘ylariga chaqirishadi. Kimdir “sherik bilan keling, yetadi” deydi, yana kimdir uch kishilik, boshqasi besh kishilik guruhni xohlaydi. Shu bilan birga, “ko‘pchilik bo‘lib, ko‘chani to‘ldirib kelinglar, niyat qilganman” deydiganlar ham bor. Bu 11 yoki 14 kishilik butun boshli tarkib degani.

To‘ylarda qiziq holatlar ko‘p bo‘ladi. Bir kuni Toshkent viloyatiga to‘yga aytib qolishdi. To‘yxonaga yetib borganda qarasam, surnayimning qamishi yo‘q. O‘sha atrofdagi ariq-zakanlarni qidirib, qamish topib, bir amallab vaziyatdan chiqib ketgandim.

Ko‘pchilik surnay chalishni oson ish deb tasavvur qiladi. Aslida bu sozni eplab chalish uchun ham aql kerak — qaysi payt nimaga eʼtibor berishni bilish uchun. Undan tashqari, yaxshigina jismoniy tayyorgarlikni ham talab etadi. Agar aksincha bo‘lganida hamma surnaychi bo‘lib ketardi.

Ustozlar karvoni

O‘zimizdan yoshi ulug‘ barcha sozanda va hofizlarni o‘zimizga ustoz deb bilamiz, ammo ayrimlarini alohida aytib o‘tishni istardim. O‘zbekiston xalq artisti Abduhoshim Ismoilovning isteʼdodiga nafaqat muxlislar, balki biz ham tan beramiz. U kishi g‘ijjakning piri, odamni sel qilib yuboradi. Bastalagan kuy-qo‘shiqlaridan ko‘p foydalanaman.

O‘zbekiston xalq artisti Ozodbek Nazarbekov hozirgi ish joyimda faoliyat olib borishimga sababchi inson. To‘yda ko‘rib, sanʼatimiz maʼqul kepti. Namanganga kelganlarida chaqirtirib, “bu sanʼatni yoshlarga ham o‘rgatish kerak, shuncha bilim bekor ketmasin” deb aytdi. U kishining tavsiyasi bilan maqom ansambliga ishga qabul qilindim.

Hozir surnay maktabini yaratish, bu bo‘yicha qo‘llanma tayyorlashga astoydil bel bog‘laganman. Biz ham o‘zimizdan munosib iz qoldirishimiz kerak-ku?