“Сурнай чалиш учун ҳам ақл керак”. Сурнай, қўшнай, най, зурна ва дудук устаси бўлган созанда ҳикояси (видео)

Наманган мақом ансамбли созандаси Анвар Бекбоев пуфлама чолғу асбобларининг деярли барчасини эгаллаган ноёб истеъдод эгаси. “Дарё” мухбири Азизбек Абдувалиев созанда билан суҳбат давомида бунга шахсан гувоҳ бўлди.

“Ярим кечаси телефон қилиб, сурнай эшитадиганлар бор”

Тўрт-беш авлодимиз созанда ва ҳофиз бўлишган. Кимдир сурнай чалган, кимдир танбур чертган, кимдир қўшиқ айтган. Менга сурнай мерос бўлиб ўтди, бобомдан шуни ўргандим.

Мингбулоқ туманида яшайман, миллатим мазанг. Бизларни бир пайтлар Арабистондан келиб қолганларга тақашади, буни энди олимлар билади. Мазанглар аҳил-иноқ яшаймиз, борди-келдини унутмаганмиз, бошқа шаҳар ва вилоятлар, ҳатто қўшни давлатлардаги элатдошларимизни ҳам кўпчилигини яхши таниймиз.

Мени кўпчилик сурнайчи сифатида яхши танийди, лекин пуфлаб чалинадиган созларнинг деярли барчасини биламан. Олдин сурнайдан бошладим, кейин аста-секин қўшнай, най, зурна ва дудукни эгалладим. Ҳаммасини ўзига яраша жаранги ва мухлиси бор. Мухлислик шу даражадаки, ярим кечаси қўнғироқ қилиб, “сурнай овозини соғиндим, бир чалиб беринг” деб илтимос қиладиган шинавандалар бор.

“Муножот”, “Дилхирож”, “Ҳамроз”ни кўп сўрашади. Шерали Жўраев, Камолиддин Раҳимов қўшиқларини куйга солиб беришни ҳам илтимос қилувчилар бисёр.

“Кўпчилик бўлиб келинглар, ният қилганман”

Олдинлари карнай-сурнайсиз тўй ўтмаган. Охирги йилларда бу созлар сал эътибордан четда қолди. Аммо яқиндан бери қизиқиш яна жонлана бошлади. Водий вилоятлари, Тошкент ва Хоразмда сурнайга талаб кучли.

Яхши ният билан никоҳ базмлари, суннат тўйларига чақиришади. Кимдир “шерик билан келинг, етади” дейди, яна кимдир уч кишилик, бошқаси беш кишилик гуруҳни хоҳлайди. Шу билан бирга, “кўпчилик бўлиб, кўчани тўлдириб келинглар, ният қилганман” дейдиганлар ҳам бор. Бу 11 ёки 14 кишилик бутун бошли таркиб дегани.

Тўйларда қизиқ ҳолатлар кўп бўлади. Бир куни Тошкент вилоятига тўйга айтиб қолишди. Тўйхонага етиб борганда қарасам, сурнайимнинг қамиши йўқ. Ўша атрофдаги ариқ-заканларни қидириб, қамиш топиб, бир амаллаб вазиятдан чиқиб кетгандим.

Кўпчилик сурнай чалишни осон иш деб тасаввур қилади. Аслида бу созни эплаб чалиш учун ҳам ақл керак — қайси пайт нимага эътибор беришни билиш учун. Ундан ташқари, яхшигина жисмоний тайёргарликни ҳам талаб этади. Агар аксинча бўлганида ҳамма сурнайчи бўлиб кетарди.

Устозлар карвони

Ўзимиздан ёши улуғ барча созанда ва ҳофизларни ўзимизга устоз деб биламиз, аммо айримларини алоҳида айтиб ўтишни истардим. Ўзбекистон халқ артисти Абдуҳошим Исмоиловнинг истеъдодига нафақат мухлислар, балки биз ҳам тан берамиз. У киши ғижжакнинг пири, одамни сел қилиб юборади. Басталаган куй-қўшиқларидан кўп фойдаланаман.

Ўзбекистон халқ артисти Озодбек Назарбеков ҳозирги иш жойимда фаолият олиб боришимга сабабчи инсон. Тўйда кўриб, санъатимиз маъқул кепти. Наманганга келганларида чақиртириб, “бу санъатни ёшларга ҳам ўргатиш керак, шунча билим бекор кетмасин” деб айтди. У кишининг тавсияси билан мақом ансамблига ишга қабул қилиндим.

Ҳозир сурнай мактабини яратиш, бу бўйича қўлланма тайёрлашга астойдил бел боғлаганман. Биз ҳам ўзимиздан муносиб из қолдиришимиз керак-ку?