Fanlar akademiyasi Seysmologiya instituti direktori o‘rinbosari Vohidxon Ismoilov “Daryo” nashriga bergan intervyusidan O‘zbekiston seysmofaol hududda joylashganini aytdi.
Professorning ta’kidlashicha, mamlakatdagi Tyanshan va Pomir tog‘lari yer silkinishlari sababli paydo bo‘lgan.
“Global seysmogen zonalar Yer qa’rining O‘rta Yer dengizi parallelida joylashgan. Ikkinchi seysmogen zona esa Tinch okeani hududi hisoblanadi. Yaponiya, Flippin, Kurilla, Indoneziya — bularning bari seysmogen zonadadir.
O‘zbekiston ham O‘rta Yer dengizi seysmogen zonasida joylashgan. Xohlaymizmi, yo‘qmi, bu yerlarda zilzilalar bo‘ladi. Chunki tektonik plitalar harakati o‘zaro bog‘liq. Masalan, O‘zbekistondagi tog‘larning paydo bo‘lishiga asosiy sabab ham tektonik plitalarning bir-biriga nisbatan harakati hisoblanadi. Tyanshan, Pomir tog‘lari nima uchun paydo bo‘ldi? Bu Turon plitasi bilan Hindiston plitasining bir-biriga juda katta bosimi natijasidir. Hindiston plitasi Turon plitasining ostiga kirib ketayotib, Turon plitasini ko‘targani sababli Pomir va Tyanshan tog‘lari paydo bo‘lgan.
Bu o‘zidan o‘zi bo‘ladigan jarayon emas. Mazkur hodisalar millionlab yillar davomida yuz beradi. Shuning uchun u yerlarda juda katta zilzilalar, tektonik yoriqlar paydo bo‘lishi kuzatilgan va kuzatilmoqda. Shu jarayonlar haligacha davom etyapti, to‘xtagani yo‘q va hali-beri to‘xtamaydi”, – dedi mutaxassis.
Vohidxon Ismoilovning aytishicha, O‘zbekistondagi eng seysmofaol hududlar mamlakatning sharqiy qismi – Farg‘ona, Andijon, Namangan viloyatlaridir.
“Bu hududlar tektonik plitalarning eng faol qismida joylashgan. Farg‘ona vodiysida “Talasa Fergan” degan katta regional yoriq ketgan. Uning uzunligi 500—700 kilometrdan iborat.
Mamlakatda tarixan turli darajalardagi ko‘plab zilzilalar bo‘lib kelgan. Masalan, 1907-yilda Tojikiston va O‘zbekiston orasidagi seysmogen zonada Qoratog‘ zilzilasi bo‘lgan. Undan keyin, 1946-yilda magnitudasi bo‘yicha Turkiyada yuz bergan zilzila kuchiga yaqin Chotqol zilzilasi kuzatilgan.
1976-yilda Gazlida (Buxoro-tahr.) ikkita ketma-ket zilzila yuz berdi. Ularning ham magnitudasi 7 balldan ortiq edi. Oradan 8 yil o‘tib, Gazlida yana bir, magnitudasi 7,4 bo‘lgan zilzila kuzatilgan. Mazkur yer silkinishlari juda talafotli va kuchli bo‘lgan. Umuman olganda, O‘zbekistonda dam-badam shunaqa kuchli zilzilalar sodir bo‘lib turadi.
Yana bir misol, XIV asrda Axsikentda yer qimirlagan. Namanganda joylashgan o‘sha paytdagi shoh saroylarining barchasi zilziladan vayron bo‘lgan, deyishadi.
Tarixiy manbalarda zilzilalarga oid ko‘plab maʼlumotlar bor. Jumladan, 942-yilda Ko‘hna Urganch zilzilasi keltirilgan.
1966-yilda Toshkent zilzilasi, undan 100 yil muqaddam, 1868-yilda Toshkentning sharqiy qismida shunaqa kuchdagi, 6 magnitudali zilzila sodir bo‘lgan. O‘zbekiston zilzilalar doimiy sodir bo‘lib turadigan hudud hisoblanadi”, – dedi seysmolog.
Avvalroq Vohidxon Ismoilov Turkiyada kuchli zilzila bo‘lishi avvaldan kutilganini aytgandi.
Izoh (0)