• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12831.81
    • RUB163.75
    • EUR14606.45
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +36°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    “Shaxs o‘z aybsizligini isbotlashga majbur emas” – yuridik fanlari doktori, professor Surayyo Rahmonova

    O‘zbekiston Konstitutsiyasiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risidagi Konstitutsiyaviy qonunning loyihasida aybsizlik prezumpsiyasiga oid qator normalarni mustahkamlash taklif etilmoqda. Mazkur qoidalar nimani anglatadi va ularning ahamiyati haqida yuridik fanlari doktori, professor Surayyo Rahmonova “Daryo” saytiga tushuntirish berdi.

    Foto: “Daryo”

    Foto: “Daryo”

    Aybsizlik prezumpsiyasi – bu insoniyat tamadduni tarixida shaxs huquqlariga oid eng buyuk kafolatdir. Nima uchun? Aslida tarixan bu kafolat jinoyat protsessiga siyosatdan kelgan ijtimoiy-siyosiy g‘oyadir. Ya’ni, 18 asr o‘rtalaridagi Yevropa jamiyatida kechayotgan siyosiy-ijtimoiy voqealar (fransuz revolyutsiyasi) jinoyat va jazo tizimiga bevosita ta’sir ko‘rsatayotgan tarixiy jarayonda shakllangan. Birinchi bor mazkur prinsip 1764-yilda mashhur italiyalik olim Chezare Bekkariya tomonidan uning “Jinoyatlar va jazolar haqida” deb nomlangan asarida shakllantirilgan. Bekkariya mazkur kitobining “Qiynoq” deb nomlangan bobida qiynoq va odil sudlov borasida shunday g‘oyalarni bayon qilgan: “qiynoq jinoyat ishi bo‘yicha haqiqatni aniqlash va isbotlash vositasi sifatida samarasiz va nomaqbuldir”... “Ayblov hukmi chiqmaguniga qadar hech bir shaxs jinoyatchi deb atalishi mumkin emas, jamiyat esa uni o‘z panohi va himoyasidan mahrum qilmasligi kerak. Hibsda saqlashning o‘zi ham bunday shaxs uchun jazodir, shuning uchun hibs imkon qadar qisqa va imkon qadar og‘ir bo‘lmasligi zarur”.

    Keyinchalik Bekkariyaning mazkur g‘oyasi aynan “aybsizlik prezumpsiyasi” deb e’lon qilingan va birinchi bor Fransiyada tatbiq etilgan hamda 1769-yilda “Inson va fuqaroning huquqlari deklaratsiyasi”da mustahkamlangan. Aynan shu vaqtdan boshlab tarixan insonga bo‘lgan yondashuvning butunlay yangi shakli e’tirof etilib, insonni cheklanmagan muddatda hibsda saqlash va unga nisbatan noinsoniy muomilada bo‘lish, qiynoqqa solishga qurilgan o‘rta asrlar inkvizitsiyasi mutlaqo inkor etilgan!

    Ya’ni aynan aybsizlik prezumpsiyasiga ko‘ra, davlat va jamiyat uchun shaxsning sha’ni va qadr-qimmati uning jinoyatda aybin isbotlanishidan ko‘ra muhimroqdir. Mazkur prinsipga muvofiq, tergov o‘z funksiyasidan kelib chiqib, sudga mazkur shaxs jinoyat sodir etganligi haqida o‘zining versiyasinigina taqdim qiladi, biroq bu shaxs hatto jinoyat sodir etganida ushlangan bo‘lsa ham, uning aybi sudning hukmi bilan aniqlanguniga qadar u aybsizdir!

    Albatta, tarixga nigoh tashlasak, aybsizlik prezumpsiyasi hatto sovet tuzumi Jinoyat-protsessual kodeksida ham belgilangan edi. Lekin, albatta, bu davrda mazkur prinsip deklarativ ravishda, faqat qog‘ozda bo‘lgan! Inkvizitsiyaviy sovet jinoyat protsessida isbotlashning eng samarali yo‘li bu – aybiga iqrorlik ko‘rsatmalarini olish hisoblanardi! Va bu yo‘lda har qanday usullar o‘zini oqlaydi, degan qoida amal qilardi. Aynan ana shu og‘ir tarixiy davrlarni boshidan kechirgan xalqimizda jinoyat tergovi haqida so‘z borganda quyidagi stereotip fikrlash keng tarqalgan “Tergov organlariga kuning tushmasin, tushsa tamom, qutila olmaysan, tergov nima desa shuni qilishga majbur bo‘lasan”...

    Endi esa tasavvur qiling, jinoyatda gumonlanayotgan yoki ayblanayotgan shaxs tergovchiga qarab “Aybdor yoki aybsizligimni isbotlashga majbur emasman, bu sizning majburiyatingiz!” deb tursa. Albatta, oddiy turmushimizda bunday vaziyatni hatto tasavvur qilishimiz ham qiyin. Aslida esa aybsizlik prezumpsiyasi har bir shaxsga aynan shunday dadil pozitsiyada bo‘lishni kafolatlaydi!

    Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlab berishga majbur emas. Ha, aynan shunday! Bu nimani anglatadi? Jinoyat bo‘yicha isbotlash majburiyati alohida mas’ul mansabdor shaxslarga yuklatilgan. Ya’ni, dastlabki tergovda shaxsga nisbatan ayblov tergovchi tomonidan e’lon qilinadi, sud muhokamasida esa ayblovni davlat ayblovchisi qo‘llab-quvvatlaydi. Aynan shuning uchun ham shaxsning aybli yoki aybsizligini isbotlash faqat mazkur mansabdor shaxslar zimmasida. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi isbotlash jarayonida ishtirok etishga umuman majbur emas! Agar istasa, ushlangan vaqtidan to hukm chiqarilgunga qadar sukut saqlashi mumkin.

    Shuningdek, aybsizlik prezumpsiyasiga binoan, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o‘zining aybsizligini isbotlab berishi shart emas va istalgan vaqtda sukut saqlash huquqidan foydalanishi mumkin.

    Tasavvur qiling, odatda shaxsga nisbatan jinoyat ishi boshlanganda u og‘ir ruhiy holatga tushadi, o‘zini yo‘qotib qo‘yadi, aynan ana shu paytda u o‘z huquqlarini to‘liq anglay olmaydi. Va aynan shunday ruhiy holatda oddiy inson aybdorligini isbotlash uning emas, tergov organlarining vazifasi ekanligini tushunmasdan o‘ziga qarshi ko‘rsatmalar berishi afsuski, hayotimizda keng tarqalgan amaliyot.

    Shaxs o‘zining aybsizligini isbotlab berishi shart emasligi va istalgan vaqtda sukut saqlash huquqidan foydalanishi mumkinligi qoidasining konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanishi tergov organlari tomonidan shaxsni majburlash yoki unga har qanday bosim o‘tkazish kabi salbiy holatlaridan himoya qiladi.

    Aybdorlikka oid barcha shubhalar gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun qo‘llanilayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi kerak. Nima uchun shaxs huquqining mazkur kafolati muhim? Aytaylik, shaxs jinoyat sodir etganlikda gumon qilindi, lekin buni bevosita isbotlashning imkoni bo‘lmadi: uning aybliligini ko‘rsatuvchi bilvosita dalillar bor, lekin to‘g‘ridan to‘g‘ri aybini isbotlovchi dalillar tergov davomida topilmadi. Shunday vaziyatda qonun aybdorlikka oid barcha shubhalar gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishini kafolatlaydi. Va bunday holatlarda sud shaxsning aybini tasdiqlovchi dalillarning yetarli emasligi tufayli oqlov hukmi chiqaradi. Ya’ni, bunda “isbotlanmagan ayb – isbotlangan aybsizlikka teng” degan halqaro standart amal qiladi.

    Konstitutsiyaga kiritilayotgan ushbu kafolatlarning barchasi butun dunyo e’tirof etgan aybsizlik prezumpsiyasining “oltin qoidalari” bo‘lib, ularning konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanishi fuqarolarimizning huquq va erkinliklarini himoya qilinishining yangi va ishonchli mexanizmini ishga soladi. 

    Surayyo Raxmonova,

    yuridik fanlari doktori, professor,

    Sudyalar oliy kengashi huzuridagi

    Sudyalar oliy maktabi

    kafedra mudiri

    31.08.2022, 17:25   Izoh (0)   11922
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Toshkent davlat pedagogika universiteti va “Mehrli maktab” gospital maktabida kasbiy amaliy seminar o‘tkazildi

    31.08.2022, 17:01

    Markaziy bank dollarning so‘mga nisbatan yangi qiymatini e’lon qildi

    31.08.2022, 16:57

    Shavkat Mirziyoyev va Sadir Japarov mustaqillik bayramlari munosabati bilan bir-birini tabrikladi

    31.08.2022, 16:47

    Wizz Air Abu Dhabi’ga Toshkentga muntazam aviaqatnovlarni amalga oshirishga ruxsat berildi

    31.08.2022, 16:32

    “Yashil” va “aqlli” fotoelektrik tizimlar O‘zbekistondagi har bir xonadon va tashkilot uchun asosiy energiya manbai sifatida

    31.08.2022, 16:30

    Velosipedli bo‘lgan 52 nafar bola, muxlislari qurshovida qolgan xonanda: Dehqonobodda Mustaqillik bayramining 31 yilligi nishonlandi

    31.08.2022, 16:11
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Moliyaviy firibgarliklar: firibgarlar keksalarni qanday aldamoqda 


    Centrum Air yozgi yo‘nalish ochadi: Toshkentdan Issiqko‘lga to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslar


    Suv — bebaho neʼmat: Agrobankdan fermerlar uchun yangi metodik to‘plam


    Yangi ufqlar: Centrum Air haftasiga ikki marta Toshkentdan Bishkekka parvozlarni amalga oshiradi


    Yangiyo‘lda “Tomorqa maktabi” ochildi


    Navoiy innovatsiyalar universiteti — kelajagingizni kafolatlaydigan zamonaviy ta’lim maskani! 


    AVO’dan yangi omonat: yillik 25% gacha — 6 oyda orzuingizni amalga oshiring


    Hyundai Uzbekistan - foizsiz bo‘lib to‘lash imkoniyati qaytdi!


    Sello Ecosystem Farg‘ona, Andijon va Namanganda Sello Summer Fest yorqin festivalini o‘tkazdi


    InfinBLACK - ortiqcha to‘lovlar talab qilmaydigan kredit karta


    Chirchiqdagi yangi bog‘ - zamonaviy ko‘ngilochar va dam olish maskani ochildi


     Coca-Cola jamg‘armasi va Global atrof-muhit va texnologiyalar jamg‘armasi (GETF) “Aylanma iqtisodiyot kelajagi uchun hamkorlik bitimi (PACT)” ni e’lon qilganligi haqida ma’lum qildi


    O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi mahsulotlari Yevropaga yo‘l olmoqda


    Zamonaviy Haval Jolion endi 0% muddatli to‘lov shartida 


    Mastercard Digital Uzbekistan 5- xalqaro PLAS-Forumida qatnashdi

     

    Tavsiya etamiz

    Chumchuqlarga yem bo‘lgan burgutlar. “O‘rgimchak to‘ri” operatsiyasi Rossiya uchun qanchaga tushadi?

    4 iyun, 18:49
    Audio Icon

    Qurib qolgan ko‘chatlar, millionlar shamolga uchdimi?

    4 iyun, 15:03

    Feldmarshalga almashtirilmagan Stalinning zurriyoti — “dohiy” nega o‘g‘lini urushga yuborgan edi?

    3 iyun, 21:10

    Ko‘zi o‘tkir, qulog‘i sezgir temir qushchalar. Razvedkachi dronlarning “katta akalari”

    3 iyun, 20:40
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Toshkentda Qurbon hayiti namozi sabab ayrim ko‘chalar vaqtincha yopiladi

    O‘zbekiston | 5 iyun, 10:12

    Nursulton Ro‘ziboyevning navbatdagi jang sanasi va raqibi ma’lum bo‘ldi — manba

    Sport | 5 iyun, 10:07

    Tinch okeanida 3000 ta avtomobil ortilgan kema yonmoqda (video)

    Dunyo | 5 iyun, 10:04

    Katta miqdorda qarzdorlikni to‘lamasdan kelgan — “O‘zbektelekom” Humans ishi bo‘yicha munosabat bildirdi

    O‘zbekiston | 5 iyun, 09:55

    Yangi ufqlar: Centrum Air haftasiga ikki marta Toshkentdan Bishkekka parvozlarni amalga oshiradi

    Reklama | 5 iyun, 09:46

    Har kuni bir piyola qahva ichish qariganda sog‘lom bo‘lish ehtimolini oshiradi — 30 yillik tadqiqot

    Salomatlik | 5 iyun, 09:32

    Qozog‘istonda O‘zbekiston fuqarolari bo‘lgan avtobusda yong‘in chiqdi

    O‘zbekiston | 5 iyun, 09:08
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.