Urush boshlanganiga olti oy bo‘ldi: qanday qilib Rossiya iqtisodiyoti kutilganidan yaxshiroq bo‘lmoqda?

Ukrainadagi urush boshlanganiga kecha, 24-avgust kuni olti oy bo‘ldi. Bu davr ichida Rossiyaga qarshi AQSH va Yevropa Ittfioqi ko‘plab sanksiyalar qo‘lladi. Mutaxassislar sanksiyalar fonida Rossiya iqtisodiyoti parchalanib ketishini kutgan edi. The Economist jurnali qanday qilib Rossiya iqtisodiyoti kutilmalarni yengib o‘tayotgani haqida so‘z yuritdi. 

Rossiya Ukrainaga bostirib kirganidan beri, Rossiya Markaziy banki va rasmiy statistika agentligi Rosstat savdodan tortib investitsiyagacha bo‘lgan barcha sohalar bo‘yicha ma’lumotlarni nashr etishni to‘xtatdi. 

Ko‘pchilik paydo bo‘layotgan raqamlarning ishonchliligini shubha ostiga oladi. Investitsiya banklari endi mijozlarga Rossiya kompaniyalari bo‘yicha maslahat bermay, tadqiqot ishlarini orqaga surmoqda. Ko‘p tomonlama tashkilotlar iqtisodchilarni mamlakatdan chiqarib yubordi.

Urushdan keyin Rossiya iqtisodiyoti qanday ahvolda ekanligi haqida qizg‘in bahs-munozaralar avj oldi. 

Yaqinda Yevropa lttifoqi universitetining besh tadqiqotchisi tomonidan katta qiziqishga sazovor bo‘lgan maqolada aytilishicha, G‘arb firmalarining chekinishi va sanksiyalar Rossiyani “majruh” qilmoqda. 

Har qanday ko‘rinadigan iqtisodiy kuchlar sarobdir. Putin tanlagan statistik ma’lumotlar ommaviy axborot vositalarida beparvolik bilan tarqatiladi va ko‘plab mutaxassislar tomonidan Kreml uchun haqiqiy bo‘lmagan lekin yoqimli prognozlarni yaratishda foydalaniladi, — deydi tadqiqotchilar. 

Aslida haqiqat qanday?

Qimmatli qog‘ozlar bozori qulab tushdi, bu regulyatorlani savdoni to‘xtatishga majbur qildi. G‘arb kompaniyalari Rossiyadan chiqib keta boshladi.

Bir oy ichida tahlilchilar 2022-yilda Rossiya yalpi ichki mahsuloti bo‘yicha prognozlarini 2,5 foizdan 10 foizga yaqin pasayishgacha qayta ko‘rib chiqdi. Ayrimlar bundan ham pastroq prognozlarni kutayotgan edi. 

Mutaxassislar Rossiyaning yalpi ichki mahsuloti bu yil 15 foizgacha qisqarishini bashorat qilmoqda, bu esa so‘nggi 15 yildagi iqtisodiy yutuqlarni yo‘q qiladi, — degan edi Oq uy.

Iqtisodiyot bahorda foiz stavkalarining keskin o‘sishi va qulab tushayotgan rublni barqarorlashtirish uchun mo‘ljallangan chora-tadbrilar fonida barqarorlasha boshladi.

Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, yilning ikkinchi choragida yalpi ichki mahsulot yiliga 4 foizga kamaydi. 

Sanksiyalardan zarar ko‘rgan Rossiya sanoatini to‘liq tushkunlikda deyish mumkin. Rossiyalik ko‘plab ziyoli odamlar o‘z yurtini tark etayotgan bo‘lsa, boshqalar aktivlarini mamlakat tashqarisiga o‘tkazmoqda. 

2022-yilning birinchi choragida, mavjud bo‘lgan so‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, xorijliklar 15 milliard dollarlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni olib chiqib ketgan, bu rekord darajadagi eng yomon ko‘rsatkichdir. 

Biroq, may oyida Rossiyaning Gruziyaga pul o‘tkazmalari o‘tgan yilga nisbatan dollar ko‘rinishida hayratlanarli darajada o‘n baravar ko‘p edi. Bunga rublning bir yil ichida dollarga nisbatan ko‘tarilgani ham sabab bo‘lgan. 

The Economist jurnalining turli manbalardan olingan ma’lumotlar tahlili Rossiya iqtisodiyoti hatto eng yaxshi prognozlardan ham yaxshiroq ishlayotganini ko‘rsatmoqda. 

Masalan, Rossiyada uglevodorodlar savdosi joriy hisobdagi rekord darajadagi foydani keltirib chiqardi. 

Butun dunyoda retsessiya xavfi oshib borayotgan bir paytda, Rossiyaning o‘zgaruvchan standartlari bo‘yicha mamlakatda bu xavf yuqori darajada emas. 

JPMorgan Chase banki tomonidan chop etilgan hujjatga ko‘ra, iyun oyida Rossiyada sanoat ishlab chiqarish o‘tgan yilga nisbatan 1,8 foizga kamaydi. 

Mamlaktda elektr iste’moli dastlabki pasayishdan keyin yana o‘sib bormoqda. Tovarlarga bo‘lgan talabning aks ettiruvchi temir yo‘l yuklari soni ham ko‘paymoqda.

Ayni paytda Rossiyada inflyatsiya pasayishni boshlagan. 2022-yil boshidan may oyining oxirigacha iste’mol narxlari qariyb 10 foizga oshdi. 

Rosstat ma’lumotlariga ko‘ra, narxlar pasayishni boshlagan bo‘lsada, ommaviy bayonatlarda Rossiya Markaziy banki inflyatsiyadan havotirda. 

Kuchli rubl import narxini pasaytirdi. Buning ortidan rossiyaliklarning inflyatsiyon kutilmalari ham tushib ketdi. 

Narxlar va ishsizlik qanday o‘zgardi?

Yevropa kabi Rossiyada ham energiya narxining oshishi oqibatida inflyatsiya yuqorilab ketishi kutilmayapti, chunki mamlakatda katta miqdorda gaz bor. 

Narxlarning tusha boshlagani uy xo‘jaliklariga salmoqli miqdorda yordam berishi qiyin.  

Rossiyada ishsizlik darajasi iyun oyida eng past ko‘rsatkich — 3,9 foizga yetdi. Biroq bu chalg‘ituvchi. 

Ko‘pgina kompaniyalar xodimlarni ishdan bo‘shatdi, ba’zilari esa ishdan bo‘shatishni ro‘yxatdan o‘tkazmaslik uchun xodimlarga maosh berishni to‘xtatdi. 

Ammo ish o‘rinlari bilan bog‘liq muammolar haqida ko‘p dalillar yo‘q. Rossiyaning HeadHunter ish o‘rinlari sayti ma’lumotlari ish izlovchilarning bo‘sh ish o‘rinlariga nisbati yanvar oyida 3,8 barobardan may oyida 5,9 barobargacha ko‘tarilganini ko‘rsatadi. Bu ish topishni avvalgiga qaraganda qiyinlashtiradi.

Rossiyaning eng yirik kreditori “Sberbank” ma’lumotlariga ko‘ra, o‘rtacha real ish haqi bahordan beri keskin oshgan.

Qisman mehnat bozori ushlab turilganligi sababli, odamlar xarajatlarni davom ettirishlari mumkin. “Sberbank” ma’lumotlari iyul oyida real iste’mol xarajatlari yil boshidan deyarli o‘zgarmaganini ko‘rsatgan. 

Rossiya importi bahorda keskin pasayib ketgan edi. Bunga sabab esa ko‘pgina Yevropa kompaniyalari yetkazib berishni to‘xtatgani bo‘ldi. 

Shunga qaramay, pasayish so‘nggi standartlarga ko‘ra jiddiy emas va import hozirda avvalgi holiga qaytishni boshlagan.

Rossiya qanday qilib prognozlarni yengib o‘tmoqda?

Birinchisi — siyosat. Vladimir Putin iqtisodni juda kam tushunadi, lekin u iqtisodiyotni boshqarishni shu bilan shug‘ullanadigan odamlarga topshirishdan xursand. 

Rossiya Markaziy banki iqtisodiy inqirozning oldini olish uchun tezkor choralar ko‘rgan yuqori malakali kadrar bilan to‘ldirilgan. Fevral oyida foiz stavkalarining ikki baravar oshishi kapital nazorati bilan birgalikda rubl kursini mustahkamladi va inflyatsiyani pasaytirishga yordam berdi. 

Markaziy Bank raisi Elvira Nabiullina, garchi bu uni mashhur shaxsga aylantirmasa ham, narxlarni ushlab turishga jiddiy yondashayotganini keng jamoatchilik biladi.

Ikkinchisi yaqin iqtisodiy tarixga tegishli. 2022-yilda sanksiyalar ortidan jabr ko‘rgan Rossiya uchun bu 25 yil ichida yuz bergan beshinchi inqirozdir.

Mamlakat bundan avval 1998, 2008, 2014 va 2020-yillarda iqtisodiy inqiroz holatida bo‘lgan. Rossiyadagi 40 yoshdan oshgan har bir kishi Sovet Ittifoqi parchalanishi oqibatida yuzaga kelgan favqulodda iqtisodiy inqirozni ham yaxshi eslaydi. Mamlakatda odamlar yillar davomida vahima qilish o‘rniga moslashishni o‘rgangan. 

Uchinchi omil uglevodorodlarga tegishli. Xalqaro energetika agentligining yaqinda e’lon qilgan hisobotiga ko‘ra, sanksiyalar Rossiya neft qazib olishiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmadi. 

Urushdan beri Rossiya bu mintaqada Yevropa Ittifoqiga 85 mlrd dollarlik qazilma yonilg‘i sotdi. Hukumatga qarshi sanksiyalarni hisobga olsak, Rossiya shu tarzda to‘plangan xorijiy valyutani qanday sarflashi sir bo‘lib qolmoqda. 

Rossiya iqtisodiyotining bir qismi uzoq vaqtdan beri dunyodan ancha uzilib qolgan. 2019-yilda mamlakatga kiritilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar yalpi ichki mahsulotga nisbatan qariyb 30 foizni tashkil etdi. Jahon bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 49 foiz hisoblanadi. 

Urushdan oldin rossiyaliklarning atigi 0,3 foizi Amerika kompaniyasida ishlagan bo‘lsa, butun dunyo bo‘ylab bu ko‘rsatkich 2 foizdan ko‘proq edi. 

Mamlakat iqtisodiyoti qolgan davlatlarga nisbatan kamroq xomashyo import qilishni talab qiladi. Shunday qilib, qo‘shimcha izolyatsiya hozirgi kunga qadar raqamlarga katta ta’sir ko‘rsatmadi.