Mamlakatda ilmga chanqoq yoshlar bo‘lgani — uning buyuk kelajagi va orzudagi bugunini yaratish uchun foydadan holi emas.
Biroq 11 yillik majburiy ta’lim bilangina cheklanadigan o‘quvchilar ham kam emas.
Bunga turli vaziyatlar sabab bo‘lishi mumkin. Asosan, oilaviy sharoit, moddiy yetishmovchilik o‘quvchining ta’lim olishiga qarshilik qiladi.
Oliy ta’limga birinchi marta hujjat topshirgan abituriyent ko‘p hollarda shartnoma asosida o‘qishga “ilinadi”.
Katta miqdordagi kontrakt to‘lovini amalga oshirish esa ko‘pchilik uchun imkonsiz.
Shunday vaziyatlarda o‘qishni boshlab, ta’lim kreditlaridan foydalanish — ta’limni tark etishdan foydaliroq tanlov bo‘lishi mumkin.
“Daryo” ta’lim kreditlarining boshqalaridan farqi, foydali tomonlari, rasmiylashtirish shartlari hamda undan foydalangan mijozning shaxsiy tajribasi haqida gapiradi.
Ta’lim kreditlari qancha miqdorda va necha foiz asosida beriladi?
Ta’lim kreditlari odatda to‘lov-kontrakt shartnomasida ko‘rsatilgan bir yillik to‘lov summasiga teng miqdorda, Markaziy bank asosiy stavkasida ajratiladi.
Ta’lim kreditlarining ikki xil turi mavjud bo‘lib, biri imtiyozli, ta’minot summalarisiz bo‘lsa, ikkinchisi oddiy, ma’lum foizli ta’minot stavkalari asosida ajratiladi.
Bunda, Markaziy bankning asosiy stavkasi pasaytirilgan taqdirda, ta’lim krediti bo‘yicha foiz stavkasi mutanosib ravishda pasayadi, oshirilgan taqdirda esa ta’lim krediti bo‘yicha foiz stavkasi o‘zgarishsiz qoladi.
Ta’lim kreditini rasmiylashtirish uchun talab etiladigan hujjatlar:
- ta’lim kreditini olish to‘g‘risidagi ariza;
- talaba va oliy o‘quv yurti o‘rtasidagi to‘lov-kontrakt shartnomasi va unga ilova qilinadigan hisob varaqasi/fakturasi (mavjud bo‘lganda). Shartnomada o‘qishni tamomlashning belgilangan muddati va bir yil uchun to‘lov miqdori ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim;
- ta’lim krediti qaytarilishining ta’minoti bo‘yicha hujjat;
- birgalikda kredit oluvchiga tegishli ma’lumotlar va hujjatlar kerak bo‘ladi.
Ta’lim krediti qaytarilishi bo‘yicha qanday ta’minot taqdim etilishi bankning kredit siyosati va ichki tartibiga muvofiq belgilanadi.
Qanday mijozlardan garov yoki kafillik talab etilmaydi?
Agar talaba “Ijtimoiy himoya yagona reyestri”ga kirgan oilaning farzandi bo‘lsa, ta’lim krediti bo‘yicha garov va kafillik talab etilmaydi – reyestrga kiritilganligini tasdiqlovchi ma’lumotnoma berilishi kifoya.
Bank taqdim etilgan hujjatlarni 5 ish kuni ichida ko‘rib chiqadi va ushbu talabaga ta’lim krediti ajratish yoki ajratmaslik bo‘yicha qaror qabul qiladi.
Kredit berishni rad etgan taqdirda, arizachiga rad etish sababi ko‘rsatilgan holda javob xati beriladi.
Ta’lim krediti mablag‘lari tijorat banki tomonidan taqdim etilgan shartnoma yoki hisob varaqasi/fakturasida ko‘rsatilgan hisob varag‘iga mablag‘ ko‘chirish yo‘li bilan o‘tkazib beriladi.
Bunda, ta’lim krediti to‘g‘risidagi shartnomada ko‘rsatilgan yillik to‘lovning to‘liq miqdori teng ulushlarda to‘rt qismga bo‘lib, kredit oluvchining yozma topshirig‘i asosida o‘tkaziladi:
- Birinchi qismi (kamida 25 foizi) – 1 bosqich uchun har yili 15-sentyabrgacha, 2 va undan yuqori bosqichlar uchun har yili 1-oktyabrgacha;
- ikkinchi qismi (kamida 50 foizi) – har yili 1-yanvargacha;
- uchinchi qismi (kamida 75 foizi) – har yili 1-aprelgacha;
- to‘rtinchi qismi (100 foizi) – har yili 1-iyulgacha bo‘lgan muddatda.
Tegishli to‘lovni amalga oshirish uchun kredit oluvchi tijorat bankiga yuqorida belgilangan sanalarga qadar murojaat qilishi lozim.
Kredit to‘lovi qachon va qanday qaytariladi?
Ta’lim kreditining asosiy qarzi talabaning rasmiy o‘qish muddati tugagandan so‘ng yettinchi oydan boshlab 7 yil davomida qaytariladi. Ushbu vaqtga qadar ta’lim krediti bo‘yicha faqat foiz to‘lovlari to‘lab boriladi.
(Bu ma’lumotlar bank turiga qarab farq qilishi mumkin).
Kreditni belgilangan muddatdan avval yopish mumkinmi?
Agar qarz oluvchida qo‘shimcha mablag‘ mavjud bo‘lsa, u kreditini muddatidan avval yopishi mumkin.
Masalan, o‘qishni bitirgan talaba birdan daromad manbaiga ega bo‘lsa — 7 oy faqat kredit bo‘yicha foiz to‘lab bormasdan, asosiy qarzni ham so‘ndirib borishi mumkin. Bunda kredit bo‘yicha umumiy to‘lovlar miqdori kamroq bo‘ladi.
Har qanday uzoq muddatli kreditni muddatidan oldin so‘ndirish ushbu kredit bo‘yicha umumiy to‘lovlar miqdorining kamayishiga yordam beradi.
Ta’lim kreditlari qaysi bankda qancha muddat va foiz asosida beriladi? Banklarning umumiy shart va takliflari
Ta’minot summasisiz ta’lim kreditlarini ajratuvchi banklar (maʼlumot Oʻzbekiston Markaziy banki bankxizmatlari.uz saytidan olindi).
O‘zsanoatqurilishbank — 13,5 yil muddatga shartnoma narxi miqdorida 14% stavkasi asosida ajratiladi.
Imtiyoz davrining muddati 18 oydan 78 oygacha.
Ta’minot turi sifatida uchinchi shaxslarning kafilligi belgilangan. Ta’minot summasi mavjud emas.
Boshlang‘ich badal mavjud emas. Kredit to‘lovlari har oy oralig‘ida amalga oshiriladi.
Aloqa bank — 162 oyga 14% stavkasi asosida, shartnoma narxi miqdorigacha beriladi. Kreditning umumiy shartlarida boshlang‘ich to‘lov yo‘q.
Ta’minot turi sifatida garov yoki uchinchi shaxslarning kafilligi nazarda tutilgan.
Kredit foydalanuvchining ta’lim davriga qo‘shimcha va imtiyozli ravishda 6 oy muddatga berilib, to‘lovlar har oyda to‘lanishi belgilangan.
O‘zbekiston Milliy banki (NBU) — 162 oygacha 14% stavka asosida, 30 million miqdorgacha, boshlang‘ich to‘lovlarsiz beriladi.
Ta’minot turi sifatida garov yoki uchinchi shaxslarning kafilligi hamda sug‘urta polisi nazarda tutilgan.
Kredit foydalanuvchining ta’lim davriga qo‘shimcha va imtiyozli ravishda 6 oy muddatga berilib, to‘lovlar har oyda to‘lanishi belgilangan.
Ipoteka bank — boshlang‘ich badallarsiz, talabaning ta’lim muddati rasman tugagach, 7 oydan boshlab, 7 yil muddatda har oy oralig‘ida to‘lash belgilangan.
Ta’minot summasi sifatida jismoniy shaxs kafilligi, ijtimoiy reyestrga kirgan oilalar uchun sug‘urta kompaniyasining sug‘urta polisi, likvidli mol–mulk garovi ko‘zda tutilgan.
Qishloq qurilish bank (QQB) — 30 million so‘m miqdorida 14% stavkasi asosida 162 oy muddatga beriladi.
Ta’minot turi sifatida uchinchi shaxslarning kafilligi nazarda tutilgan. Ta’minot summasi esa nolga teng.
Kredit to‘lovi bo‘yicha imtiyozli muddat bir yildan to‘rt yilgacha bo‘lib, oraliq to‘lovlar har oyda to‘lanadi.
Asaka bank — shartnomada belgilangan summani 15 yilgacha 14 foiz stavkasi asosida ajratadi.
Oraliq to‘lovlarning davriyligi har oy, imtiyoz davri esa 6, 12, 18 oyga teng.
Ta’minot turi sifatida uchinchi shaxslarning kafilligi yoki sug‘urta polisi belgilangan.
Ta’minot summalari asosida ta’lim kreditlarini ajratuvchi banklar:
Hamkor bank — Shartnoma narxi miqdorigacha 14% stavkasi asosida 162 oy muddatga beriladi.
Boshlang‘ich badallar yo‘q, imtiyoz davri esa mavjud emas.
Ta’minot turi sifatida garov, uchinchi shaxslarning kafilligi yoki sug‘urta polisi ko‘rsatilgan. Ta’minot summasi esa 125% dan iborat.
Kredit har oy oralig‘ida to‘lab boriladi.
Agrobank — 14% stavkasi asosida 13,5 yil muddatga shartnomada ko‘rsatilgan narx miqdorida beriladi.
Oraliq to‘lovlar davriyligi har oy, imtiyoz muddati esa 6 oy.
Ta’minot turi — garov, uchinchi shaxslarning kafilligi yoki ta’minotsiz.
Xalq banki — 14 foiz stavkasi asosida, kontrakt to‘lovi miqdoridagi mablag‘ 13,5 yilgacha muddatga beriladi.
Boshlang‘ich badal mavjud emas. To‘lovlar har oy oralig‘ida amalga oshiriladi.
Imtiyoz muddati 18 oydan 78 oygacha, ta’minot summasi esa 125 foizni tashkil etadi.
Mikrokreditbank — Shartnoma narxi miqdoridagi kredit summasi 15 yilgacha muddatga 14 foiz stavkasi asosida ajratiladi.
Kredit olishda boshlang‘ich badallar belgilanmagan.
Oraliq to‘lovlar har oyda amalga oshirilishi kerak.
Kreditda imtiyoz muddati mavjud emas.
Ta’minot turi sifatida uchinchi shaxslarning kafilligi hamda sug‘urta polisi, ta’minot summasi sifatida esa 125% belgilangan.
Turon bank — kontrakt summasi miqdoridagi mablag‘ni 14% stavkasi asosida 8-15 yil muddatga ajratadi.
Boshlang‘ich badallarsiz, har oyda to‘lab borish sharti mavjud.
Bank mijozning o‘qish davriga qo‘shimcha ravishda 6 oylik imtiyozli muddat davrini beradi.
Ta’minot summasi kreditning 125 foizi miqdorida, ta’minot turi esa garov, uchinchi shaxs kafilligi yoki sug‘urta polisi hisoblanadi.
Ipak yo‘li banki — 30 milliongacha pul miqdorini 26,9 foiz stavkasi asosida 3 yil muddatga beradi.
Boshlang‘ich badallar talab etilmaydi.
To‘lovlar davriyligi har oy.
Ta’minot summasi mavjud emas, turi bo‘yicha garov yoki uchinchi shaxs kafilligi belgilangan.
Shaxsiy tajriba
To‘lov-shartnoma pulini to‘lash uchun ta’lim kreditidan foydalangan O‘g‘iloy Xalilova:
“To‘lov-kontrakt asosida universitetga qabul qilinganimni bilganimdan so‘ng, darhol ta’lim krediti haqida internet orqali ma’lumot qidirishni boshlaganman. Kredit olmoqchiligimni aytganimda, ota-onam buni unchalik xohlashmagan” — deydi O‘g‘iloy.
Unga ko‘ra, ota-onasining hayolida kredit deganda juda murakkab va ovoragarchiligi ko‘p narsa shakllanib qolgan.
Ular qiynalib bo‘lsa-da kontrakt pulimni to‘lay olishardi, lekin men ota-onamga og‘irlik tushirishni xohlamadim. Hozircha kredit olib turay, keyinchalik biror ish topib, ota-onamga yordam beraman, deb o‘yladim — qo‘shimcha qildi u.
O‘g‘iloy barcha kerakli hujjatlarni yig‘ishni va yugur-yugurni o‘z bo‘yniga olib, kelajakda shu kredit ortidan hech qanday muammo bo‘lmasligiga ota-onasini ishontirgach, pasport bilan bankka borgan.
Banklar aholi yashaydigan mahallalariga ko‘ra taqsimlanadi, mijoz faqat o‘z hududiga biriktirilgan bankdan ta’lim krediti olishi mumkin.
“Shunday qilib, bir dunyo hayollar bilan bankka kirib borib, kredit bo‘limidan hafsalam pir bo‘lib chiqdim. Sababi bank xodimi ‘resurs tugagani’ uchun kredit berishning iloji yo‘qligini aytdi. U desam, bu dedi, xullas, men bankdan quruq qo‘l bilan qaytdim” — deydi o‘sha vaqtlarni yodga olgan qiz.
O‘g‘iloy Xalilova niyati jiddiy bo‘lgani hamda internet orqali ta’lim krediti haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lgani tufayli ortga chekinmaganini aytadi.
Hayolimga faqatgina prezident “portali”ga ariza yozish kelardi, chunki xodim meni nohaq qaytarganini bilib turardim. “Portal”ga yozgan arizam bo‘yicha men bilan ikki kun ichida bog‘lanib, tezda bankka kelishimni so‘rashdi. Borishim bilan kredit ajratishlarini aytib, kerakli hujjatlarni yig‘ishimni hamda ikkita kafil topishimni aytishdi — deydi O‘g‘iloy.
Birinchi kursning ilk yarim yilligi uchun ta’lim kreditini imtiyozli davr bilan 5 yil muddatga olgan, 2 kursning 1 yarim yilligi uchun ham ariza topshirib, unga ega bo‘lgan O‘g‘iloy birinchi kursning ikkinchi yarim yilligiga ariza topshirish uchun ulgurmaganini aytadi.
Universitetning ikkinchi bosqichida bolalarga ingliz tilidan saboq berib, 3-kursda internet-nashrga ishga qabul qilingan O‘g‘iloy bu safar kredit olishga zarurat sezmagan.
Bu kreditga qiziqqan kursdoshlarimga erinmay, hammasini tushuntirdim. Afzalliklarini aytdim, mendan keyin yana ikkita kursdoshim o‘z yashash hududidan ta’lim krediti oldi — deydi u.
O‘g‘iloyning fikriga ko‘ra, ta’lim krediti shartlari, muddatiga ko‘ra talabalar uchun juda qulay.
Qiynalib, kontrakt pulini bazo‘r to‘lagan, to‘layotgan talabalarni bilaman va nega ta’lim krediti olmaganiga hayron qolaman. To‘g‘ri, bankka borishingiz bilan ta’lim kreditini qo‘shqo‘llab tutqizib yubormasliklari mumkin.
Balki har xil bahona-yu vajlar bilan sizni qaytarib yuborishga urinishar. Lekin o‘z huquqingizdan, imkoniyatingizdan foydalanishga to‘sqinlik qilishlariga yo‘l qo‘ymang — deydi ta’lim kreditining foydali jihatlari haqida gapirgan mijoz.
O‘g‘iloyning atrofdagilardan eshitishicha, banklar uchun ta’lim krediti ajratish unchalik ham manfaatli emas.
Shu sababli u yerda sizni quchoq ochib kutib olmasliklari mumkin. Biroq hukumat shunday yo‘l bilan talabalarni qo‘llab-quvvatlashga sharoit yaratgan ekan, nega endi undan foydalanmaslik kerak? — qo‘shimcha qildi u.
Universitetni o‘tgan yili tamomlagan O‘g‘iloy hozirda birinchi kreditini yopganini, ikkinchi krediti uchun har oy o‘rtacha 200-300 ming so‘m atrofida to‘lashini aytadi.
“Bu to‘lov oylik xarajatlarga hech qanday xalaqit bermaydi, og‘irligi yo‘q. Talaba o‘z kuchiga ishonib, ta’lim krediti olsa, bundan faqat yutadi. Chunki o‘qish davomida ham ishlab, kreditni bemalol to‘lashi mumkin” — deydi kreditning bu turidan samarali foydalangan O‘g‘iloy Xalilova.
Izoh (0)