Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.
O‘zbekiston va jahonning bundan 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.
Rukn materiallari har kuni tong soat 7:30 da e’lon qilinadi.
60 yil avval. 1962-yil 5-iyun, yakshanba
Quyida — Rafiq Nishonov Toshkentning yetakchisiga aylangani haqida xabar. U oradan 26 yil o‘tib, Iordaniya, Maldiv va Shri-Lankada elchilik qilib kelgach, O‘zbekiston yetakchisiga aylanadi.“To‘ytepa hech qachon o‘tgan yakshanba kundagidek ko‘p avtomashina oqimini ko‘rmagan bo‘lsa kerak”, — bu bahorda ochilgan Toshkent dengizi odamlar bilan to‘lib toshayotgani haqidagi xabarning boshi. Oradan 60 yil o‘tib, Toshkent viloyatining so‘lim maskanlari har jaziramada tirbandliklarning yangi rekordlariga guvohi bo‘lishda davom etmoqda.
Moskvada SSSR va Kuba yoshlari mitingi bo‘lib o‘tgan, unda SSSR yetakchisi Nikita Xrushchyov chiqish qilgan. Bilasiz, Xrushchyov gapiryapti, demak qiziq bo‘ladi. Bu safar ham shunday — u nega Amerika do‘konlari to‘kin-sochinu, sovet do‘konlaridan, masalan, go‘sht va yog‘ topib bo‘lmay qolganini tushuntiradi:
“Qizil O‘zbekiston”ning shu kungi sonida “Amerikaning juda balandlikda yadro portlatishlari to‘g‘risida Sovet hukumatining bayonoti” ham bosilgan. Quyida — o‘sha ulkan bayonotning oxiri:
30 yil avval. 1992-yil 5-iyun, juma
Prezident Islom Karimov o‘rtoq Kozim To‘laganovni O‘zbekiston bosh vaziri o‘rinbosari etib tayinlagan. Oradan ikki yil o‘tib, u Toshkent hokimiga aylanadi.“Xalq so‘zi” gazetasida xorijdagi eng mashhur o‘zbek vatandoshlaridan biri — Ro‘zi Nazar bilan qisqa intervyu e’lon qilingan (u yaqinda prezident Islom Karimov bilan ham uchrashgan edi):
Andijonda salkam yarim million kishi qatnashgan hashar o‘tkazilgan (bu xuddi bugungi kun xabariga o‘xshaydi, lekin aslida 30 yil avvalgi xabar).
1992-yilgi O‘zbekistonda muammolar ko‘p, lekin ikkitasi alohida ajralib turadi. Birinchisi, joy nomlarini milliylashtirish, o‘zbekchalashtirish. Gazetalarning deyarli har sonida shu masalada bir enlik bo‘lsa-da chiqish bor va, aksariyat hollarda, bu chiqishlar tanqidiy (tanqidlar, ko‘pincha, asosli ham). Masalan, “Xalq so‘zi”ning xabar berishicha, “o‘zbekchalashtirish kerak” deb topshiriq tushgach, Sirdaryo viloyatidagi “Tixiy Don” nomi mahalla nomi “Tinchoqar Don” deb o‘zgartirilgan. O‘zbekchalashdimi? O‘zbekchalashdi.
Ikkinchi muammo — yozuv. Kirill yozuvidan voz kechish kerakmi? Voz kechsak, qaysi yozuvga o‘tamiz, lotingami? Yoki arab imlosiga qaytamizmi? “Tariximizni qadrlaydigan qadrlaydigan har bir yurtdoshimiz, albatta, arab yozuviga o‘tish tarafdori bo‘lar, degan umiddamiz”, deb yozadi bir guruh geolog olimlar.
Ayni vaqtda, “arosatda qolib ketmaylik” deb ogohlantirganlar ham bor. Pedagogika institutining 3-kurs talabasi Qurdoshevning 1992-yilgi ogohlantirishi bunga dalil:
Mavzuga doir:
- Mustaqil O‘zbekistonda ommaviy qabrga kafansiz ko‘milganlar, behayo filmlarga qarshi toshkentliklar, paxta ekish planini bajarib bo‘lgan Ukraina. O‘zbek matbuoti 4-iyunda nimalar haqida yozgan?
- “Shu qiyin kunlarda rossiyaliklarga mardlik” tilagan Islom Karimov, lotinlashtirish talabini bajarmayotgan O‘rta Chirchiqdagi idora, Qrim masalasini tinch yo‘l bilan hal qilolgan Ukraina. O‘zbek matbuoti 3-iyunda nimalar haqida yozgan?
- O‘zbekistonda sotqinlar bo‘lmasligini xohlagan Islom Karimov, SSSRda go‘sht narxi oshishiga odamlar munosabati, “Yelsindan keyingi Rossiya prezidenti diktator bo‘ladi”. O‘zbek matbuoti 2-iyunda nimalar haqida yozgan?
Izoh (0)