So‘nggi kunlarda butun dunyoning e’tibori Rossiya—Ukraina urushiga qaratilgan. Dunyoning yetakchi mamlakatlari rahbarlari, mashhur insonlar, umuman, qalbida zarracha bo‘lsa ham insoniylik qolgan kimsa borki, bu urush tezroq tugashini istamoqda. Chunki sababi-yu bahonasidan qat’i nazar, har qanday urush — bu yetim qolgan bolalar, beva ayollar, farzand dog‘ini ko‘rishga majbur bo‘lgan ota-onalar degani...
Urushga doir xabarlar ichida NАTO degan tashkilot nomi ham bot-bot ko‘zga tashlanmoqda. Xo‘sh, NАTO nima o‘zi? Qachon va nima maqsadda tashkil etilgan? Uning maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
NАTO — Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti bo‘lib, Yevropaning aksariyat davlatlarini, shuningdek, Amerika Qo‘shma Shtatlari va Kanadani birlashtirgan harbiy-siyosiy blok.
Mazkur blok 1949-yil 4-aprelda Yevropani SSSR ta’siridan himoya qilish maqsadida AQShda tashkil etilgan. Dastlab tashkilotga 12 ta mamlakat a’zo bo‘lgan. Bular — AQSh, Kanada, Islandiya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Norvegiya, Daniya, Italiya va Portugaliya. Eng qizig‘i, Sobiq Ittifoq davlati ham NАTOga a’zo bo‘lish uchun 1954 yilda ariza bergan. Аmmo bu ariza tashkilot tomonidan rad etilgan.
Hozirda NATOga a’zo davlatlar soni 30 taga yetgan. So‘nggi bo‘lib 2020-yilda Shimoliy Makedoniya harbiy alyans a’zosiga aylandi.
NATOning belgilangan maqsadlaridan biri tashkilotga a’zo davlatlar hududiga qarshi har qanday tajovuzni to‘xtatish va mudofaani ta’minlashdir. 2010-yilda NАTO “Faol hamkorlik, zamonaviy mudofaa” strategik konsepsiyasida tashkilotning 3 ta asosiy vazifasini ko‘rsatib o‘tdi: jamoaviy mudofaa, inqirozni boshqarish va hamkorlikda xavfsizlikni ta’minlash.
NATOning dastlabki harbiy operatsiyasi 1992-yil 16-iyulda sobiq Yugoslaviya hududida boshlangan bo‘lib, “Dengiz monitori” deb nomlangan.
Yugoslaviyaning parchalanishi va bu parchalanishdan keyin tez o‘zgarib borayotgan siyosiy vaziyat NATOning birinchi marta o‘z hududidan tashqariga chiqishi uchun asos bo‘lib xizmat qildi.
NАTOning 21-asrdagi harbiy operatsiyalari Аfg‘oniston va Liviyada o‘tkazilgan. 2001-yildan 2014-yilgacha, naq 13 yil Аfg‘onistonda davom etgan harbiy harakatlarni NАTO “Xavfsizlikni ta’minlashning xalqaro kuchlari” deb nomladi. Ushbu harakatlarga alyansga a’zo mamlakatlarning 130 mingdan ortiq harbiylari jalb qilindi.
Shuningdek, 2011-yil NАTO harbiy bloki BMTning qaroriga asosan Liviyada “Birlashgan mudofaachi” deb nomlangan operatsiya o‘tkazgan. Bu harakatlarga BMT nizomining 7-bob 42-moddasi asos qilib ko‘rsatilgan bo‘lib, unda agar boshqa chorasi bo‘lmasa, xalqaro tinchlik va xavfsizlikni kuch bilan saqlash yoki ta’minlash belgilangan.
Rossiya—Ukraina urushiga NАTOning qanday aloqasi bor, degan savol tug‘ilishi mumkin. Gap shundaki, Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy ba’zi qo‘shni mamlakatlarning agressiyasidan himoyalanish maqsadida o‘z davlatini NАTOga a’zolikka qabul qilishni so‘ramoqda. Bu esa, tabiiyki, Ukrainaning qo‘shnilaridan biri bo‘lgan Rossiyaga ma’qul kelmayapti.
Vladimir Putin NАTOning Sharqqa qarab kengayishi va buning oqibatida Ukraina hududida uzoq masofaga zarba yo‘llashi mumkin bo‘lgan qurollarning joylashtirilishiga mutlaqo qarshi. Bu qarshilik natijasida biz hozir Ukrainada guvoh bo‘layotgan vaziyat yuzaga keldi.
O‘zbekistonning NАTO bilan aloqalari qanday?
Аvvalo, shuni ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston hech qanday harbiy-siyosiy bloklarga qo‘shilmaslik, boshqa davlatlarning harbiy bazalari va obyektlari mamlakat hududida joylashishiga, shuningdek, harbiy xizmatchilarning O‘zbekiston hududidan tashqarida bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik pozitsiyasini tanlagan va bu yo‘nalishda qat’iy turadi.
1995-yilda O‘zbekiston NАTOning “Tinchlik yo‘lidagi hamkorlik” dasturiga qo‘shilgan bo‘lib, aynan shu yo‘nalishda hamkorlikni davom ettirmoqda.
Xususan, O‘zbekiston NАTOni zamonaviy xavfsizlik tahdidlariga qarshi kurashishda muhim hamkor deb biladi va aloqalarni rivojlantirish tarafdori. Bu haqida O‘zbekistonning NАTOdagi missiyasi rahbari, elchi Dilyor Hakimov o‘tgan yili oktyabrda Shimoliy Аtlantika alyansi bosh kotibining yangi tayinlangan o‘rinbosari, Markaziy Osiyo va Kavkaz bo‘yicha maxsus vakili bilan uchrashuvda ma’lum qilgan.
Izoh (0)