Avvalroq Markaziy bank (MB) boshqarmasi payshanba kungi yig‘ilishida asosiy stavkani yillik 14 foiz darajasida o‘zgarishsiz qoldirishga qaror qilgani xabar qilingandi.
So‘nggi marta stavka 1,5 yil avval o‘zgartirilgan, o‘shanda, 2020-yil sentabrida 1 foizli punktga pasaytirilgandi.
Bu nima o‘zi
Asosiy stavka pul-kredit siyosatining asosiy vositalaridan biri hisoblanadi. 2020-yilgacha uning o‘rnida qayta moliyalash stavkasi amal qilgan.
Ushbu stavka boshqa stavkalarga (masalan, kreditlar yoki depozitlar bo‘yicha), shuningdek, aholi va korxonalarning iste’mol va investitsiya qarorlariga ta’sir qiladi. Bularning barchasi ichki talab va inflyatsiyaga ta’sir qiladi.
Shu tariqa, stavka darajasi, odamlar nima bilan shug‘ullanishidan qat’i nazar, barchaga, qayerdadir to‘g‘ridan-to‘g‘ri, qayerdadir bilvosita, ta’sir qiladi.
Stavkani kim va qanday belgilaydi
Odatda buni moliyaviy va pul-kredit siyosatining bosh regulyatori amalga oshiradi. O‘zbekistonda bu, boshqa ko‘plab mamlakatlarda bo‘lgani kabi, Markaziy bank zimmasida.
Markaziy bank o‘z qarorlari orqali pul-kredit siyosati shartlari, inflyatsiya darajasi hamda makroiqtisodiy vaziyatni boshqaradi.
Masalan, inflyatsiya ko‘tarilsa, asosiy stavka ham oshadi va buning aksi.
Asosiy stavka nimaga ta’sir qiladi
U bank xizmatlari va mahsulotlariga bevosita ta’sir qiladi. Banklar ushbu stavka asosida omonat va kreditlar narxini o‘zgartiradi.
Agar asosiy stavka ko‘tarilgan bo‘lsa, kreditlar va depozitlar bo‘yicha stavkalar ham ko‘tariladi, chunki sarmoya jalb qilish xarajatlari oshadi.
Asosiy stavka tushgan taqdirda, katta ehtimol bilan kreditlar va depozitlar bo‘yicha stavkalar ham pasayadi, chunki sarmoya jalb qilish arzonlashadi.
Kredit berishda asosiy stavka banklar tomonidan bog‘lanishi mumkin, foizlarni to‘lash miqdori esa asosiy stavka darajasiga qarab o‘zgaradi.
2019-yilda yangi ipoteka tartibi tasdiqlandi. Endilikda asosiy stavka tushsa, ipoteka stavkasi unga ergashadi, agar ko‘tarilsa, o‘zgarishsiz qoladi.
Misol: ipoteka shartnomasida foiz stavkasi yillik 18 foiz miqdorda belgilangan bo‘lib, o‘sha kuni asosiy stavka 14 foiz edi. Agar asosiy stavka 13 foizga tushsa, u holda qarz oluvchi uchun ipoteka stavkasi bir foizli punktga 17 foizgacha tushib, bank to‘lov jadvalini yangilaydi. Asosiy stavka 15 foizgacha oshsa, ipoteka stavkasi 18 foizligicha qoladi va to‘lov jadvali o‘zgarmaydi.
Hammasi stavkaga bog‘liq emas
Markaziy bank asosiy stavkadan tashqari kreditlar va depozitlarga ta’sir qiluvchi boshqa vositalarga ham ega.
Ular ichida eng muhimi banklar jalb qilingan depozitlar miqdorida Markaziy bankda saqlashi shart bo‘lgan majburiy zaxiralar darajasidir.
Markaziy bank banklardan qancha ko‘p pul olsa, ularda ham, o‘z navbatida, shuncha kam pul qoladi. Pul qancha kam bo‘lsa, kreditlar qiymati ham shuncha oshadi.
Ipoteka stavkalari yoki boshqa kreditlar qiymati tushishi uchun bozorda ko‘proq pul bo‘lishi kerak. Shunda pul miqdori ham shu ipoteka va boshqa kreditlarga bo‘lgan talabdan ko‘ra tezroq o‘sadi.
Bunga bir qancha manbalar, jumladan, ta’lim zaxiralari darajasini o‘zgartirish, xorijdan pul mablag‘larini jalb qilish, xorijiy banklarning bozorga kirishi, ijobiy to‘lov balansi orqali erishish mumkin.
Kelgusida stavka qanday ko‘rinishda bo‘ladi
Markaziy bank joriy kursni saqlab qolmoqchi ekanligini allaqachon bildirgan.
Bu esa dunyoda xomashyo va energiya resurslari narxining oshishi, pandemiya va iqtisodiy o‘sish sur’atining sekinlashuvi xavfi hanuz saqlanib qolayotgani bilan bog‘liq.
Kelgusi yillarda inflyatsiyani pasaytirish va 2023-yilgacha besh foizga yetkazish maqsad qilingan.
Markaziy bank kelajakda inflyatsiya prognozi pasayishi ortidan nominal foizli stavkalar ham pasayishi mumkinligi, biroq real stavkalar o‘zgarishsiz qolishi haqida ma’lum qilgan.
Izoh (0)