O‘zbekistonda oltinni mustaqil ravishda (qo‘lbola usulda) qazib olish ishlari bir necha o‘n yilliklardan beri amalga oshirib kelinmoqda. Oltin zaxiralari respublikaning ko‘plab hududlarida mavjud bo‘lsa-da, qimmatbaho metallni sanoat yo‘li bilan qazib chiqarish bosh og‘rig‘i keltirib chiqarishi mumkin, shu sababli ham qo‘lbola usul samarali hisoblanadi.
Misol uchun, 2018-yilda oltin zaxirasi uch tonnadan ziyod bo‘lgan, umumiy maydoni 590 gektarni tashkil qiluvchi hudud haqida xabar berilgandi. Shuningdek, asosan, tog‘li hududlarda, 75,5 gektar istiqbolli yer maydonlari mavjud.
Ko‘p yillar davomida oltinni qo‘lbola usulda qazib olish butunlay noqonuniy bo‘lib kelgan, lekin bu deyarli hech kimni to‘xtata olmadi — Navoiy, Samarqand, Buxoro viloyatlari kabi ayrim hududlarda noqonuniy oltin qazib olish tizimli tus oldi. Masalan, 2018–2019-yillarda noqonuniy oltin qazib olish bilan bog‘liq 220 ta holat aniqlanib, ular bo‘yicha 42 ta jinoyat ishi va 186 ta ma’muriy ish qo‘zg‘atilgan.
Sohadagi shu kabi muammolarga barham berish maqsadida rasmiylar oltin qazib olishni qonuniylashtirishga qaror qildi — 2019-yil mart oyidan buyon u mustaqil tadbirkorlik turi hisoblanadi va u bilan shug‘ullanish uchun hatto yuridik shaxsni ro‘yxatdan o‘tkazish ham talab etilmaydi.
Qazib olishning qonuniy tartibi va yer maydonlarining bahosi
Oltin qazib olish uchun yer maydonlari onlayn-auksionga qo‘yiladi. G‘olib yerdan uch yil davomida foydalanish huquqini beruvchi ruxsatnomani qo‘lga kiritadi. Barcha jarayonlar 15 kundan oshmasligi kerak.
Bu huquqni faqat O‘zbekiston fuqarolari yoki talabga javob beruvchi kompaniyalar qo‘lga kiritishi mumkin (70 foiz ulushi O‘zbekiston fuqarosiga tegishli bo‘lishi va ishchilarning 70 foizi O‘zbekiston fuqarolari bo‘lishi talab etiladi).
Yer maydonidan foydalanish huquqini boshqalarga o‘tkazish yoki sovg‘a qilish taqiqlanadi (bitta ruxsatnoma — bitta yer maydoni). Qazib olingan oltinni OKMK, NKMK g‘aznalariga sotish mumkin.
Konchilar bir qator imtiyozlarga ega, shu jumladan, ular soliqlar va majburiy to‘lovlardan ozod etilgan (yagona ijtimoiy to‘lov bundan mustasno). Batafsil ma’lumotlarni shu yerdan olish mumkin.
Oltin qazib olish uchun yer maydonlari onlayn auksionga kamdan-kam qo‘yiladi va odatda tez sotib olinadi. Misol uchun, ushbu maqola e’lon qilingan kunga qadar oxirgi savdolar 2021-yilning sentabr oyida bo‘lib o‘tgan edi. O‘shanda Navoiy va Samarqand viloyatlaridagi beshta yer maydonidan foydalanish huquqlari sotuvga qo‘yilgan edi.
Narxlar yer maydonlariga qarab 430 million so‘mdan 1,3 milliard so‘mgachani tashkil qilgan . Har bir lotga foydalanish bo‘yicha shartlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar ilova qilinadi.
Konchilik tadbirkorlik tavakkalchiligiga asoslangan faoliyat turi hisoblangani sababli, ehtimoliy daromad yoki zararlar to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud emas.
Shunga qaramay, O‘zbekistonda tavakkal qilishdan cho‘chimaydigan odamlar bisyor. Ularning ichida mahalliy kishilar ham, chet elliklar ham bor.
O‘z omadini sinab ko‘rishga qaror qilgan ana shunday kishilardan biri oltin topish maqsadida Navoiy viloyatiga tashrif buyurgan Sirojiddin Hasanovdir.
Unga qo‘shni yer maydonlariga egalik qilayotganlar orasida Xitoy kapitali ishtirokidagi bir nechta kompaniyalar bor. Xan Jiang ismli konchilardan biri o‘shanda oyiga 1,5 kilogrammgacha qimmatbaho metall qazib olishni rejalashtirayotganini aytdi.
Uzoq yillardan beri O‘zbekistonda yashab, o‘ziga Sardor ismini olgan, Chjao Yu Xua ismli boshqa bir konchi o‘shanda dastlabki ikki hafta ichida 8 gramm oltin kukuni topganini aytgandi.
Mahalliy qishloqlardan birida istiqomat qiluvchi Nurmurod Madatov o‘shanda konchilar yerni haddan tashqari chuqur qazib yubormaslikka harakat qilishini, chunki yer o‘pirilib, tuproq ostida tiriklayin qolib ketishdan qo‘rqishini aytgandi. Shu sababli “hosil”ning barakasi yo‘q. Lekin Madatov bu ishga optimistik ruhda yondashadi:
“Oltinga boy yerimiz konchilarga omad va boylik, qishlog‘imizga farovonlik olib kelsa, ajab emas. Qishloq yoshlari Rossiyaga ish izlab borishni to‘xtatadi degan umiddaman. Pul oyoq ostida bo‘lsa, harakat qilib, unga ega chiqish kifoya”, — deydi Madatov.
“Qora konchilik” hayot uchun xavfli
Soha qonuniylashtirilganiga qaramay, O‘zbekistonda noqonuniy oltin qazib olish davom etmoqda. Bunday faoliyat nafaqat qonunbuzarlik sanaladi, balki inson hayoti uchun ham xavf tug‘diradi — “Qora konchilar” xavfsizlik qoidalariga har doim ham rioya qilavermaydi va buning natijasida falokatlar sodir bo‘ladi.
Masalan, yaqinda noqonuniy oltin qazib olish chog‘ida besh kishi halok bo‘ldi. Xuddi shunday hodisa o‘tgan yil oxirida ham sodir bo‘lib, o‘sha hududda yana to‘rt kishi vayronalar ostida qolib ketgandi. Birgina 2018–2019-yillar oralig‘ida 19 kishi ayni shunday vaziyatda bu dunyodan ko‘z yumgandi.
Izoh (0)