Ўзбекистонда олтинни мустақил равишда (қўлбола усулда) қазиб олиш ишлари бир неча ўн йилликлардан бери амалга ошириб келинмоқда. Олтин захиралари республиканинг кўплаб ҳудудларида мавжуд бўлса-да, қимматбаҳо металлни саноат йўли билан қазиб чиқариш бош оғриғи келтириб чиқариши мумкин, шу сабабли ҳам қўлбола усул самарали ҳисобланади.
Мисол учун, 2018 йилда олтин захираси уч тоннадан зиёд бўлган, умумий майдони 590 гектарни ташкил қилувчи ҳудуд ҳақида хабар берилганди. Шунингдек, асосан, тоғли ҳудудларда, 75,5 гектар истиқболли ер майдонлари мавжуд.
Кўп йиллар давомида олтинни қўлбола усулда қазиб олиш бутунлай ноқонуний бўлиб келган, лекин бу деярли ҳеч кимни тўхтата олмади — Навоий, Самарқанд, Бухоро вилоятлари каби айрим ҳудудларда ноқонуний олтин қазиб олиш тизимли тус олди. Масалан, 2018–2019 йилларда ноқонуний олтин қазиб олиш билан боғлиқ 220 та ҳолат аниқланиб, улар бўйича 42 та жиноят иши ва 186 та маъмурий иш қўзғатилган.
Соҳадаги шу каби муаммоларга барҳам бериш мақсадида расмийлар олтин қазиб олишни қонунийлаштиришга қарор қилди — 2019 йил март ойидан буён у мустақил тадбиркорлик тури ҳисобланади ва у билан шуғулланиш учун ҳатто юридик шахсни рўйхатдан ўтказиш ҳам талаб этилмайди.
Қазиб олишнинг қонуний тартиби ва ер майдонларининг баҳоси
Олтин қазиб олиш учун ер майдонлари онлайн-аукционга қўйилади. Ғолиб ердан уч йил давомида фойдаланиш ҳуқуқини берувчи рухсатномани қўлга киритади. Барча жараёнлар 15 кундан ошмаслиги керак.
Бу ҳуқуқни фақат Ўзбекистон фуқаролари ёки талабга жавоб берувчи компаниялар қўлга киритиши мумкин (70 фоиз улуши Ўзбекистон фуқаросига тегишли бўлиши ва ишчиларнинг 70 фоизи Ўзбекистон фуқаролари бўлиши талаб этилади).
Ер майдонидан фойдаланиш ҳуқуқини бошқаларга ўтказиш ёки совға қилиш тақиқланади (битта рухсатнома — битта ер майдони). Қазиб олинган олтинни ОКМК, НКМК ғазналарига сотиш мумкин.
Кончилар бир қатор имтиёзларга эга, шу жумладан, улар солиқлар ва мажбурий тўловлардан озод этилган (ягона ижтимоий тўлов бундан мустасно). Батафсил маълумотларни шу ердан олиш мумкин.
Олтин қазиб олиш учун ер майдонлари онлайн аукционга камдан-кам қўйилади ва одатда тез сотиб олинади. Мисол учун, ушбу мақола эълон қилинган кунга қадар охирги савдолар 2021 йилнинг сентябрь ойида бўлиб ўтган эди. Ўшанда Навоий ва Самарқанд вилоятларидаги бешта ер майдонидан фойдаланиш ҳуқуқлари сотувга қўйилган эди.
Нархлар ер майдонларига қараб 430 миллион сўмдан 1,3 миллиард сўмгачани ташкил қилган . Ҳар бир лотга фойдаланиш бўйича шартлар тўғрисидаги маълумотлар илова қилинади.
Кончилик тадбиркорлик таваккалчилигига асосланган фаолият тури ҳисоблангани сабабли, эҳтимолий даромад ёки зарарлар тўғрисида маълумотлар мавжуд эмас.
Шунга қарамай, Ўзбекистонда таваккал қилишдан чўчимайдиган одамлар бисёр. Уларнинг ичида маҳаллий кишилар ҳам, чет элликлар ҳам бор.
Ўз омадини синаб кўришга қарор қилган ана шундай кишилардан бири олтин топиш мақсадида Навоий вилоятига ташриф буюрган Сирожиддин Ҳасановдир.
Унга қўшни ер майдонларига эгалик қилаётганлар орасида Хитой капитали иштирокидаги бир нечта компаниялар бор. Хан Жианг исмли кончилардан бири ўшанда ойига 1,5 килограммгача қимматбаҳо металл қазиб олишни режалаштираётганини айтди.
Узоқ йиллардан бери Ўзбекистонда яшаб, ўзига Сардор исмини олган, Чжао Ю Хуа исмли бошқа бир кончи ўшанда дастлабки икки ҳафта ичида 8 грамм олтин кукуни топганини айтганди.
Маҳаллий қишлоқлардан бирида истиқомат қилувчи Нурмурод Мадатов ўшанда кончилар ерни ҳаддан ташқари чуқур қазиб юбормасликка ҳаракат қилишини, чунки ер ўпирилиб, тупроқ остида тириклайин қолиб кетишдан қўрқишини айтганди. Шу сабабли «ҳосил»нинг баракаси йўқ. Лекин Мадатов бу ишга оптимистик руҳда ёндашади:
«Олтинга бой еримиз кончиларга омад ва бойлик, қишлоғимизга фаровонлик олиб келса, ажаб эмас. Қишлоқ ёшлари Россияга иш излаб боришни тўхтатади деган умиддаман. Пул оёқ остида бўлса, ҳаракат қилиб, унга эга чиқиш кифоя», — дейди Мадатов.
«Қора кончилик» ҳаёт учун хавфли
Соҳа қонунийлаштирилганига қарамай, Ўзбекистонда ноқонуний олтин қазиб олиш давом этмоқда. Бундай фаолият нафақат қонунбузарлик саналади, балки инсон ҳаёти учун ҳам хавф туғдиради — «Қора кончилар» хавфсизлик қоидаларига ҳар доим ҳам риоя қилавермайди ва бунинг натижасида фалокатлар содир бўлади.
Масалан, яқинда ноқонуний олтин қазиб олиш чоғида беш киши ҳалок бўлди. Худди шундай ҳодиса ўтган йил охирида ҳам содир бўлиб, ўша ҳудудда яна тўрт киши вайроналар остида қолиб кетганди. Биргина 2018–2019 йиллар оралиғида 19 киши айни шундай вазиятда бу дунёдан кўз юмганди.
Изоҳ (0)