Bir yil avval 190 ta davlat vaksinalarning dunyoda teng taqsimlanishiga erishish uchun COVAX dasturiga qo‘shilgandi. Dastur g‘oyasi ajoyib edi, lekin ish bermadi

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) homiyligida vaksinalarning dunyo bo‘ylab adolatli taqsimlanishini ta’minlash uchun yo‘lga qo‘yilgan COVAX dasturi o‘z maqsadlariga erisha olmadi. Kambag‘al va boy mamlakatlar o‘rtasidagi vaksina tengsizligi bilan bog‘liq vaziyat deyarli o‘zgarishsiz qoldi, deb yozmoqda Meduza.

COVAX dasturi pandemiyaning eng boshida — 2020-yilning aprel oyida tashkil etilgan. Uning maqsadi “vaksina millatchiligi”ga yo‘l qo‘ymaslik edi, chunki preparatlarni ishlab chiqaruvchi davlatlar, birinchi navbatda, o‘z aholisini keragidan ortiq vaksina bilan ta’minlab, shundan keyingina eksport qiladi. Misol uchun, 2009-yilda H1N1 grippi pandemiyasi boshlanganidan olti oy o‘tsa ham aksariyat kambag‘al mamlakatlarga yuborilgan vaksinalar dozasi faqat AQShda qo‘llangan dozalardan kamroq edi. Ushbu kasallik boshida taxmin qilingan darajada jiddiy emasligi ma’lum bo‘lgandan so‘nggina, vaksina yetkazib berishlar uzil-kesil muntazamlashgan.

COVAX shu kabi muammolarni hal qilishga qaratilgandi — jami 190 dan ortiq mamlakatlar vaksina beruvchi va oluvchilar sifatida tashabbusga qo‘shilgan. Biroq amalda deyarli boshidanoq ishlar rejadagidek ketmadi: Moderna va Pfizer bilan muzokaralar shartlarga oid kelishmovchiliklar tufayli cho‘zildi, Hindistonda esa koronavirusning bahorgi epidemiyasi COVAX tarkibidagi eng yirik vaksina ishlab chiqaruvchi Hindiston zardob institutining eksportini vaqtincha cheklab qo‘ydi, natijada dastur 400 million dozadan quruq qoldi.

COVAX’ning yomon ishlashiga yana bir sabab logistika edi. “Katta yigirmalik” davlatlar tashkil etgan koronavirusga qarshi vaksinadan tezda foydalanish (ACT) tashabbusi vakili Fifa Rahmonning aytishicha, COVAX kuratorlarining xatti-harakatlari ko‘pincha ular vaksina yuborgan mamlakatlar hukumatining harakatlari bilan muvofiqlashmas edi. Shu sababli, aksariyat kambag‘al mamlakatlar yuklar haqida kutilmaganda xabar topar, preparatlarni tashish va saqlash bilan bog‘liq muammolarni tezda hal qila olmagani uchun minglab dozalarni tashlab yuborishga majbur bo‘lardi.

Natijada dekabr oyining o‘rtalariga kelib, aksariyat Afrika mamlakatlarida aholining 5 foizdan kamrog‘i emlangan bo‘lsa, Buyuk Britaniyada bu ko‘rsatkich hozir 70 foizdan, AQShda esa 60 foizdan yuqori. COVAX’ning 2021-yil oxirigacha muhtoj mamlakatlarga ikki milliard doza vaksina yetkazib berish maqsadi keyingi yilga surildi. 2021-yil natijalariga ko‘ra, uning uchdan bir qismi ham bajarilmasligi mumkin.

Eng qashshoq mamlakatlarni vaksina bilan ta’minlashdagi tengsizliklar uzoq muddatli ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, deya qayd etadi Wired nashri. Masalan, emlash darajasining pastligi va buning natijasida davomli lokdaunlar bolalarning uzoq vaqt maktabdan qolishiga olib keladi, bu esa ularni majburiy mehnatga jalb etilishi xavfini oshiradi. Past va o‘rta daromadli mamlakatlarning sog‘liqni saqlash tizimidagi ortiqcha yuk esa onalar o‘limini qariyb 40 foizga oshirgan.