• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12413.79
    • RUB154.86
    • EUR14468.27
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +34°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Qalamning toyilishi

    1938-yilning 4-oktabri — nafaqat o‘zbek adabiyoti yo madaniyati, balki butun O‘zbekiston tarixidagi eng mash’um sanalardan biri. Shu kuni Toshkentda millat daholari — Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy va Abdulhamid Cho‘lpon otib tashlangan edi. “Daryo” ushbu uch ulug‘ mutafakkir xotirasiga hurmat ramzi sifatida ularning yillar o‘tsa-da o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan jurnalistik materiallarini butun oktabr oyi davomida har kuni qayta e’lon qilib boradi.

    Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova

    Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova

    Qalamning toyilishi

    (“Mushtum”ga sovg‘a)

    Bizda bir gap bor: birov bir qaltis gapni bilmasdan aytib qo‘yub juda izza bo‘lub ketsa, orqasidan qizarub-bo‘zarub turub: “Suyaksiz til ekan, toyib ketdi”, — deb qo‘yadur. Rost, til suyaksiz, toyib ketsa mumkin. Lekin qalam degan narsa tildek emas. U yo qamishdan, yo temirdan, yoki yog‘ochdan yasaladur. Zamonaning madaniy qalami bo‘lsa, mutlaq po‘lat uchlik bo‘ladur. Po‘lat-a, po‘lat! Uning toyib ketishi xiyla qiyin.

    Maskovdagi “Bosh paxtaqo‘mitasi”da1 bitta-yarimta toyaturg‘an qalam bor, lokin harchand undek katta bir idoraning qalamlari yot mamlakatlarda ishlangan (заграничный) va birinchi navdan (первый сорт) uchlarga ega bo‘lsalar ham, shoshilishda qoqilib ham ketarlar ekan!

    O‘sha Bosh paxtaqo‘m tomonidan paxta xususida o‘rus tilida bir kitob nashr etilgan edi. Kitobning ismidayoq shu “qalam toyilishi” hodisasi juda aniq ko‘rinadur. Ya’ni ijtimoiy asosga qurulg‘an Sho‘ro Jumhuriyatlari Ittifoqining Sharq tomonidag‘i a’zolari (O‘rta Osiyo va Qafqasiya jumhuriyatlari) tuprog‘ida unaturg‘an paxtag‘a “o‘rus paxtasi” (русский хлопок) deb ism qo‘yilg‘an.

    Bosh paxtaqo‘mdag‘i “toyilg‘ich qalam” Turkiston bilan Qafqasiya o‘rnig‘a Ryazan va Tobol viloyatlarini keltirib qo‘yub, osiyoliklarning “yaqin” va “g‘amxo‘r” do‘stlari bo‘lg‘an Milyukov2 va Cho‘qayevlarg‘a3 Parij maydonlarida jirtak chalishqa ortiqcha va kerakmas bir zamin tayyorlab bergan…

    Maskovdagi Bosh paxtaqo‘mdan va uning “toyilg‘ich qalami”dan xafa bo‘lishqa ham to‘g‘ri kelmaydur. Chunki u qalam birorta “sobiq”lardan chiqqan “спец” (ishbilarmon)ning qalami bo‘lsa kerak.

    Lekin o‘zimizning qizil Toshkentdagi O‘rta Osiyo sho‘ro jumhuriyatlarining bosh gazeti bo‘lg‘an “Turkpravda”g‘a4 nima deylik? Muhtasham kabinalarda o‘lturg‘anlari bilan, “Turk­pravda” sotrudniklari orasida ishbilarmonlar yo‘q edi, shekilli.

    Tojikiston jumhuriyati to‘g‘risida o‘rtoq Imomov bilan musohaba qilg‘an “Turkpravda” sotrudnigi “Pomir” (Murg‘ob)ni nimaga “O‘rus Pomiri” (Русский Памир) deb atadi ekan? Axir “Xitoy Pomiri”, “Ingliz Pomiri” degan atamalar bor, bu ham jug‘rofiy bir “atama”da demakchilarmi? Unda Turkistonni ham “O‘rus Turkistoni” (Русский Туркестан) desunlar; “Xitoy Turkistoni” degan atama ham bor…

    Biz hayron bo‘ldik, o‘yladik, oxirda shu qarorg‘a keldikkim: “Turkpravda” idorasida ham birorta “toyilg‘ich qalam” paydo bo‘lub qolg‘andur-da!..

    Gap cho‘zulub ketdi. Bosh og‘rig‘i bo‘lmasun deb qo‘rqamen: Turkiston iqtisod sho‘rosi tomonidan shu yil nashr etilgan “Statistika solnomasi” (Статистический ежегодник)ni o‘qub edim. Undagi toyilg‘an qalamning qo‘pollig‘ini ko‘ring! Ya’ni o‘sha kitobda: “Turkistonni olg‘an o‘rus podshohlari uni mus­tamlaka qilmoq uchun muayyan reja bilan iqtisodiy zarurat orqasida olg‘anlari yo‘q. Balki Rusiyaga chegaradosh bo‘lg‘an qabilalar o‘rus savdo karvonlarini talab, hadeb besaranjom qila bergandan keyin shularni bosamiz deb aylanishib kelib qolg‘an!” — deyiladur.

    Bu kuchli da’voga kuchli dalil lozim bo‘lg‘anidan: “Mana dalil kerak bo‘lsa!” — deb ushbu so‘zlar yoziladur: “Shuning uchundurkim Turkistonni olg‘andan ke­yin chor hukumati uni nima qilishini bilmay hayron bo‘lg‘an edi”…

    Qalamning bu daraja esiriklarcha toyilishi odamni qo‘rqutib yuboradur. Bu toyilg‘an qalam o‘zining shu toyilishi bilan o‘ktyabr inqilobining birinchi kunidan beri qilinib kelayotkan da’volarning ustiga katta bir qora chiziq chizmoqchi, shekillik! Ya’ni o‘ktyabr inqilobi “Chor hukumati Turkistonni mustamlaka qilish uchun olg‘an edi” degan shiorni tashlag‘an bo‘lsa ham, bizdan (statistikachilardan) so‘ramasdan, haqiqat qilmasdan shoshilib tashlab qo‘yg‘an… demakchi, shekillik!

    Barakalla!..

    Cho‘lpon

    Ushbu maqola “Farg‘ona” gazetasining 1924-yil 24-noyabr sonida “Mirzo Qalandar” imzosi bilan bosilgan. So‘ngra “Adabiyot nadir” maqolalar to‘plamida qayta chop etilgan. “Farg‘ona” gazetasi asosida nashrga tayyorlandi. Cho‘lpon “Asarlar”i 4-tomida chop etilgan.

     


    Izohlar

    1 “Bosh paxta qo‘mitasi” — paxta yetishtirish ishini tiklash, paxta mus­taqilligiga erishish maqsadida 1921-yili VSNX qoshida tuzilgan bosh­qarma.

    2 P.N. Milyukov  — konstitutsion demokratlar partiyasining a’zosi, Vaqtli hukumatda tashqi ishlar vaziri. 1917-yildan keyin xorijga ketgan.

    3 Mustafo Cho‘qayev (1890–1941) — Turkistondagi milliy ozodlik harakati rahbarlaridan. Turkiston Muxtoriyati (Qo‘qon) hukumatining birinchi raisi. 1919-yildan muhojirlikda yashagan.

    4 “Turkpravda” (“Туркестанская правда”) — Turkiston ASSRning 1922-yil 20-iyuldan 1924-yil 25-noyabrgacha chiqqan gazetasi. Keyinchalik “Правда Востока” nomi bilan chiqqan.

    14.10.2021, 23:38   Izoh (0)   19246
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    O‘zbekistonda xorijiy internet-kompaniyalar 2021-yilda 15 mlrd so‘mdan ziyod soliq to‘lgani ma’lum bo‘ldi

    14.10.2021, 23:29

    Bolalar gematologiyasi, onkologiyasi va klinik immunologiyasi markazi Respublika ixtisoslashtirilgan gematologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi tarkibidan chiqaril...

    14.10.2021, 23:13

    O‘zbekistondagi bog‘chalarda 9 oyda 6,6 mlrd so‘mlik ish haqi va tovarlar o‘zlashtirib yuborilgan — Maktabgacha ta’lim vazirligi

    14.10.2021, 22:58

    Uzbekistan Airways mahalliy aviaqatnovlar sonini oshiradi

    14.10.2021, 22:12

    UzAuto Motors yarimo‘tkazgichlar tanqisligi sabab xaridorlarga o‘rindiq isitish modulisiz arzonroq Cobalt taklif qildi

    14.10.2021, 21:11

    Shavkat Mirziyoyev Oliy Yevrosiyo iqtisodiy kengashining videoanjuman shaklidagi yig‘ilishida ishtirok etdi

    14.10.2021, 20:56
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Kapitalbank va Korporativ sport assotsiatsiyasi hamkorlik memorandumini imzoladi


    UZTELECOM simli internetni modernizatsiya qilmoqda: abonentlar GPON va FTTx orqali 100 Mbit/s dan yuqori tezlikka ega bo‘ladilar


    Mobiuz Andijon, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida 5G ning yangi imkoniyatlarini ochmoqda


    HAVAL O‘zbekistonda yangi modellarni namoyish etdi: HAVAL H6 Facelift va HAVAL H9 taqdimot kechasi


    Accor Toshkentda Swissôtel Tashkent ochilishini nishonlamoqda, shveysariya uslubidagi hashshamatni O‘zbekiston poytaxtiga olib kelmoqda


    Kelajak – bugungi qilgan harakatingiz samarasidir. O‘zingizga ishonch esa har qanday yutug‘ingizning boshlanishi 


    Smart Business O‘zbekistonda UZCARD va Humo kartalarini qabul qilish uchun yagona yechimni taqdim etadi 


    Pepsi Taste Challenge 2025: Pepsi yana oldinda — O‘zbekistonda 59,28% ovozga sazovor bo‘ldi 


    HONOR talabalarni qo‘llab-quvvatlovchi aksiyani e’lon qildi 


    “Trastbank” kichik biznesni rivojlantirish uchun 1 mlrd so‘mgacha kredit taklif etadi


    BI Group O‘zbekistonda turar joy binosining zilzilabardoshligini ochiq sinovdan muvaffaqiyatli o‘tkazdi


    “Biznesni rivojlantirish banki” 1 trln 273 mlrd so‘mlik ipoteka krediti ajratdi


    Universalbank o‘zini o‘zi band qilgan fuqarolar uchun yangi “Mikrokredit 300 ”ni ishga tushirdi 


    Uzbekistan Airways bilan Istanbulga foydali parvoz qiling!


    Imzo Glass mahsulotlari Buyuk Britaniyaga eksportga yuborildi

     

    Tavsiya etamiz

    Yahudiylarning “Tarixiy vatan” va “Buyuk Isroil” haqidagi puch da’volari: Falastin aslida kimga tegishli?

    23 avgust, 13:22

    “Rusning sharmandali blitskrigi”. Urush taqdirini belgilab bergan Kiyev jangi qanday yakunlangan edi?

    22 avgust, 20:08

    Islom Karimovning sobiq matbuot kotibi “Otamdan qolgan dalalar” filmi taqiqlanish sababini oshkor qildi

    21 avgust, 11:58

    Turkiyada oyoq suyaklarini sindirib, bo‘yni o‘stirish operatsiyasi ommalashmoqda (foto)

    21 avgust, 11:52
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    O‘zbekistonning qaysi hududida eng ko‘p qurilish qilinayotgani maʼlum bo‘ldi

    Iqtisodiyot | 23 avgust, 18:02

    Buyuk Britaniyada orqasida yelkanga o‘xshash organi bor yangi dinozavr turi kashf etildi

    Dunyo | 23 avgust, 17:55

    Gollivuddan qolishmaydi: Qozog‘istonda suratga olingan uchta eng sara filmlar (treyler)

    Kino | 23 avgust, 17:30

    “34 yildan buyon yashayotgan oilaviy tadbirkorlik” — Toshkentdagi eng mashhur somsa va xorijlik mijozlar haqida (video)

    O‘zbekiston | 23 avgust, 17:10

    Toshkent viloyatida yuk mashinasi Cobalt’ga urilib, ag‘anadi va yonib ketdi (video)

    O‘zbekiston | 23 avgust, 16:45

    Qora sedana: tabiiy dorivor o‘simlikning ilmiy asoslangan shifobaxsh xususiyatlari

    Maslahatlar | 23 avgust, 16:25

    O‘zbekistonda nevrologiya sohasida yangi loyihaga start berildi

    O‘zbekiston | 23 avgust, 16:05
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.