O‘zbek-tojik chegarasida nimalar bo‘lgan edi?

2001-yil 28-fevralda Tojikistonning “Leninobod haqiqati” gazetasida H.Meliboyev imzosi bilan “Ehtiyot bo‘ling, azizlar!” deb nomlangan kattagina maqola e’lon qilinadi. U quyidagicha boshlanadi:

“Tojikiston va O‘zbekiston jumhuriyatlari orasidagi chegara mintaqalaridan tarqalayotgan xabarlar: mina portlashlari oqibatida halok bo‘lganlar va yarador bo‘layotganlarning kulfatli ro‘yxati o‘sib bormoqda. Isfara, Asht, Panjakent, O‘ratepa, G‘onchi yana Isfara... Birgina Isfara rayonida keyingi yarim yilda besh yoki olti marta fojia yuz berdi. Bir necha kishi — ayollar, bolalar, yigitlar halok, o‘nlab odamlar yarador bo‘ldi. Nega shunday bo‘lmoqda? Kim aybdor bunga?”.

Bu yerda gap 1990-yillarda Shimoliy Tojikistonning Isfara, Konibodom, Asht va Panjakent tumanlarining O‘zbekiston bilan chegaradosh hududlari minalashtirilishi va u keltirgan insoniy kulfatlar haqida ketmoqda. Aslida chegarani minalashtirishga o‘tgan asrning 90-yillari boshlarida Tojikistonda kechgan siyosiy notinchliklar sabab edi. Biroq siyosiy vaziyat tinchib, hayot o‘z yo‘liga tushib ketgandan keyin ham deyarli 20 yildan ortiq vaqt mobaynida bu yerlar “o‘lim hududi” maqomini o‘zgartirmadi. Nega?

Chunki siyosat shunday edi. Et bilan tirnoq bo‘lib kelgan ikki xalqni nafaqat sovuq siyosiy munosabatlar, balki minalar bir-biridan nari qilib turardi. Rasmiy ma’lumotlarga qo‘ra, o‘zbek-tojik chegarasida 200 dan ortiq tojikistonlik minadan jabrlangan. Ota-onalar farzand dog‘ida kuygan, go‘daklar ota yo ona mehridan mosuvo bo‘lgan...

Prezident Shavkat Mirziyoyev kuni kecha Samarqand viloyatida bo‘lib o‘tgan uchrashuvda ham chegaradagi minalarni eslab, “Tojikiston bilan chegaralar masalasida uch soat o‘tirib, 20 yilda hal bo‘lmagan masalalarning 99,9 foizini birdaniga hal qildik”, dedi. Darhaqiqat, O‘zbekistonda 2016-yilgi o‘zgarishlardan so‘ng, bu masala kun tartibiga jiddiy qo‘yildi va hududlar minalardan tozalandi. Quyida yaqinlari, jigari, farzandlari minada portlab halok bo‘lgan yuzlab tojikistonliklardan biri Esonali Mamajonovning armonli xotirasi bilan tanishish mumkin.

Jigarbandim jonsiz edi...

— O‘sha kuni tunda xabar kelganidan so‘ng, biz 10 kishidan ortiq yaqinlarimiz bilan ularni qidirib toqqa yo‘l olganimizda hali qalbimizda umid uchqunlari so‘nmagan edi, — deya hikoya qiladi tog‘ga ovga deb chiqib ketib, portlashda halok bo‘lgan Sayfulla Mamajonovning otasi Esonali Mamajonov. — Zora, tirik bo‘lsa, deb o‘ylardim. Soat tungi 12 lar, juda sovuq edi. Bunaqa mahalda tog‘da biron narsa qidirib topish qiyin ekanligini yaxshi bilasiz. Xayriyat, mina portlagan yerda tosh chiroq yoniq qoldirilgan ekan. Uzoqdanoq o‘sha nurga ko‘zimiz tushishi bilan o‘sha yoqqa qarab oshiqdik. Bunaqa lahzalarda odamning ichidan nima o‘tayotganini o‘zi ham bilmas ekan. Chiroqning yorug‘ida qaradim... jigarbandim jonsiz edi. O‘zimni uning ustiga otarkanman, uni bu yerga yetaklab kelgan falokat haqida qanchalik kuyunib o‘ylamay, endi foydasi yo‘q edi.

O‘g‘lim Sayfullaning endi boshini ikki qilish niyatida edik. Voqea joyida Sayfulla bilan birga halok bo‘lgan Bahriddin Ismonaliyev edi. Farzandlari yetim, umr yo‘ldoshi beva qoldi. Urush maydonidan halok bo‘lgan sherigini yelkaga olgan askar kabi biz ularni yelkamizda ko‘tarib, 3 kilometr masofada pastgacha olib tushdik. Ekspertiza paytida ma’lum bo‘lishicha, “oskolka” badanga 15 santimetr chuqurlikda kirib ketgan ekan. Kimsasiz tog‘ bag‘rida yarim tunda og‘riqning zo‘ridan dodlab yotganlarning nolasini tasavvur etmaslikka harakat qilaman, xayolimga kelib qolgan mahalida esa ko‘zyoshlarimni tiyolmayman.

Mana, oradan shuncha yil o‘tdi, ammo farzand dog‘i unutilmas, dard eskirmas ekan. Men 71 yoshdaman. Yaypandan uylanganman. To‘rt nafar o‘g‘il, bir nafar qiz o‘stirib, voyaga yetkazdik. Hammasi joyida edi. 2001-yil 6-fevralda sodir bo‘lgan voqea barcha oila a’zolarimiz qalbiga og‘ir jarohat solib ketdi. Turmush o‘rtog‘im shu voqeadan keyin ancha betob bo‘lib, o‘ziga kelolmadi. Hozir uning ko‘ngliga qarayman.

Mana, hozir ham Yaypanga qarindoshlarinikiga ketgan. Chegaraning u tomoniga o‘tish xuddi qo‘shni qishloqqa borib kelishday gap bo‘lib qoldi. Hozir u kunlarni ko‘pchilik unutganday, bu bordi-keldilar, bemalolchiliklar o‘z-o‘zidan bo‘lgandek tuyuladi. Aslida unday emas. Shu chegaraning tog‘ zonasida qancha-qancha odamlarimiz minada portlab, o‘lib ketganini, farzandlar yetim, biz kabi ota-onalar farzand dog‘ida kuyib qolganini boshidan o‘tkazgan biladi. Shuning uchun men, ayolim dasturxon boshida doim ikki davlat o‘rtasida yo‘llarni ochib qo‘ygan O‘zbekiston Prezident Shavkat Mirziyoyev haqqiga duo qilamiz.

Bugun chegaralarimiz minalardan to‘liq tozalangan. Farzandlarimiz, nabiralarimiz tog‘ga o‘tin-cho‘pmi yo sayru sayohatgami ketsa yurak hovuchlab o‘tirmaymiz. Axir, qaydadir bir odamning ko‘z yoshi behuda oqsa, uning uvoli barchaga taalluqli bo‘ladi, deyishadi-ku?! Shavkat Mirziyoyev oddiy xalqni, uning tashvishlarini yaxshi bilganlari uchun hammaga yaxshilik qilyapti. Shu bois, biz duolarimizda u kishining nomlarini ko‘p-ko‘p tilga olamiz, toki farzandlarimiz, kelgusi avlod ham bizni falokat-u tashvishlardan kim qutqarganini yaxshi bilsin, u kishidek insonparvar bo‘lib ulg‘aysin.