• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12725.16
    • RUB158.65
    • EUR14507.95
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +24°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Tobelikning boshlanishi. Buxoro amirligini Chor Rossiyasi vassaliga aylantirgan Shahrisabz “do‘stlik” shartnomasi haqida

    1873-yil 28-sentabr kuni Buxoro hukmdori Amir Muzaffar Rus imperiyasi tomonidan taklif etilgan Buxoro amirligi va Rossiya imperiyasi o‘rtasidagi “do‘stlik” shartnomasiga imzo qo‘yadi. Shu tariqa O‘zbakiston (Buxoro xonlik/amirligining ikkinchi nomi) o‘zining bir necha asrlik mustaqil va ulug‘vor tarixini tugatib, bir asrdan oshiqroq davom etgan rus hukmronligi davriga kiradi. “Daryo” mazkur shartnoma va uning tarixi haqida hikoya qiladi.

    Urush

    Qo‘qon xonligi bilan urush davom etarkan Chor Rossiyasi xonlikni tezroq taslim qilish uchun uni mintaqadagi asosiy va qadimiy o‘zbek davlati — Buxoro amirligiga bilan uzishga qaror qiladi. General Romanovskiy boshchiligidagi Turkiston general-gubernatorligi armiyasi amirlikka qarshi yurishga tayyorgarlik ko‘rishni boshlaydi.

    Buxoroning qudratli amirlaridan biri Amir Nasrullodan so‘ng Buxoro taxtiga o‘tirgan Amir Muzaffar ruslarning ehtimoliy hujumi xavfini bilardi. Ammo amir bosqinga qarshi turish uchun kerakli mudofaani uyushtira olmaydi.

    1868-yil 20-may kuni Jizzax yaqinidagi Erjar tepaligida amirlik va rus qo‘shinlari o‘rtasida ilk to‘qnashuv yuz beradi. Son jihatdan Buxoro qo‘shinining mutlaq ustunligiga qaramay ruslarning birinchi zarbasidanoq amir qo‘shini tumtaraqay bo‘ladi. Ruslarning zamonaviy qurollarga ega ekani va Amir Muzaffarning juda qo‘rqoq, jangovar tajribaga ega emasligi to‘qnashuv taqdirini hal qiluvchi omillardan bo‘ladi. Erjardagi mag‘lubiyatdan so‘ng butun Buxoro tushkunlikka tushib qoladi, diniy mullalar amirga qarshi fitna boshlab, uni Rossiya bilan til biriktirishda ayblaydi.

    Yurish davom ettirilib, Xo‘jand va Jizzax qo‘lga kiritilgach Kaufman amirga tinchlik shartnomasini taklif qiladi. Chunki asosiy vazifa bajarilgan bo‘lib, Buxoro va Qo‘qon xonliklari chegarasi uzib qo‘yilgan, Buxorodan uzilib qolgan Xudoyorxon fon Kaufman tinchlik shartnomasi imzolashga majbur bo‘lgandi. Biroq manman amir unga javob bermaydi va rus qo‘shini amirlik tomon yurishni davom ettiradi.

    Zirabuloq jangi

    Zirabuloq jangi
    Foto: Wikipedia

    Amir Muzaffar qo‘l ostidagi barcha kuchlarini safarbar qilishiga qaramay rus qo‘shinini to‘xtatib qololmaydi va Samarqandni boy beradi hamda Zirabuloq jangida to‘liq mag‘lubiyatga uchraydi. Natijada noiloj qolgan amir tinchlik sulhi so‘rashga majbur bo‘ladi. Uning so‘rovi qabul qilinib, sulhga binoan Buxoro amirligining bir qancha hududlari: Samarqand, Jizzax, Kattaqo‘rg‘on, Panjikent va Urgut Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga o‘tadi. Bundan tashqari amir rus hukumatiga ulkan miqdordagi o‘lpon ham to‘laydi.

    “Do‘stlik” shartnomasi

    Tinchlik sulhi tuzilgandan to‘rt yil o‘tib, Xiva yurishi tugagach Turkiston general-gubernatori amirga yangi shartlar bilan to‘ldirilgan “do‘stlik” shartnomasini taklif qiladi. Bu shartnoma orqali Kaufman rus hukumatining Buxorodagi hokimiyatini yanada mustahkamlashni niyat qilgan edi.

    Shartnoma o‘n sakkiz banddan iborat bo‘lib, unga ko‘ra Xiva xonligidan tortib olingan ba’zi hududlar Buxoro amirligiga o‘tkazilishi, rus savdogarlari amirlik hududida faqatgina ikki yarim foizlik boj to‘lashi va buxorolik savdogarlar ham Turkiston general-gubernatorligi hududida shunday huquq bilan savdo qilishi belgilanadi. Qolaversa, rus savdogarlariga Amudaryo bo‘ylab erkin savdo qilish huquqi beriladi, ular Buxoro amirligi hududi orqali tranzit savdoni boj to‘lovisiz amalga oshirishi mumkin bo‘ladi. Rossiya fuqarolariga Buxoro amirligi hududidan ko‘chmas mulk sotib olishiga ruxsat beriladi. Ayni vaqtda Buxoro amirligi fuqarolariga ham Rossiya yerlarida shunday huquq taqdim etiladi. Rus hukumati talabi bilan amirlikda qul savdosiga chek qo‘yiladi.

    Buxoro amiri Amir Muzaffariddin (chapda) va Turkiston general-gubernatori fon Kaufman

    Buxoro amiri Amir Muzaffariddin (chapda) va Turkiston general-gubernatori fon Kaufman
    Foto: Getty Images

    Shartnomaning o‘n yettinchi bandida: “Rus hukumati oliy hokimiyat bilan uzluksiz aloqani ta’minlash maqsadida imperator Buxoro amiri huzurida o‘zining oliy martabali vakilini tayinlaydi. Buxorodagi rus hokimiyatining vakili Toshkentdagi amir vakili kabi Buxoroda rus hukumati hisobidan yashaydi” deb belgilanadi va Buxoroda Rossiya imperiyasining ishonchli vakili tayinlanib, u amir ustidan nazorat o‘rnatadi. Bundan tashqari Toshkentda Buxoro amirining doimiy elchisi ham tayinlanadi. Amalda rus hukumati vakili Buxoro amirligining tashqi va ichki siyosatini belgilovchi shaxsga aylanadi. Amirlar har bir qaror yoki qonun qabul qilish oldidan u bilan hisoblashishga majbur bo‘ladi.

    1873-yil 28-sentabr kuni Amir Muzaffar ushbu shartnomaga imzo qo‘yadi. Shartnomaga Shahrisabz shahrida imzo chekilgani uchun u tarixda “Shaar (Shaar-sabz, Shahrisabz) shartnomasi” nomi bilan qoladi. 10-oktabr kuni shartnomaga Toshkentda general-gubernator fon Kaufman tomonidan imzo qo‘yilgach rasman kuchga kiradi.

    Shartnoma qanday ahamiyat kasb etdi?

    Aytish mumkinki, “Shahrisabz shartnomasi” Buxoro amirligi uchun unchalik ham fojiali emasdi. Birinchidan, rus savdogarlariga amirlikda berilgan erkinliklarning deyarli bari Buxoro savdogarlariga ham Rossiya hududida berildi. Ikkinchidan, amirlik kichik bo‘lsa-da yangi Amudaryobo‘yi hududlarga ega bo‘ldi. Uchinchidan, rus savdogarlarining tranzit savdo bojidan ozod qilinishi ularning Buxoro orqali Afg‘oniston va Hindiston bilan savdo qilishiga yaxshi imkoniyat yaratdi. Biroq shartnomadan keyingi 50 yillikda bu juda keng amalga oshirilmagan bo‘lsa ham amirlikda temiryo‘llar qurilishida bu imtiyoz qisman rol o‘ynadi.

    Amir Abdulahadning Sankt-Peterburgga tashrifi. 1881-yil

    Amir Abdulahadning Sankt-Peterburgga tashrifi. 1881-yil
    Foto: Google Images

    Va nihoyat to‘rtinchidan esa Buxoro amiri baribir nisbatan o‘z mustaqilligini saqlab qoldi. Garchi shartnomaga ko‘ra Buxoro amirligida Rossiya vakili tayinlangan bo‘lsa ham amir ichki siyosatda anchayin erkin edi. Rus qo‘shinlari amirga unga qarshi ko‘tarilgan qo‘zg‘olonlarni bostirishida yordam bera boshladi. Shu tariqa Markaziy Osiyo uchun Buyuk Britaniya va Rossiya o‘rtasida boshlangan “katta o‘yin” tugadi va mintaqa Chor Rossiyasi ta’sir doirasiga kirdi.

    Oradan 47 yil o‘tib o‘lkada ruslar hukmronligi boshqa shaklga: kommunistik tuzumga o‘zgardi. 1920-yilda Buxoro ASSR tuzilgach “Shaar shartnomasi” o‘z kuchini yo‘qotdi. O‘zbekistonda ruslar boshqaruvi turli xil ko‘rinish bilan yuz yildan oshiqroq davom etdi.

    Muhammadqodir Sobirov tayyorladi

    28.09.2021, 18:12   Izoh (0)   88951
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 


    Toshkent Farmatsevtika Instituti — Farmatsiya sohasida xalqaro darajadagi sifatli ta’lim


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    ZARMED Universiteti: 200 ta grant sizni kutmoqda


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 

     

    Tavsiya etamiz

    Trampning Falastinga nisbatan noxolis siyosati: AQSH YUNESKO a’zoligidan nega chiqyapti?

    2 avgust, 18:35

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Xitoyda chivinlar tashiydigan yuqumli kasallikka chalinish ortdi

    Dunyo | 4 avgust, 02:25

    Hindistonda kamida 14 kishi avtomobilda kanalga tushib ketdi (video)

    Dunyo | 3 avgust, 23:35

    Afg‘oniston va O‘zbekiston tadbirkorlari 20 mln dollarlik memorandum imzoladi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 23:27

    Sirdaryoda 1,6 mlrd so‘mlik elektr energiyasidan noqonuniy foydalangan tadbirkor aniqlandi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 22:52

    Superliga. “Andijon” “Qo‘qon-1912”ni yirik hisobda mag‘lub etdi

    Sport | 3 avgust, 22:35

    Avstraliyada 40 yilda ilk bor rekord miqdorda qor yog‘di (video)

    Dunyo | 3 avgust, 22:15

    “Rakurs” — zo‘ravonlik, ruhiy bosim va pedofilizm. Ayollarga nisbatan zo‘ravonlik nega ko‘paymoqda? (video)

    O‘zbekiston | 3 avgust, 22:03
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.