Fransiyada 2015-yil 13-noyabrda Parijda sodir etilgan bir nechta terrorchilik harakatlari bo‘yicha sud jarayoni boshlandi. Teraktlar oqibatida 130 nafar odam halok bo‘lgandi. Dastlabki majlis 8-sentabrda Parijdagi adliya saroyida bo‘lib o‘tdi. Sud to‘qqiz oy davom etishi, yakuniy qaror esa 2022-yil mayda chiqarilishi kutilmoqda. Sudda 1800 nafar fuqaro guvoh sifatida ishtirok etadi, 330 nafar advokat ishlaydi. Meduza olti yil avval sodir etilgan mudhish jinoyatlar va ularning oqibatlari haqidagi ma’lumotlarni taqdim etgan.
Parijga qilingan hujumda IShIDning 10 nafar terrorchisi ishtirok etgan. Ular uchta guruhga bo‘linib, avvaldan rejalashtirilgan hujumlarni uyushtirishgan. Dastlab jangarilar Fransiya hamda Germaniya terma jamoalari o‘rtasida kechayotgan futbol uchrashuvi vaqtida “Stad-de-Frans” stadionida portlashlarni sodir etishgan, o‘yingohda tomoshabin sifatida o‘sha vaqtda mamlakat prezidenti bo‘lgan Fransua Olland ham o‘tirgandi. Keyin terrorchilar Parijning 10 va 11-okruglarida kafe hamda restoranlarda o‘tirgan odamlarga hujum qilgan, shuningdek, Eagles of Death Metal rok-guruhi konsert berayotgan “Bataklan” zalida 100 ga yaqin odamni garovga olgan.
Teraktlar oqibatida jami 130 nafar, jumladan “Bataklan”dagi 90 nafar odam halok bo‘lgan, yana 500 ga yaqin kishi turli darajadagi jarohatlar olgandi. Voqealardan ikki yil o‘tgach “Bataklan”dagi qirg‘indan omon qolgan 31 yoshli erkak o‘z joniga qasd qilib, halok bo‘ldi, uni Parijdagi teraktlarning 131-qurboni sifatida qayd etishgan. Hujum qilgan jangarilarning 9 nafari o‘lgan, ayrimlari xudkush Kamari bilan o‘zini o‘zi portlatgan, bir nafar terrorchi politsiyachilar bilan otishmada halok bo‘lgan. Parijga qilingan ushbu hujum Fransiya tarixidagi eng katta teraktlardan biri hisoblanadi.
Fransiya huquq-tartibot idoralarining ma’lumotlariga ko‘ra terrorchilik harakatlarining tashkilotchisi, voqealardan bir necha kun o‘tgach Parij yaqinida Sen-Denida amalga oshirilgan maxsus operatsiya vaqtida o‘ldirilgan Abdulhamid Abaud bo‘lishi mumkin. Parijga qilingan hujumda IShIDning Belgiyadagi bo‘linmasi a’zolari ishtirok etgan, ular 2016-yilda Bryusselda ham bir nechta teraktlarni amalga oshirgan.
Jinoyat ishi bo‘yicha olti yil davomida 19 ta mamlakatda tergov-surishtiruv ishlari amalga oshirildi. Tergovchilar jami 47 mingta so‘roq o‘tkazdi. Ish jami 542 tomdan iborat va ularni barchasini birga joylashtirilsa 53 metr balandlikdagi kichik minora bunyod bo‘ladi.
Ishda 20 nafar ayblanuvchi aniqlangan, terrorchilarning faqat bir nafari hanuzgacha tirik. Bu kelib chiqishi marokashlik bo‘lgan Fransiya fuqarosi, 31 yoshli Saloh Abdesalom. U Belgiyada yashagan va Parijga hujum qilinishida asosiy rollardan birini bajargan. U xudkush-terrorchilarni Germaniya va Vengriyadan Bryusselga olib kelgan, ular orasida Parij teraktlarining ishtirokchilari ham bo‘lgan.
Fransiyadagi teraktlar oldidan Abdesalom mehmonxonadan joy va avtomobillarni ijaraga olgan. Hujum kuni uch nafar xudkushni “Stad-de-Frans”ga eltib qo‘ygan, o‘zi ham xudkush sifatida portlashni amalga oshirishni maqsad qilgan. Noma’lum sabablarga ko‘ra Saloh Abdesalom Parijning 18-oktugida o‘z mashinasini tashlab ketgan va nima uchundir bombasini faollashtirmagan. U Bryusseldagi do‘stiga qo‘ng‘iroq qilgan va uni Belgiyaga olib ketishgan.
Abdesalom 2016-yil mart oyida Belgiyada Bryussel teraktlaridan bir necha kun avval hibsga olingan. Qo‘lga tushishidan ikki kun avval Belgiya politsiyachilari bilan otishma sodir etgan va buning uchun uni 20 yil qamoq jazosiga hukm qilishgan. Abdesalom qo‘lga tushganidan keyin Parijdagi teraktlar vaqtida fikrini o‘zgartigani va xudkush kamarini faollashtirmagani haqida gapirib bergan. O‘z navbatida ishni o‘rgandan tergovchilar “o‘lim kamari”ning nosoz bo‘lganini aniqlagan.
Qolgan 19 nafar ayblanuvchi sirttan sud qilinmoqda, ular qidiruvga berilgan. Shundan besh nafari IShIDning yuqori lavozimdagi ishtirokchilari bo‘lib, ularning Yaqin Sharqda AQSh dronlar yordamida amalga oshirgan maxsus operatsiya vaqtida avizarbalardan keyin yo‘q qilingani haqida taxminlar mavjud, oltinchi terrorchi Turkiyadagi qamoqxonada jazo muddatini o‘tamoqda. Ishga aloqador qolgan ayblanuvchilar terrorchilarga vositachilik qilganlikda gumonlanmoqda: tergovchilar taxminiga ko‘ra ular qurol saqlash uchun joyni ijaraga olgan, hujum qilgan jinoyatchilarning chegaradan o‘tishiga ko‘maklashgan. Sud ishida ayblov e’lon qilinganlarning ko‘pchiligi 20 yilga ozodlikdan mahrum qilinishi yoki umrbod qamoq jazosiga hukm qilinishi mumkin.
Ayblanayotganlar orasida teraktlar sodir bo‘lgan kunda xudkush sifatida o‘zini portlatishga tayyor bo‘lgan kimsalar ham bo‘lishi mumkin. Ishga aloqador dalillardan biri 2016-yil Bryusseldagi teraktdan keyin topilgan va ichida terrorchilarning rejalari yozilgan noutbuk. Parijdagi uchta nishondan tashqari Yevropada yana ikkita manzil bo‘lgan: bu Amsterdamdagi Sxipxol aeroporti va qandaydri metro. Tergov taxminlaridan biriga ko‘ra terrorchilarning to‘rtinchi guruhi (ular orasida sudda ayblanayotgan ikki nafar kishi ham bor) Sxipxolga hujum uyushtirishni reja qilgan. Boshqa bir versiyada esa Saloh Abdesalomning mashinasini tashlab ketgan Parij 18-okrugidagi metroni portlatishga tayyorlangani aytiladi. Bu IShIDning Parijdagi terrorchilik harakatlaridan keyin bergan bayonotida ham oydinlashgan. Unda 18-okrugda joylashgan metrodagi portlash haqida ham gapirilgan, lekin aslida ushbu hududda portlash sodir bo‘lmagan.
Sudning birinchi kunida ishga aloqador asosiy ayblanuvchi Saloh Abdesalom ko‘plab savollarni javobsiz qoldirdi. U sud zaliga yengi kalta qora ko‘ylak, qora shalvor va yuzida qora tibbiy niqob bilan keldi. Sud raisi Jan-Lui Peries ayblanuvchidan ismi-sharifini so‘ragan vaqtida u javob tarzida kalimayi-shahodatni aytgan. Abdesalom ota-onasi haqida berilgan savollarga ham javob bermagan. Unga nima ishlar bilan shug‘ullangan to‘g‘risida savollar berilganda, u IShID jangchisi bo‘lish uchun barcha kasblardan voz kechgani xususida gapirgan.
Saloh Abdesalom o‘zi va ishga aloqador boshqa aybdorlarga nisbatan itga qilingandek muomala qilinayotganini bildirgan. “Sizlar bizga odamdek munosabatda bo‘lishingiz kerak”, — degan u. Bunga javob tariqasida sud zalidan “Sizlarchi? 130 nafar odamni o‘ldirganingizda qanday munosabat qildingiz?” degan hayqiriqlar yangragan. Sudya Abdesalomga cherkov sudida emas balki demokratik davlatdagi sud majlisida ishtirok etayotganini eslatgan.
Parijda uyushtirilgan teraktlar bo‘yicha o‘tkazilayotgan sud zamonaviy Fransiya tarixidagi eng katta jarayonlardan biri. Sud uchun Adliya saroyida 7 million yevro evaziga 600 kishiga mo‘ljallangan alohida sud zali qurildi. Qolgan nisbatan bir nechta xonalarga majlisni translyatsiya qilish uchun ekranlar o‘rnatilgan va ularga jami 2000 nafar odamni sig‘dirish mumkin, ammo jarayonga buncha odam emas, ularning muayyan qismi jalb etilishi rejalashtirilgan. Yangi sud zalida terrorchilikka aloqador shov-shuvli, katta ishlar ko‘rib chiqiladi. Parijga qilingan hujumlar yuzasidan boshlangan sud jabrlanuvchilar yoki halok bo‘lganlarning oila a’zolari jarayonni bevosita onlayn-translyatsiya orqali kuzatib turadigan, bevosita videotasvirga tushiriladigan mamlakatda juda kam kuzatiladigan hodisalardan biriga aylandi.
IShID ekstremistik guruhi jahonning bir qator mamlakatlari va xalqaro tashkilotlar tomonidan “terrorchilik tashkiloti” deb topilgan.
Izoh (0)