Uzoq tarixdan bugungi kunga qadar davom etayotgan urushlar nafaqat minglab insonlarning o‘limi va ulkan vayrongarchiliklarga olib kelishi bilan, balki minglab insonlarni qochqinga aylantirishi bilan ham dahshatli. “Daryo” Butunjahon qochoqlar kuni munosabati bilan hozirgi kunda ham o‘z yurtidan uzoqda boshpanasiz, og‘ir sharoitlarda hayot kechirayotgan insonlar haqida hikoya qiladi.
20-iyun — Butunjahon qochoqlar kuni
Butunjahon qochoqlar kuni 2000-yil 20-iyun kuni BMT tomonidan e’lon qilingan. Har yili shu kuni BMT va BMTning Qochqinlar ishlari bo‘yicha agentligi, shuningdek, turli fuqarolik institutlari dunyo jamoatchiligi e’tiborini urushlar va ta’qiblar tufayli vatani, uyini tashlab chiqishga majbur bo‘lgan millionlab qochqinlar taqdiriga qaratishga harakat qiluvchi tadbirlarni o‘tkazadi.Dunyoda har daqiqada o‘rtacha 24 kishi urush, ta’qib yoki qo‘rquv sabab tug‘ilgan yerini tashlab ketishga majbur bo‘ladi.
Quyida bugungi kunda ham urushlar va ta’qiblar sabab o‘z yurtidan uzoqda, boshpanasiz va sarson-sargardonlikda umr kechirayotgan qochqinlarning katta inqirozlar haqida to‘xtalamiz.
Suriya qochqinlari
2011-yilda boshlangan fuqarolar urushi Suriya aholisi boshiga mislsiz kulfatlarni keltirdi. Shafqatsiz to‘qnashuvlar natijasida yuz minglab insonlar halok bo‘ldi, millat parchalandi, minglab insonlar qochoqqa aylandi. Suriya qochoqlari inqirozi hozirda dunyoda eng katta qochoqlar inqirozi hisoblanadi. Mamlakat ichkari va tashqarisidagi qochoqlarning umumiy soni, taxminan, 12 millionni tashkil etadi. Shuning teng yarmi yosh bolalardir.
Suriyalik qochoqlarni eng ko‘p qabul qilgan davlat Turkiya hisoblanadi. Mamlakatda 3 millionga yaqin suriyalik qochoqlar mavjud. Qochoqlar Turkiyaga, asosan, Yevropaga o‘tish niyatida qochib keladi, biroq Turkiya va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida qochoqlarni Yevropaga o‘tkazib yubormaslik to‘g‘risida kelishuv imzolangach ko‘plab suriyaliklar Turkiyadagi maxsus lagerlarga joylashtirildi.
Shuningdek Suriya ichkarisidagi qochoqlar ahvoli ham og‘ir bo‘lib, ular doimiy o‘lim xavfi ostida umr kechiradi. Ko‘plab xalqaro tashkilotlar va BMTning sayi-harakatlariga qaramasdan ularni to‘liq gumanitar yordam bilan ta’minlashning iloji bo‘lgani yo‘q.
Rohinja musulmonlari quvg‘ini
Rohinjalar Myanmaning Rakxayn (ikkinchi nomi Arakan) shtatida yashovchi kichik etnik guruh hisoblanadi. Rohinja tili hind-oriy tillariga mansub bo‘lib, bu tilda gapiruvchilar Myanmada sakkiz yuz mingni tashkil etadi. Rohinjalar Rakxaynda bir necha asrlardan beri yashashini ta’kidlasa-da, ko‘pgina tarixchilar va Myanma hukumati ularni ingliz hukmronligi davrida Rakxaynga ko‘chib kelgan hindlar deya hisoblaydi. Rohinjalar islom diniga e’tiqod qiladi va ko‘pincha rohinja musulmonlari deb ataladi.Rakxayndagi etnik kurashlar ancha oldin boshlangan bo‘lib, goh u, goh bu tomonning ustunligi ostida davom etgan. Myanma mustaqillikka erishgach nisbatan tinchigan muammo, 1988-yil hokimiyat harbiylar qo‘liga o‘tgach yana alangalandi. Harbiylar Rakxyan shtatining musulmon aholisini mamlakat fuqarolari sifatida tan olmadi va mintaqada harbiy operatsiyalar boshladi.
2016-yilda Myanmaning Bangladesh bilan chegara punktlariga noma’lum kuchlar tomonidan hujum qilinganiga javoban Myanma qurolli kuchlari va politsiyasi Rakxaynda rohinjalar genotsidini amalga oshirdi. Minglab insonlar o‘ldirildi, uylarga o‘t qo‘yildi, ko‘plab rohinjalar qo‘shni Bangladesh hududiga qochib o‘tdi.
Myanma hukumati xalqaro jamiyat tomonidan keng ko‘lamli inson huquqlarini buzish, sudsiz qatl, guruh bo‘lib zo‘rlash va bolalarni o‘ldirishda ayblandi.
Faqatgina 2017-yil yanvarigacha 92 mingdan ortiq rohinjalar qochqinga aylandi. Ulardan oltmish besh mingga yaqini qo‘shni Bangladesh hududidan panoh topdi.
Juda katta qochqinlar oqimi natijasida Bangladesh hukumati rohinja qochoqlarini Tengar Char oroliga joylashtirishga qaror qildi. Ammo bu mamlakat va xorijiy doiralarida qattiq tanqid qilindi, chunki orolda yashashning deyarli iloji yo‘q edi.
BMT rohinja qochoqlari joylashgan Koks-Bazarda qochoqlar soni 600 mingdan oshib ketganini bildirdi. Ularga BMT va boshqa davlatlardan ulkan gumanitar yordamlar yuborildi, Bangladesh hukumatiga rohinja qochoqlari yashash sharoitlarini yaxshilash uchun qarz va xalqaro kreditlar berildi.
Myanma va Bangladesh hukumatlarining qochoqlarni qaytarish haqidagi kelishuvlariga qaramasdan rohinjalar Rakxaynga qaytishni xavfli deb hisoblamoqda va Bangladeshni tark etgani yo‘q.
Lotin Amerika qochoqlari inqirozi
Narkobiznes va mafiya makoniga aylangan Janubiy Amerikada aholi og‘ir turmush sharoitlari, jinoiy guruhlar ta’qiblari sabab tinimsiz ravishda AQSh tomon migratsiyani amalga oshirmoqda. So‘nggi yillardagi hisob-kitoblarga ko‘ra AQSh janubidagi janubiy amerikalik qochoqlar soni 3,5 milliondan ko‘proqni tashkil etgan. Janubiy amerikaliklar qochoqlar AQSh chegarasiga yetib kelgunga qadar ham ulkan yo‘lni bosib o‘tadi va ko‘pincha chegaralarda to‘xtatib qolinadi yoki ortiga qaytarib yuboriladi.
AQSh hukumati qochoqlar oqimini to‘xtatish uchun turli yo‘llarni ishga solmoqda. Prezident Tramp davrida AQSh va Meksika chegarasida qochoqlarning mamlakatga noqonuniy kirishini to‘xtatish uchun devor qurish ishlari boshlandi. Chegarada harbiylar ko‘paytirildi. Biroq bu qochoqlar oqimini deyarli kamaytirmadi, qochoqlar inqirozi AQShning jiddiy muammolaridan biriga aylandi.
Afrika qochoqlari inqirozi
Afrika davlatlaridagi fuqarolik urushlari, turli klanlarning hokimiyat uchun kurashlar va diktatorlik davlatlaridagi o‘ta past turmush darajasi Afrika aholisini shimolga, Yevropa tomon qochishiga sabab bo‘lmoqda. Bugungi kunda ham Afrika eng ko‘p migratsiyaga ega qit’a hisoblanadi. Har kuni yuzlab insonlar Yevropa va Afrikani ajratib turuvchi O‘rta Yer dengizini kesib o‘tishga harakat qiladi, ularning ko‘pchiligi sohilga yetolmasdan halok bo‘ladi, omadi kelganlari esa sohil politsiyasi tomonidan qutqariladi.Qurbonlar soni kun sayin ortib bormoqda. Afrika Shimoliy Koreyasi deb ataluvchi Eritreya aholisining qochoqqa aylanishi bo‘yicha Afrikada yetakchi o‘rinni egallaydi.
Garchi Yevropa davlatlari qochqinlarga boshpana berayotgan bo‘lsa-da, ularga ma’lum cheklovlar ham qo‘yilgan. Xususan, Yevropaning bir qancha davlatlarida qochoqlarga o‘z uyini qurish va ular uchun ajratilgan hududdan chiqish taqiqlangan.
Afrikalik qochoqlarning katta qismini Nigeriya, Somali, Gambiya va Sudan davlatlari fuqarolari tashkil etadi.
Yevropa Ittifoqi qochoqlarni ish va turar-joy bilan bo‘yicha harakatlarni amalga oshirayotgan bo‘lsa-da, ularning aksariyatining ahvoli og‘irligicha qolmoqda.
Shuningdek dunyoning turli burchaklarida yana o‘n minglab qochoqlar juda qiyin sharoitlarida umr kechirmoqda. BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar ularga imkon qadar gumanitar yuborayotgan bo‘lsa ham bu deyarli ahvolning o‘nglanishiga yordam berayotgani yo‘q. Aksincha, dunyoda kundan kunga qochoqlar soni ortib bormoqda va yangi qochoqlar inqirozlari paydo bo‘lmoqda.
Muhammadqodir Sobirov tayyorladi
Izoh (0)