Узоқ тарихдан бугунги кунга қадар давом этаётган урушлар нафақат минглаб инсонларнинг ўлими ва улкан вайронгарчиликларга олиб келиши билан, балки минглаб инсонларни қочқинга айлантириши билан ҳам даҳшатли. «Дарё» Бутунжаҳон қочоқлар куни муносабати билан ҳозирги кунда ҳам ўз юртидан узоқда бошпанасиз, оғир шароитларда ҳаёт кечираётган инсонлар ҳақида ҳикоя қилади.
20 июнь — Бутунжаҳон қочоқлар куни
Бутунжаҳон қочоқлар куни 2000 йил 20 июнь куни БМТ томонидан эълон қилинган. Ҳар йили шу куни БМТ ва БМТнинг Қочқинлар ишлари бўйича агентлиги, шунингдек, турли фуқаролик институтлари дунё жамоатчилиги эътиборини урушлар ва таъқиблар туфайли ватани, уйини ташлаб чиқишга мажбур бўлган миллионлаб қочқинлар тақдирига қаратишга ҳаракат қилувчи тадбирларни ўтказади.Дунёда ҳар дақиқада ўртача 24 киши уруш, таъқиб ёки қўрқув сабаб туғилган ерини ташлаб кетишга мажбур бўлади.
Қуйида бугунги кунда ҳам урушлар ва таъқиблар сабаб ўз юртидан узоқда, бошпанасиз ва сарсон-саргардонликда умр кечираётган қочқинларнинг катта инқирозлар ҳақида тўхталамиз.
Сурия қочқинлари
2011 йилда бошланган фуқаролар уруши Сурия аҳолиси бошига мислсиз кулфатларни келтирди. Шафқатсиз тўқнашувлар натижасида юз минглаб инсонлар ҳалок бўлди, миллат парчаланди, минглаб инсонлар қочоққа айланди. Сурия қочоқлари инқирози ҳозирда дунёда энг катта қочоқлар инқирози ҳисобланади. Мамлакат ичкари ва ташқарисидаги қочоқларнинг умумий сони, тахминан, 12 миллионни ташкил этади. Шунинг тенг ярми ёш болалардир.
Суриялик қочоқларни энг кўп қабул қилган давлат Туркия ҳисобланади. Мамлакатда 3 миллионга яқин суриялик қочоқлар мавжуд. Қочоқлар Туркияга, асосан, Европага ўтиш ниятида қочиб келади, бироқ Туркия ва Европа Иттифоқи ўртасида қочоқларни Европага ўтказиб юбормаслик тўғрисида келишув имзолангач кўплаб сурияликлар Туркиядаги махсус лагерларга жойлаштирилди.
Шунингдек Сурия ичкарисидаги қочоқлар аҳволи ҳам оғир бўлиб, улар доимий ўлим хавфи остида умр кечиради. Кўплаб халқаро ташкилотлар ва БМТнинг сайи-ҳаракатларига қарамасдан уларни тўлиқ гуманитар ёрдам билан таъминлашнинг иложи бўлгани йўқ.
Роҳинжа мусулмонлари қувғини
Роҳинжалар Мьянманинг Ракхайн (иккинчи номи Аракан) штатида яшовчи кичик этник гуруҳ ҳисобланади. Роҳинжа тили ҳинд-орий тилларига мансуб бўлиб, бу тилда гапирувчилар Мьянмада саккиз юз мингни ташкил этади. Роҳинжалар Ракхайнда бир неча асрлардан бери яшашини таъкидласа-да, кўпгина тарихчилар ва Мьянма ҳукумати уларни инглиз ҳукмронлиги даврида Ракхайнга кўчиб келган ҳиндлар дея ҳисоблайди. Роҳинжалар ислом динига эътиқод қилади ва кўпинча роҳинжа мусулмонлари деб аталади.Ракхайндаги этник курашлар анча олдин бошланган бўлиб, гоҳ у, гоҳ бу томоннинг устунлиги остида давом этган. Мьянма мустақилликка эришгач нисбатан тинчиган муаммо, 1988 йил ҳокимият ҳарбийлар қўлига ўтгач яна алангаланди. Ҳарбийлар Ракхян штатининг мусулмон аҳолисини мамлакат фуқаролари сифатида тан олмади ва минтақада ҳарбий операциялар бошлади.
2016 йилда Мьянманинг Бангладеш билан чегара пунктларига номаълум кучлар томонидан ҳужум қилинганига жавобан Мьянма қуролли кучлари ва полицияси Ракхайнда роҳинжалар геноцидини амалга оширди. Минглаб инсонлар ўлдирилди, уйларга ўт қўйилди, кўплаб роҳинжалар қўшни Бангладеш ҳудудига қочиб ўтди.
Мьянма ҳукумати халқаро жамият томонидан кенг кўламли инсон ҳуқуқларини бузиш, судсиз қатл, гуруҳ бўлиб зўрлаш ва болаларни ўлдиришда айбланди.
Фақатгина 2017 йил январигача 92 мингдан ортиқ роҳинжалар қочқинга айланди. Улардан олтмиш беш мингга яқини қўшни Бангладеш ҳудудидан паноҳ топди.
Жуда катта қочқинлар оқими натижасида Бангладеш ҳукумати роҳинжа қочоқларини Тенгар Чар оролига жойлаштиришга қарор қилди. Аммо бу мамлакат ва хорижий доираларида қаттиқ танқид қилинди, чунки оролда яшашнинг деярли иложи йўқ эди.
БМТ роҳинжа қочоқлари жойлашган Кокс-Базарда қочоқлар сони 600 мингдан ошиб кетганини билдирди. Уларга БМТ ва бошқа давлатлардан улкан гуманитар ёрдамлар юборилди, Бангладеш ҳукуматига роҳинжа қочоқлари яшаш шароитларини яхшилаш учун қарз ва халқаро кредитлар берилди.
Мьянма ва Бангладеш ҳукуматларининг қочоқларни қайтариш ҳақидаги келишувларига қарамасдан роҳинжалар Ракхайнга қайтишни хавфли деб ҳисобламоқда ва Бангладешни тарк этгани йўқ.
Лотин Америка қочоқлари инқирози
Наркобизнес ва мафия маконига айланган Жанубий Америкада аҳоли оғир турмуш шароитлари, жиноий гуруҳлар таъқиблари сабаб тинимсиз равишда АҚШ томон миграцияни амалга оширмоқда. Сўнгги йиллардаги ҳисоб-китобларга кўра АҚШ жанубидаги жанубий америкалик қочоқлар сони 3,5 миллиондан кўпроқни ташкил этган. Жанубий америкаликлар қочоқлар АҚШ чегарасига етиб келгунга қадар ҳам улкан йўлни босиб ўтади ва кўпинча чегараларда тўхтатиб қолинади ёки ортига қайтариб юборилади.
АҚШ ҳукумати қочоқлар оқимини тўхтатиш учун турли йўлларни ишга солмоқда. Президент Трамп даврида АҚШ ва Мексика чегарасида қочоқларнинг мамлакатга ноқонуний киришини тўхтатиш учун девор қуриш ишлари бошланди. Чегарада ҳарбийлар кўпайтирилди. Бироқ бу қочоқлар оқимини деярли камайтирмади, қочоқлар инқирози АҚШнинг жиддий муаммоларидан бирига айланди.
Африка қочоқлари инқирози
Африка давлатларидаги фуқаролик урушлари, турли кланларнинг ҳокимият учун курашлар ва диктаторлик давлатларидаги ўта паст турмуш даражаси Африка аҳолисини шимолга, Европа томон қочишига сабаб бўлмоқда. Бугунги кунда ҳам Африка энг кўп миграцияга эга қитъа ҳисобланади. Ҳар куни юзлаб инсонлар Европа ва Африкани ажратиб турувчи Ўрта Ер денгизини кесиб ўтишга ҳаракат қилади, уларнинг кўпчилиги соҳилга етолмасдан ҳалок бўлади, омади келганлари эса соҳил полицияси томонидан қутқарилади.Қурбонлар сони кун сайин ортиб бормоқда. Африка Шимолий Кореяси деб аталувчи Эритрея аҳолисининг қочоққа айланиши бўйича Африкада етакчи ўринни эгаллайди.
Гарчи Европа давлатлари қочқинларга бошпана бераётган бўлса-да, уларга маълум чекловлар ҳам қўйилган. Хусусан, Европанинг бир қанча давлатларида қочоқларга ўз уйини қуриш ва улар учун ажратилган ҳудуддан чиқиш тақиқланган.
Африкалик қочоқларнинг катта қисмини Нигерия, Сомали, Гамбия ва Судан давлатлари фуқаролари ташкил этади.
Европа Иттифоқи қочоқларни иш ва турар-жой билан бўйича ҳаракатларни амалга ошираётган бўлса-да, уларнинг аксариятининг аҳволи оғирлигича қолмоқда.
Шунингдек дунёнинг турли бурчакларида яна ўн минглаб қочоқлар жуда қийин шароитларида умр кечирмоқда. БМТ ва бошқа халқаро ташкилотлар уларга имкон қадар гуманитар юбораётган бўлса ҳам бу деярли аҳволнинг ўнгланишига ёрдам бераётгани йўқ. Аксинча, дунёда кундан кунга қочоқлар сони ортиб бормоқда ва янги қочоқлар инқирозлари пайдо бўлмоқда.
Муҳаммадқодир Собиров тайёрлади
Изоҳ (0)