Sir emaski, O‘zbekistonda rangli metallurgiya deganda, birinchi o‘rinda “Olmaliq KMK” AJ ko‘z oldimizga keladi. Bu konlarni ochiq va yerosti usulida qazish, boyitish va oltinni saralab olish fabrikalari, metallurgiya zavodlari, yirik energetika va transport tizimlari, rivojlangan infratuzilma hamda ijtimoiy obyektlarni birlashtirgan noyob sanoat majmuasidir. Kombinat nafaqat mamlakatimizda kuchli mavqega ega, balki mis-molibden rudalarini qazib olish va ishlab chiqarish bo‘yicha dunyodagi 30 ta eng yirik korxonalardan biri hisoblanadi. OKMKdagi texnologik ishlab chiqarish zanjiridagi so‘nggi bo‘g‘in esa mis eritish zavodi hisoblanadi.
Kon-metallurgiya sanoati xodimlari kuni bayramini zavodning mehnat jamoasi muhim yutuqlar va muvaffaqiyatlar bilan nishonlamoqda.
Ilg‘or texnologiyalarga ega, zamonaviy korxona
Bugungi kunda mis eritish zavodi ilg‘or texnologiyalar va xomashyo tarkibidagi rangli metallarni ishlab chiqaruvchi zamonaviy korxona hisoblanadi. Uning asosiy mahsulotlari – tozalangan mis, affinajlangan qimmatbaho metallar, texnik selen, texnik tellur, sulfat kislotasi, mis kuporosi, perrenat ammoniy, molibden kuyundisi, emallangan mis simlari va boshqalar.
MEZ tarkibiga 11 ta ishlab chiqarish sexlari kiradi va korxonada 2 ming 700 dan ziyod xodim faoliyat yuritadi. 2018-yilda bu yerda mis katodi ishlab chiqarish hajmi birinchi marta 117,4 ming tonnaga yetdi. Zavodning ahil jamoasi metallurg, kimyogar, boyituvchi, elektrik, chilangar va boshqa mutaxassislardan iborat professionallardan tashkil topgan.
“MEZ jamoasi o‘z kasb bayramini katta yutuq va muvaffaqiyatlar bilan kutib olmoqda. Bu, xususan, mamlakat va kombinat rahbariyati tomonidan qo‘yilgan barcha vazifalarni, bashorat ko‘rsatkichlarini ortig‘i bilan bajarish va rejali profilaktik ta’mirlash ishlarini olib borishdir. Masalan, yanvar-fevral oylarida SVE kompleksini, xususan, Vanyukov pechi, 4-sonli oltingugurt kislotasi sexi majmuasi va havoni taqsimlash sexida kapital ta’mirlash ishlari olib borildi. Zalvorli ishlar qilindi”, – deydi Islombek Umaraliyev, “Olmaliq KMK” AJ MEZ bosh muhandisi.
Bundan tashqari, 2019—2022-yillarga mo‘ljallangan OKMKning asosiy ishlab chiqarish quvvatlarini rekonstruksiya qilish va barqarorlashtirish bo‘yicha ustuvor chora-tadbirlarning tasdiqlangan dasturi doirasida, zavodda yangi binolarni qurish va mavjudlarini rekonstruksiya qilish, shuningdek, mavjud jihozlarni yangilash bo‘yicha bir qator tadbirlar amalga oshiriladi. Ushbu dastur zavodning barqaror va uzluksiz ishlashini ta’minlash, 148 ming tonnadan ortiq mis katodi ishlab chiqarish hajmini oshirishga qaratilgan.
Zanjirning bir bo‘g‘ini
O‘z faoliyati davomida mis eritish zavodi doimiy ravishda rekonstruksiya qilindi, kengaytirildi, zamonaviy texnologiyalar va yangi turdagi mahsulotlarni chiqarishni o‘zlashtirgan yangi sexlar ishga tushirildi.
Zavodning barcha sexlari o‘zaro bog‘langan. Ular xuddi zanjirning bir bo‘g‘iniga o‘xshaydi. Biroq boshqa vazifalarni belgilab beruvchi – bu metallurgiya sexi hisoblanadi. U maydalash-shixtalash, eritish va konverter-anod bo‘limlaridan iborat. Eritish bo‘limida sulfidli mis konsentratlari va tarkibida oltin bo‘lgan flyuslar qayta ishlanadi. Mis shteyn, shlak ag‘darmasi va oltingugurt kislotasini ishlab chiqarish uchun texnologik gazlar eritiluvchi mahsulotlar hisoblanadi.
Konverter-anod bo‘limida oltingugurt kislotasi ishlab chiqarish uchun pufakchali mis, konverter shlak va texnologik gazlarni olingan holda mis shteyn qayta ishlanmoqda.
“Ushbu metallurgiya sexida 800 dan ortiq kishi ishlaydi. Bular erituvchi, konverter, quyuvchi, shixtachi, maydalovchi va boshqalardir. Ularning barchasi bir-biridan katta jamoadir. Ishlab chiqarish zanjirining yana bir muhim bo‘g‘ini bu oltingugurt kislotasi sexidir”, – deya davom etadi Islombek Umaraliyev.
Mutaxassisning so‘zlariga ko‘ra, aynan shu yerda o‘z navbatida oltingugurt kislotasini ishlab chiqarish uchun xomashyo hisoblangan, metallurgiya sanoatining texnologik gazlaridan foydalaniladi. Bu asosan mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish va mamlakatimizda kimyo sanoatining boshqa sohalarida qo‘llaniladi. Zavod nafaqat mamlakatimizning oltingugurt kislotasiga bo‘lgan ehtiyojini qoplaydi, balki uni eksport ham qiladi, xususan Qozog‘istonga.
Zavodning “o‘pkasi” bu havoni taqsimlash sexi. Shuningdek, u MEZ’ning asosiy ishlab chiqarish bo‘linmalari qatoriga kiradi.
“Bu yerda, metallurgiya sexida texnologik jarayonlarni o‘tkazish uchun asosiy material – kislorod ishlab chiqariladi. Havoni taqsimlash sexi korxonaning butun tizimini texnik kislorod va havo bilan ta’minlaydi”, – deydi Islombek Umaraliyev.
Zavodning 2020-yil koronavirus pandemiyasi davrida erishgan muhim yutug‘i, suyuq kislorod ishlab chiqarishning kuniga 45 tonnagacha ko‘paytirilganidir. Shu bilan birga, tibbiy standartlarning barcha talablari qondirilgan. Bu, xususan, kamida 94 foiz hajm ulushi degani.
“Biz Toshkentdagi va mamlakatning deyarli barcha mintaqalaridagi ko‘plab tibbiyot muassasalarini suyuq kislorod bilan ta’minladik. Turli xil rejim va jarayonlarni o‘rganish, tanlash natijasida suyuq kislorod chiqarilishini sezilarli darajada oshirishga erishdik. Ilgari biz uni haftasiga 8-10 tonnadan ishlab chiqargan edik”, – deydi Islombek Umaraliyev.
Bugungi kunda zavodda oltin va kumushni affinajlash sexi, noyob metallarni ishlab chiqarish sexlari va boshqalar mavjud.
“Bizning yaqin oradagi rejalarimiz texnologik ishlarni yanada takomillashtirish, qimmatbaho komponentlar, xususan mis va qimmatbaho metallarni qazib olish va ishlab chiqarishni ko‘paytirishni o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, Vanyukov pechlarida va kislorodli alangada eritish uchun qo‘shimcha materiallar allaqachon jalb qilingan. Sulfat kislota sexida singdirish darajasini oshirish, chiqindilarning eritmalaridan, shu jumladan, rux, qo‘rg‘oshin materiallaridan va boshqalardan qimmatli komponentlarni olish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Biz bu yo‘nalishda olimlar bilan birgalikda ish olib bormoqdamiz”, – deydi Islombek Umaraliyev.
Metallurg jasur bo‘lishi kerak!
Har qanday korxona muvaffaqiyatining kaliti, albatta, unda ishlaydigan mutaxassislardir. Bugungi kunda OKMK tizimida qariyb 38 ming kishi ishlaydi. Ular orasida Shadmonovlar oilasi singari butun boshli mehnat sulolalari mavjud. Metallurglar sulolasining asoschisi, “Olmaliq KMK” AJ MEZ metallurgiya sexi boshlig‘i Olimjon Shodmonov bu yerda 1988-yildan buyon mehnat qiladi.
“1982-yilda texnikumni tugatgandan keyin kombinat tizimiga kiruvchi ohak zavodiga ishga joylashdim. Shu yerdan armiyaga ketdim. Shundan so‘ng zavodga ishga qaytdim va uch yil usta bo‘lib ishladim. Men 1988-yilda bevosita MEZ’ga o‘tdim. Shundan beri bu yerda ishlayapman. Oilada yetti kishimiz. Beshtamiz biz zavodda ishlaymiz, farzandlarimiz ham OKMK tizimida ishlaydi”, – deydi Olimjon Shadmonov.
Metallurg kasbini olgan Olimjon Tog‘ayevich metallurgiya sexiga konverterchi sifatida ko‘chib o‘tdi. Shu tariqa yosh mutaxassisning mamlakatdagi eng yirik korxonalardan birining sexiga rahbarlik qilishigacha bo‘lgan uzoq va qiziqarli yo‘li boshlandi.
“Men konverterchi, smena ustasi, katta usta, bo‘lim boshlig‘i bo‘ldim. Bir muncha muddat oltin sexida ishladim. 5 yil boshliq bo‘ldim. Keyin yana metallurgiya sexiga o‘tkazishdi. Bu yerda men sex boshlig‘ining o‘rinbosari bo‘lib ishladim va oltinchi yil unga rahbarlik qilmoqdaman. Mening butun hayotim shu yerda o‘tdi”, – deydi Olimjon Tog‘ayevich.
Qizig‘i shundaki, Shodmonovlar sulolasining asoschisi bolaligida oshpaz bo‘lishni orzu qilgan va futbolga ham mehr qo‘ygan. Ammo oshpaz bo‘lish uchun Toshkentdagi maktabga borish kerak edi. Shuning uchun u o‘z ona shahri Olmaliqdagi texnik maktabga kirishga qaror qiladi, bu juda obro‘li ekanligini aytadi va metallurgiyani xuddi oshpazlik san’atiga taqqoslaydi.
“Men sexdagi mis xuddi uydagi ovqat kabi “pishirilishi”ni payqadim. Deyarli bir xil narsa. Masalan, misga e’tiborimni qaratmasam hamma narsa bekor ketadi. Ko‘pik, shlak – deyarli oshxonadagidek”, – deydi Olimjon Tog‘ayevich jilmayib.
Metallurg qanday bo‘lishi kerakligi haqidagi savolga darhol javob olasiz – jasur!
“Metalldan qo‘rqishning hojati yo‘q. U bilan kurashish kerak. O‘z ishingizda qat’iyatli bo‘lishingiz, ishingizni yaxshi ko‘rishingiz juda zarur. Masalan, men odamning tinimsiz mehnat qilayotganini yoki shunchaki karyerachi ekanligini darhol payqayman. U qat’iyatli, o‘z maqsadiga egami yoki tez taslim bo‘ladigan, hech harakat qilmaydigan insonmi?”, – deydi Olimjon Tog‘ayevich.
Olimjon Shadmonovning so‘zlariga ko‘ra, so‘nggi 10-20 yil ichida zavod juda o‘zgargan. Avvalgi va hozirgi holat o‘rtasida juda katta farq bor.
“Bugungi kunda ko‘pchilik uni tanimaydi. Zamonaviy texnologik uskunalar, chiroyli binolar, obodonlashtirilgan maydonlar. E’tibor bergan bo‘lsangiz, bu yerda ko‘plab yashil maydonlar mavjud. Bayram kunimizdan foydalanib, hamkasblarimga va barcha metallurgiya sohasidagi ishchilarga mustahkam sog‘liq, ichki xotirjamlik va farovonlik tilayman. Bizning ishimiz oson bo‘lmasada, lekin eng muhimlaridan biri. Shuningdek, yanada rivojlanishni tilayman. Buning uchun esa mamlakatda barcha sharoitlar yaratilgan”, – deydi Olimjon Tog‘ayevich.
OKMKning yana bir mehnat faxriysi
6-razryadli erituvchi Muzaffar Qurbonov MEZ metallurgiya sexining eritish bo‘limida 26 yildan beri ishlaydi. Mutaxassisning so‘zlariga ko‘ra, metallurgiya sohasi eng qiziq sohalardan biri hisoblanadi. Ha, bu xavf-xatarsiz emas! Siz hali ham issiq metall bilan va qiyin sharoitlarda ishlaysiz, ammo Muzaffar Qurbonov hech qachon boshqa kasb haqida o‘ylab ham ko‘rmagan.
Mehnatsevarligi, ishga bo‘lgan mas’uliyatli munosabati uchun Muzaffar Qurbonov ikkinchi hamda uchinchi darajali “Konchilik shuhrati” ko‘krak nishonlariga ega edi va bu yil u birinchi darajali “Konchilik shuhrati” ko‘krak nishonini oldi.
“Misni qayta ishlash jarayoni bizning seximizda boshlanadi. Mening ish kunim naryad topshirig‘ini olganimdan keyin boshlanadi. Men pech oldiga boraman va uni tekshiraman. Mening vazifalarim — qattiq shixta yuklash va shteyn, shlaklar shaklidagi suyuq eritish mahsulotlarini olish.
O‘z vaqtida metallurg kasbini tanlaganimdan juda faxrlanaman. U juda ko‘p narsani o‘rgatadi. Masalan, bu odamda aqlbovar qilmaydigan mas’uliyat, fidoyilik, qat’iyatlilik, jasorat va intizomni tarbiyalaydi. Metallurglar juda sodiq do‘stlar va ajoyib insonlar! Deyarli 30 yil oldin menga barcha narsani o‘rgatgan insonlarni hech qachon unutmayman. Bular mening ustozlarim – Aleksandr Xristiyukov, Donoboy Bekmurodov, Valentin Kim, Olimjon Shodmonov, Hamro Qosimov va boshqalar”, – deydi Muzaffar Qurbonov.
Bu yil OKMKning yana 10 nafar xodimi uchinchi darajali “Konchilik shuhrati” ko‘krak nishoni bilan taqdirlanadi.
Mis eng ko‘p talab qilinadigan metallardan biri bo‘lgan va shunday bo‘lib qolmoqda. Metallurg mutaxassisligi ham talabgirligicha qolmoqda. O‘zbekistonda may oyining uchinchi yakshanbasida nishonlanadigan, Kon-metallurgiya sanoati xodimlari kuni ushbu sohani rivojlantirishda davom etayotgan barcha insonlarni eslash va ularga minnatdorchilik bildirish uchun yana bir sababdir. Zero aynan ular, ularning tajribasi, noyob texnologiyalarni qo‘llaganliklari, oqilona boshqaruv va ko‘p ming kishilik birlashgan jamoa tufayli OKMK nafaqat mamlakatda, balki dunyoda sifatli, rangli metallurgiya ishlab chiqarishda yetakchilardan biri hisoblanadi.
Ma’lumot sheriklik huquqi asosida tayyorlandi.
Izoh (0)