Bolgariya Shimoliya Makedoniyaning Yevroittifoqqa qo‘shilishi haqidagi rasmiy muzokaralarni boshlashga to‘sqinlik qilmoqda, deb yozadi Meduza. Bu haqda 17-noyabr kuni bo‘lib o‘tgan Yevroittifoq Kengashi majlisi yakunlari bo‘yicha e’lon qilindi. Bolgariyaning qat’iy talab qilishicha, ikki mamlakat o‘rtasida tarixiy va tilga oid masalalar hal bo‘lmagunicha, Shimoliy Makedoniya hamjamiyatning bir bo‘lagi bo‘lishi kerak emas.
Bolgarlar va makedonlar — qardosh xalq. Shu sababli ularning tarixiy qahramonlarni bo‘lishib olishi qiyin
Bolgarlar va makedonlar janubiy slavyanlarning janubiy guruhiga oid hozirda mavjud bo‘lgan yagona elatlardir.Zamonaviy makedonlar — Aleksandr Makedonskiyning avlodlari emas
“Makedonlar” so‘zi qadimgi yunon tilidan olingan bo‘lib, “balandlar” degan ma’noni anglatadi. Eng mashhur hukmdori Aleksandr Makedonskiy bo‘lgan qirollikning aynan antik nomi oxir-oqibat Janubiy Bolqondan Egey dengizi qirg‘oqlarigacha bo‘lgan butun geografik mintaqa nomiga aylandi. O‘rta asrlarda u yerda slavyan qabilalari yashardi, hozirgi Shimoliy Makedoniya hududi esa (u ancha kichik) Bolgariya va Serbiya qirolliklarining, keyinroq esa Vizantiya va Usmonlilar imperiyasining bir qismi bo‘lgan.Makedoniyaga kelib joylashgan slavyanlar XIX va XX asrlar oralig‘ida o‘zlarini “makedonlar” deb atay boshladi, o‘sha vaqtda Usmonlilar hukmronligiga qarshi milliy ozodlik harakati ko‘tarilayotgan edi. Ayni vaqtda Makedoniya hududida turklarga qarshi qo‘zg‘olonlarning ko‘pchilik yetakchilar o‘zlarini bolgarlar deb atardi. Hozir ikkala mamlakat ham bu odamlarni o‘z milliy qahramonlari sifatida e’tirof etadi — va bunday “umumiy foydalanish” Bolgariya hukumatiga yoqmayapti.
Usmonlilar imperiyasi qulaganidan keyin hozirgi Shimoliy Makedoniya hududi Yugoslaviya qirolligi tarkibiga kirdi; mamlakat hukumati o‘shanda makedon slavyanlarni alohida xalq deb ajratmasdan, ularni yo serblar, yo bolgarlar qatoriga qo‘shardi. Makedonlar Ikkinchi jahon urushidan keyingina millat sifatida shakllandi — o‘shanda sotsialistik Yugoslaviya tarkibida alohida Makedoniya Respublikasi paydo bo‘ldi. Shundan keyin darhol makedon adabiy tili birinchi marta kodifikatsiya qilindi.
Bolgariya nuqtayi nazaridan, bu bolgar etnosiga qarshi yo‘naltirilgan siyosiy qaror edi — shu bilan bir vaqtda Yugoslaviya hukumati mintaqa aholisidan bolgar xalqiga mansublikdan voz kechib, makedoncha mansublikni tanlashni talab qildi.
Bolgariya hukumati fikricha, qo‘shni mamlakatda hozir ham sotsializm davrida qolib ketgan “aksilbolgar mafkurasi”dan vo kechilgani yo‘q. Shimoliy Makedoniyadan urushdan keyin bolgarlarga mansubligi uchun ta’qib qilingan odamlarni rasman oqlash, shuningdek, Ikkinchi jahon urushiga bag‘ishlangan yodgorliklardan “bolgar fashist istilochilari” haqidagi yozuvlarni olib tashlash (urush yillarida Bolgariya natsistlar Germaniyasining ittifoqdoshi bo‘lgan) talab qilinmoqda.
Shuningdek, Shimoliy Makedoniya Bolgariyada makedon ozchiligi borligi haqidagi gaplaridan voz kechishi kerak (Sofiya ularning bolgarlar ekanligini da’vo qilmoqda). Bolgariyaning o‘zida makedon tili bolgar tilining shevalaridan biri hisoblanadi, va bu mamlakat hukumati boshqa talablar bilan bir qatorda, “makedon tili” tushunchasi Yevroittifoq hujjatlarida aks etmasligini (uni “Shimoliy Makedoniya Respublikasining rasmiy tili” deb o‘zgartirish taklif etilmoqda) yoki bu shunchaki Shimoliy Makedoniya Konstitutsiyasidan olingan termin ekanligi haqidagi izoh bilan tilga olinishini ilgari surmoqda.
Bolgariyaning qat’iy pozitsiyasi ichki inqiroz oqibati yoki Yevroittifoqdan qo‘shimcha yordam olish istagi sababli bo‘lishi mumkin
2017-yilda Shimoliy Makedoniya (o‘sha vaqtda Makedoniya Respublikasi deb atalar edi) va Bolgariya do‘stlik haqida bitim imzoladi, u XIX va XX asrga oid tarix masalalari bo‘yicha umumiy qarashlarni shakllantirishni ham ko‘zda tutardi. Shundan keyin maxsus komissiya tuzildi, ammo uning faoliyati haligacha hech qanday natija keltirgani yo‘q.Bolgariyaning joriy pozitsiyasi keskin bo‘lishi mamlakat ichidagi muammolar bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin: u yerda uch oydan buyon bosh vazir Boyko Borisov va bosh prokuror Ivan Geshevning iste’fosini talab qilayotgan keng ko‘lamli namoyishlar davom etmoqda, ular oligarxlar bilan aloqadorlikda va korrupsiyada ayblanmoqda. Kelasi yili Bolgariyada saylovlar bo‘lib o‘tadi, va “tarixiy adolat himoyasi” amaldagi hukumatga qo‘shimcha tarafdorlar keltirishi va koronavirus tufayli pasayib borayotgan iqtisodiyotdan e’tiborni chalg‘itishi mumkin.
Ayni vaqtda Yevroittifoq uchun Shimoliy Makedoniyaning qo‘shilishi butun G‘arbiy Bolqon integratsiyasining bir qismi sifatida muhim. Shu sababli Bolgariyaning keskin boshlang‘ich pozitsiyasi shu bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinki, keyingi muzokaralar doirasida talablarining bir qismidan voz kechish evaziga mamlakat Yevroittifoqdan qo‘shimcha moliyaviy ko‘makka erishishni ko‘zlamoqda.
Shimoliy Makedoniyaning o‘zida va Yevroittifoqda raislik qiluvchi Germaniyada muzokaralarni boshlash haqidagi kelishuvlarga yil oxirigacha erishish mumkinligiga umid qilishmoqda.
Shimoliy Makedoniya Gretsiya bilan ham shunday kelishmovchiliklarni boshidan kechirgan. Shu sababli mamlakat nomini o‘zgartirishga to‘g‘ri kelgan
Makedoniya Yevroittifoqqa qo‘shilish haqida 2004-yildayoq ariza bergan, ammo ittifoqning yana bir mamlakati — Gretsiyaning noroziligi tufayli, jarayon uzoq vaqt boshlanmay turavergan. Uning pozitsiyasi ham tarixiy masalalarga bog‘liq bo‘lgan.
Afinaning da’vosi mamlakat nomiga tegishli bo‘lgan: 1991-yilda mustaqillik e’lon qilingach, u Makedoniya Respublikasi deb nom oldi. Hududida Makedoniya tarixiy-geografik viloyatining katta qismi joylashgan Gretsiya hukumati Makedoniya Respublikasi mintaqaning Gretsiyadagi qismiga hududiy da’vogarlik qilishi uchun asoslarga ega bo‘lishidan xavfsiradi. Vaqtinchalik murosa sifatida 1990-yillar boshida yangi davlat BMTga Sobiq Yugoslaviya Respublikasi Makedoniya nomi bilan kirdi.
Muzokaralar olib borish uchun o‘n yillab davom etgan urinishlar va sudlardagi ko‘p yillik bahslardan keyin 2018-yilda Makedoniya Respublikasi o‘z nomini Shimoliy Makedoniya deb o‘zgartirishga rozi bo‘ldi. Ikki yildan keyin mamlakat NATOga a’zo bo‘la oldi — ushbu tashkilotga qo‘shilishga ham ilgari Gretsiya to‘sqinlik qilgan edi.
Izoh (0)