Болгария Шимолия Македониянинг Евроиттифоққа қўшилиши ҳақидаги расмий музокараларни бошлашга тўсқинлик қилмоқда, деб ёзади Meduza. Бу ҳақда 17 ноябрь куни бўлиб ўтган Евроиттифоқ Кенгаши мажлиси якунлари бўйича эълон қилинди. Болгариянинг қатъий талаб қилишича, икки мамлакат ўртасида тарихий ва тилга оид масалалар ҳал бўлмагунича, Шимолий Македония ҳамжамиятнинг бир бўлаги бўлиши керак эмас.
Болгарлар ва македонлар — қардош халқ. Шу сабабли уларнинг тарихий қаҳрамонларни бўлишиб олиши қийин
Болгарлар ва македонлар жанубий славянларнинг жанубий гуруҳига оид ҳозирда мавжуд бўлган ягона элатлардир.Замонавий македонлар — Александр Македонскийнинг авлодлари эмас
«Македонлар» сўзи қадимги юнон тилидан олинган бўлиб, «баландлар» деган маънони англатади. Энг машҳур ҳукмдори Александр Македонский бўлган қиролликнинг айнан антик номи охир-оқибат Жанубий Болқондан Эгей денгизи қирғоқларигача бўлган бутун географик минтақа номига айланди. Ўрта асрларда у ерда славян қабилалари яшарди, ҳозирги Шимолий Македония ҳудуди эса (у анча кичик) Болгария ва Сербия қиролликларининг, кейинроқ эса Византия ва Усмонлилар империясининг бир қисми бўлган.Македонияга келиб жойлашган славянлар XIX ва ХХ асрлар оралиғида ўзларини «македонлар» деб атай бошлади, ўша вақтда Усмонлилар ҳукмронлигига қарши миллий озодлик ҳаракати кўтарилаётган эди. Айни вақтда Македония ҳудудида туркларга қарши қўзғолонларнинг кўпчилик етакчилар ўзларини болгарлар деб атарди. Ҳозир иккала мамлакат ҳам бу одамларни ўз миллий қаҳрамонлари сифатида эътироф этади — ва бундай «умумий фойдаланиш» Болгария ҳукуматига ёқмаяпти.
Усмонлилар империяси қулаганидан кейин ҳозирги Шимолий Македония ҳудуди Югославия қироллиги таркибига кирди; мамлакат ҳукумати ўшанда македон славянларни алоҳида халқ деб ажратмасдан, уларни ё серблар, ё болгарлар қаторига қўшарди. Македонлар Иккинчи жаҳон урушидан кейингина миллат сифатида шаклланди — ўшанда социалистик Югославия таркибида алоҳида Македония Республикаси пайдо бўлди. Шундан кейин дарҳол македон адабий тили биринчи марта кодификация қилинди.
Болгария нуқтаи назаридан, бу болгар этносига қарши йўналтирилган сиёсий қарор эди — шу билан бир вақтда Югославия ҳукумати минтақа аҳолисидан болгар халқига мансубликдан воз кечиб, македонча мансубликни танлашни талаб қилди.
Болгария ҳукумати фикрича, қўшни мамлакатда ҳозир ҳам социализм даврида қолиб кетган «аксилболгар мафкураси»дан во кечилгани йўқ. Шимолий Македониядан урушдан кейин болгарларга мансублиги учун таъқиб қилинган одамларни расман оқлаш, шунингдек, Иккинчи жаҳон урушига бағишланган ёдгорликлардан «болгар фашист истилочилари» ҳақидаги ёзувларни олиб ташлаш (уруш йилларида Болгария нацистлар Германиясининг иттифоқдоши бўлган) талаб қилинмоқда.
Шунингдек, Шимолий Македония Болгарияда македон озчилиги борлиги ҳақидаги гапларидан воз кечиши керак (София уларнинг болгарлар эканлигини даъво қилмоқда). Болгариянинг ўзида македон тили болгар тилининг шеваларидан бири ҳисобланади, ва бу мамлакат ҳукумати бошқа талаблар билан бир қаторда, «македон тили» тушунчаси Евроиттифоқ ҳужжатларида акс этмаслигини (уни «Шимолий Македония Республикасининг расмий тили» деб ўзгартириш таклиф этилмоқда) ёки бу шунчаки Шимолий Македония Конституциясидан олинган термин эканлиги ҳақидаги изоҳ билан тилга олинишини илгари сурмоқда.
Болгариянинг қатъий позицияси ички инқироз оқибати ёки Евроиттифоқдан қўшимча ёрдам олиш истаги сабабли бўлиши мумкин
2017 йилда Шимолий Македония (ўша вақтда Македония Республикаси деб аталар эди) ва Болгария дўстлик ҳақида битим имзолади, у XIX ва ХХ асрга оид тарих масалалари бўйича умумий қарашларни шакллантиришни ҳам кўзда тутарди. Шундан кейин махсус комиссия тузилди, аммо унинг фаолияти ҳалигача ҳеч қандай натижа келтиргани йўқ.Болгариянинг жорий позицияси кескин бўлиши мамлакат ичидаги муаммолар билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин: у ерда уч ойдан буён бош вазир Бойко Борисов ва бош прокурор Иван Гешевнинг истеъфосини талаб қилаётган кенг кўламли намойишлар давом этмоқда, улар олигархлар билан алоқадорликда ва коррупцияда айбланмоқда. Келаси йили Болгарияда сайловлар бўлиб ўтади, ва «тарихий адолат ҳимояси» амалдаги ҳукуматга қўшимча тарафдорлар келтириши ва коронавирус туфайли пасайиб бораётган иқтисодиётдан эътиборни чалғитиши мумкин.
Айни вақтда Евроиттифоқ учун Шимолий Македониянинг қўшилиши бутун Ғарбий Болқон интеграциясининг бир қисми сифатида муҳим. Шу сабабли Болгариянинг кескин бошланғич позицияси шу билан боғлиқ бўлиши мумкинки, кейинги музокаралар доирасида талабларининг бир қисмидан воз кечиш эвазига мамлакат Евроиттифоқдан қўшимча молиявий кўмакка эришишни кўзламоқда.
Шимолий Македониянинг ўзида ва Евроиттифоқда раислик қилувчи Германияда музокараларни бошлаш ҳақидаги келишувларга йил охиригача эришиш мумкинлигига умид қилишмоқда.
Шимолий Македония Греция билан ҳам шундай келишмовчиликларни бошидан кечирган. Шу сабабли мамлакат номини ўзгартиришга тўғри келган
Македония Евроиттифоққа қўшилиш ҳақида 2004 йилдаёқ ариза берган, аммо иттифоқнинг яна бир мамлакати — Грециянинг норозилиги туфайли, жараён узоқ вақт бошланмай тураверган. Унинг позицияси ҳам тарихий масалаларга боғлиқ бўлган.
Афинанинг даъвоси мамлакат номига тегишли бўлган: 1991 йилда мустақиллик эълон қилингач, у Македония Республикаси деб ном олди. Ҳудудида Македония тарихий-географик вилоятининг катта қисми жойлашган Греция ҳукумати Македония Республикаси минтақанинг Грециядаги қисмига ҳудудий даъвогарлик қилиши учун асосларга эга бўлишидан хавфсиради. Вақтинчалик муроса сифатида 1990 йиллар бошида янги давлат БМТга Собиқ Югославия Республикаси Македония номи билан кирди.
Музокаралар олиб бориш учун ўн йиллаб давом этган уринишлар ва судлардаги кўп йиллик баҳслардан кейин 2018 йилда Македония Республикаси ўз номини Шимолий Македония деб ўзгартиришга рози бўлди. Икки йилдан кейин мамлакат НАТОга аъзо бўла олди — ушбу ташкилотга қўшилишга ҳам илгари Греция тўсқинлик қилган эди.
Изоҳ (0)