Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi ayrim xo‘jalik yurituvchi subyektlarga berilgan eksklyuziv huquqlar, individual soliq va bojxona imtiyozlari, preferensiyalarni bekor qilish ko‘zda tutilgan hujjat loyihasini tayyorlab, muhokamaga qo‘ygan edi.
Loyihada “O‘zmetkombinat”ning qora va rangli metallarning parchalari va chiqindilarini tayyorlash (sotib olish) bo‘yicha monopsoniyasini (mutlaq sotib oluvchining huquqi) bekor qilish ham taklif etilgan.
“O‘zmetkombinat” bunga nima deydi?
Loyihaning o‘zi bo‘yicha munozaralarda bir nechta sharhlar qoldirilgan, korxona saytida esa “O‘zmetkombinat” munosabati ham e’lon qilingan.
Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portaliga joylashtirilgan ushbu hujjat loyihasiga yozilgan sharhda qo‘mitaning bu tashabbusi sohani markazlashtirilgan tartibga solish tizimining butunlay yo‘q qilinishiga, yashirin iqtisodiyotning o‘sishiga olib kelishiga olib keladi va keyinchalik mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga tahdid soladi.
“Ayni paytda lom tayyorlash bo‘yicha monopoliyani bekor qilib bo‘lmaydi. ‘O‘zmetkombinat’ AJ yiliga 1 million tonna metall mahsulotlari ishlab chiqaradi. Bunda mamlakatda yig‘iladigan lom miqdori 700 tonnadan oshmaydi, qolgan qismini kombinat import qiladi, ya’ni ushbu tashabbus kombinatni ‘o‘ldiradi’, — deyiladi izohlardan birida.
“O‘zmetkombinat” saytida e’lon qilingan maqolada sohadagi vaziyat, korxonaning so‘nggi yutuqlari va qora va rangli metallarning parchalari va chiqindilarini tayyorlab beruvchi maqomining bekor qilinishi qanday salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkinligi batafsil bayon etilgan.
“O‘zbekistonda lom tayyorlashdagi monopoliya huquqini bekor qilish to‘g‘risidagi qaror mahalliy metallurgiya sanoati uchun halokatli va uni yo‘q qilishga qaratilgan. Ushbu tashabbusning asl maqsadi noaniq bo‘lib qolmoqda, sababi ushbu tashabbus ortidan mamlakatimizning metallurgiya sanoati uchun salbiy oqibatlar kutilmoqda. Monopoliyani bekor qilinishi sanoatning joriy rivojlanish sur‘ati uchun yetishmayotgan metallurgiya xomashyosi va metall buyumlar importini qisqartirish masalasini hal qilmaydi”, — deyiladi maqolada.
Kompaniya hisob-kitobiga ko‘ra, monopoliyaning bekor qilinishi:
- kombinat tomonidan importining yiliga 186 foizga;
- xarajatlarning 197 milliondan 367 million dollargacha ortishiga;
- budjetga ajratmalar amaldagi 77,991 milliard so‘m, ya’ni 100 foizga kamayishiga;
- joriy 189,944 milliard so‘m miqdoridagi sof foydaning 566,003 milliard so‘m miqdorida zararga o‘tishiga;
- kombinat rentabelligi 5,1 foizdan -12,0 foizacha tushishiga olib keladi.
Shuningdek, kombinat Monopoliyaga qarshi qo‘mitaning ushbu tashabbusini puxta o‘ylanmagan va shoshilinch deb atadi va bu respublikaga bir necha milliard dollar miqdorida zarar etkazishini ta’kidladi.
Qo‘mita javobi
Monopoliyaga qarshi qo‘mitasi matbuot xizmati ushbu loyiha yuzasidan “O‘zmetkombinat” munosabatiga batafsil jabob qaytardi.
Xususan, “O‘zmetkombinat” monopol huquqqa ega bo‘lsa ham bugungi kunda uzog‘i bilan 600-700 tonna metall parchalarini ishlab chiqarishi bu esa kombinat ehtiyojlarining 50-60 fozini qoplashi, shu sababli xomashyoning qolgan qismini chet eldan import qilishga to‘gri kelishi aytilgan.
Qo‘mitaning ta’kidlashicha, bu esa o‘z o‘rnida lom va yarim tayyor mahsulotlarni yetkazib beruvchilar orasida narxlarning ko‘tarilishiga imkon yaratadi. Masalan, 2020-yilning birinchi yarim yilligida “O‘zmetkombinat” tomonidan import qilingan lomlarning o‘rtacha narxi boshqa metall ishlab chiqaruvchilar tomonidan xuddi shu TN VED kodi bo‘yicha olib kiriladigan hurda narxidan 1,3 baravar yuqori bo‘lmoqda.
“O‘zmetkombinat” hech qachon soliq imtiyoziga ega bo‘lmagani ma’lum qilingandi. Qo‘mitaning bildirishicha, “O‘zmetkombinat” yillar davomida davlat monopoliyasi hisoblanib, bir necha bor imtiyozar va preferensiyalarga ega bo‘lgan va ularning hajmi budjetdan bir necha baravar ko‘p degani.
“O‘zmetkombinat” davlatning qora metall parchalarini sotib olishga monopol huquqi bo‘yicha davlat ko‘magiga tayangan holda, yana bir ko‘lamli loyiha — “Toshkent metallurgiya zavodi” uchun xomashyo ta’minotchisi bo‘lishi ko‘zda tutilayotgan “Quyma va prokat sexi qurilishi” yirik loyihasini amalga oshirish tashabbusi bilan chiqqanini eslatib o‘tgandi.
“Yangi loyihalari, shubhasiz, yurtimiz uchun muhim ahamiyatga ega. Boisi, import o‘rnini bosa oladigan mahsulotlar ishlab chiqarishni yanada ko‘paytirish uchun imkon yaratadi. Mazkur, loyihaning yo‘lga qo‘yish natijasida, qo‘pol qilib aytganda ‘O‘zmetkombinat’ aksiyadorlik jamiyatining xomashyosiga bo‘lgan talab 2 million tonnadan oshishi kutilmoqda.
Bugungi kunda metall parchalarini ishlab chiqarish hajmi (600-700 tonna) bo‘lgan taqdirda ham hech qanday holatda kompaniyaning zarur xomashyoga bo‘lgan ehtiyojini qoplay olmaydi va natijada mahsulot importi deyarli ikki baravarga oshishi kutilmoqda.
Shunday qilib, ushbu loyihani amalga oshirish dastlab import uchun mo‘ljallangan xomashyolarga qaratilgan edi va u ‘qora metall parchalarini tayyorlash uchun monopol huquqini berish uchun davlat yordamiga tayanib’ amalga oshirildi, deyish umuman noto‘g‘ri hisoblanadi”, — deyiladi qo‘mita javobida.
Metall parchalarining hajmini qora bozorga yo‘naltirish to‘g‘risidagi pessimistik bashoratlarga kelsak, qo‘mita bunday xulosalar qilishga juda erta ekanligini ta’kidlab buning bir necha sabablarini keltirib o‘tgan.
“Birinchidan, har qanday korxonalar, shu jumladan, davlat korxonalari ham, o‘z daromadlarini ko‘paytirishdan manfaatdor va hatto o‘z ehtiyojlari uchun qayta ishlashni hamda ishlash hajmining o‘sishini hisobga olgan holda, korxonalarga qo‘shimcha daromad keltirgan holda talab qilinmagan hajmni sotadilar. Agar o‘z ehtiyojlarini hisobga olmasdan, e’tiborni faqat sotib olish narxlariga qaratib, metall parchalarini yagona sotuvchiga o‘tkazsa, ‘O‘zmetkombinat’ aksiyadorlik jamiyati uchun korxonalar o‘z foydalarining bir qismini yo‘qotishi mumkin. Shu o‘rinda bir savol tug‘ilmoqda: Nima uchun ‘O‘zmetkombinat’ aksiyadorlik jamiyati boshqa korxonalarning yo‘qotgan foydasi hisobiga omon qolishi kerak?
Ikkinchidan, metall parchalari bo‘lgan durdaning savdo aylanmasida o‘rnatilgan cheklovlar tufayli ehtimol “qora bozor aylanmasi” paydo bo‘lgan. O‘rnatilgan to‘siqlardan xalos qilib va mavjud imkoniyatlarni xususiy tadbirkorlarga qonuniylashtirish – bu haqiqiy metall parchalari bozorini yaratish va xaridlarni ko‘paytirishning yagona to‘g‘ri yo‘li hisoblanadi.
Uchinchidan, qurilish metall buyumlarini ishlab chiqarishda maxsus induksion o‘choqlardan foydalanishni taqiqlash bu bozorning 40 tadan ortiq subyektlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi”, — deya izoh berilgan qo‘mita javobida.
“Shunday qilib, Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi tomonidan ‘O‘zmetkombinat’ aksiyadorlik jamiyatining mutlaq huquqlarini bekor qilish to‘g‘risidagi taklif qilingan loyihasi korxonani bankrot qilish va uni zarur xomashyolardan mahrum qilishni maqsad qilmagan. Uning maqsadi, savdo bozorida barcha uchun teng raqobat muhitini yaratish, ‘sun’iy to‘siqlarni’ olib tashlash, qora metall parchalarini samarali xarid qilishni yo‘lga qo‘yish va mahsulotlar savdo bozorini ‘inkor etish’, shunday qilib, metall mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarni zarur xomashyo bilan shaffof ta’minlashni joriy etish va bozor iqtisodiyoti qonunlariga muvofiq metall buyumlar savdosini yo‘lga qo‘yishga majbur qilish”, — deya yakunlangan qo‘mita o‘z maqolasida.
Izoh (0)