Монополияга қарши курашиш қўмитаси айрим хўжалик юритувчи субъектларга берилган эксклюзив ҳуқуқлар, индивидуал солиқ ва божхона имтиёзлари, преференсияларни бекор қилиш кўзда тутилган ҳужжат лойиҳасини тайёрлаб, муҳокамага қўйган эди.
Лойиҳада «Ўзметкомбинат»нинг қора ва рангли металларнинг парчалари ва чиқиндиларини тайёрлаш (сотиб олиш) бўйича монопсониясини (мутлақ сотиб олувчининг ҳуқуқи) бекор қилиш ҳам таклиф этилган.
«Ўзметкомбинат» бунга нима дейди?
Лойиҳанинг ўзи бўйича мунозараларда бир нечта шарҳлар қолдирилган, корхона сайтида эса «Ўзметкомбинат» муносабати ҳам эълон қилинган.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси порталига жойлаштирилган ушбу ҳужжат лойиҳасига ёзилган шарҳда қўмитанинг бу ташаббуси соҳани марказлаштирилган тартибга солиш тизимининг бутунлай йўқ қилинишига, яширин иқтисодиётнинг ўсишига олиб келишига олиб келади ва кейинчалик мамлакат иқтисодий хавфсизлигига таҳдид солади.
«Айни пайтда лом тайёрлаш бўйича монополияни бекор қилиб бўлмайди. ‘Ўзметкомбинат’ АЖ йилига 1 миллион тонна металл маҳсулотлари ишлаб чиқаради. Бунда мамлакатда йиғиладиган лом миқдори 700 тоннадан ошмайди, қолган қисмини комбинат импорт қилади, яъни ушбу ташаббус комбинатни ‘ўлдиради’, — дейилади изоҳлардан бирида.
«Ўзметкомбинат» сайтида эълон қилинган мақолада соҳадаги вазият, корхонанинг сўнгги ютуқлари ва қора ва рангли металларнинг парчалари ва чиқиндиларини тайёрлаб берувчи мақомининг бекор қилиниши қандай салбий оқибатларга олиб келиши мумкинлиги батафсил баён этилган.
«Ўзбекистонда лом тайёрлашдаги монополия ҳуқуқини бекор қилиш тўғрисидаги қарор маҳаллий металлургия саноати учун ҳалокатли ва уни йўқ қилишга қаратилган. Ушбу ташаббуснинг асл мақсади ноаниқ бўлиб қолмоқда, сабаби ушбу ташаббус ортидан мамлакатимизнинг металлургия саноати учун салбий оқибатлар кутилмоқда. Монополияни бекор қилиниши саноатнинг жорий ривожланиш суръати учун етишмаётган металлургия хом ашёси ва металл буюмлар импортини қисқартириш масаласини ҳал қилмайди», — дейилади мақолада.
Компания ҳисоб-китобига кўра, монополиянинг бекор қилиниши:
- комбинат томонидан импортининг йилига 186 фоизга;
- харажатларнинг 197 миллиондан 367 миллион долларгача ортишига;
- бюджетга ажратмалар амалдаги 77,991 миллиард сўм, яъни 100 фоизга камайишига;
- жорий 189,944 миллиард сўм миқдоридаги соф фойданинг 566,003 миллиард сўм миқдорида зарарга ўтишига;
- комбинат рентабеллиги 5,1 фоиздан -12,0 фоизача тушишига олиб келади.
Шунингдек, комбинат Монополияга қарши қўмитанинг ушбу ташаббусини пухта ўйланмаган ва шошилинч деб атади ва бу республикага бир неча миллиард доллар миқдорида зарар этказишини таъкидлади.
Қўмита жавоби
Монополияга қарши қўмитаси матбуот хизмати ушбу лойиҳа юзасидан «Ўзметкомбинат» муносабатига батафсил жабоб қайтарди.
Хусусан, «Ўзметкомбинат» монопол ҳуқуққа эга бўлса ҳам бугунги кунда узоғи билан 600-700 тонна металл парчаларини ишлаб чиқариши бу эса комбинат эҳтиёжларининг 50-60 фозини қоплаши, шу сабабли хом ашёнинг қолган қисмини чет элдан импорт қилишга тўгри келиши айтилган.
Қўмитанинг таъкидлашича, бу эса ўз ўрнида лом ва ярим тайёр маҳсулотларни етказиб берувчилар орасида нархларнинг кўтарилишига имкон яратади. Масалан, 2020 йилнинг биринчи ярим йиллигида «Ўзметкомбинат» томонидан импорт қилинган ломларнинг ўртача нархи бошқа металл ишлаб чиқарувчилар томонидан худди шу TN VED коди бўйича олиб кириладиган ҳурда нархидан 1,3 баравар юқори бўлмоқда.
«Ўзметкомбинат» ҳеч қачон солиқ имтиёзига эга бўлмагани маълум қилинганди. Қўмитанинг билдиришича, «Ўзметкомбинат» йиллар давомида давлат монополияси ҳисобланиб, бир неча бор имтиёзар ва преференсияларга эга бўлган ва уларнинг ҳажми бюджетдан бир неча баравар кўп дегани.
«Ўзметкомбинат» давлатнинг қора металл парчаларини сотиб олишга монопол ҳуқуқи бўйича давлат кўмагига таянган ҳолда, яна бир кўламли лойиҳа — «Тошкент металлургия заводи» учун хом ашё таъминотчиси бўлиши кўзда тутилаётган «Қуйма ва прокат цехи қурилиши» йирик лойиҳасини амалга ошириш ташаббуси билан чиққанини эслатиб ўтганди.
«Янги лойиҳалари, шубҳасиз, юртимиз учун муҳим аҳамиятга эга. Боиси, импорт ўрнини боса оладиган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни янада кўпайтириш учун имкон яратади. Мазкур, лойиҳанинг йўлга қўйиш натижасида, қўпол қилиб айтганда ‘Ўзметкомбинат’ акциядорлик жамиятининг хом ашёсига бўлган талаб 2 миллион тоннадан ошиши кутилмоқда.
Бугунги кунда металл парчаларини ишлаб чиқариш ҳажми (600-700 тонна) бўлган тақдирда ҳам ҳеч қандай ҳолатда компаниянинг зарур хом ашёга бўлган эҳтиёжини қоплай олмайди ва натижада маҳсулот импорти деярли икки бараварга ошиши кутилмоқда.
Шундай қилиб, ушбу лойиҳани амалга ошириш дастлаб импорт учун мўлжалланган хом ашёларга қаратилган эди ва у ‘қора металл парчаларини тайёрлаш учун монопол ҳуқуқини бериш учун давлат ёрдамига таяниб’ амалга оширилди, дейиш умуман нотўғри ҳисобланади», — дейилади қўмита жавобида.
Металл парчаларининг ҳажмини қора бозорга йўналтириш тўғрисидаги пессимистик башоратларга келсак, қўмита бундай хулосалар қилишга жуда эрта эканлигини таъкидлаб бунинг бир неча сабабларини келтириб ўтган.
«Биринчидан, ҳар қандай корхоналар, шу жумладан, давлат корхоналари ҳам, ўз даромадларини кўпайтиришдан манфаатдор ва ҳатто ўз эҳтиёжлари учун қайта ишлашни ҳамда ишлаш ҳажмининг ўсишини ҳисобга олган ҳолда, корхоналарга қўшимча даромад келтирган ҳолда талаб қилинмаган ҳажмни сотадилар. Агар ўз эҳтиёжларини ҳисобга олмасдан, эътиборни фақат сотиб олиш нархларига қаратиб, металл парчаларини ягона сотувчига ўтказса, ‘Ўзметкомбинат’ акциядорлик жамияти учун корхоналар ўз фойдаларининг бир қисмини йўқотиши мумкин. Шу ўринда бир савол туғилмоқда: Нима учун ‘Ўзметкомбинат’ акциядорлик жамияти бошқа корхоналарнинг йўқотган фойдаси ҳисобига омон қолиши керак?
Иккинчидан, металл парчалари бўлган дурданинг савдо айланмасида ўрнатилган чекловлар туфайли эҳтимол «қора бозор айланмаси» пайдо бўлган. Ўрнатилган тўсиқлардан халос қилиб ва мавжуд имкониятларни хусусий тадбиркорларга қонунийлаштириш – бу ҳақиқий металл парчалари бозорини яратиш ва харидларни кўпайтиришнинг ягона тўғри йўли ҳисобланади.
Учинчидан, қурилиш металл буюмларини ишлаб чиқаришда махсус индуксион ўчоқлардан фойдаланишни тақиқлаш бу бозорнинг 40 тадан ортиқ субъектларига ўз таъсирини кўрсатди», — дея изоҳ берилган қўмита жавобида.
«Шундай қилиб, Монополияга қарши курашиш қўмитаси томонидан ‘Ўзметкомбинат’ акциядорлик жамиятининг мутлақ ҳуқуқларини бекор қилиш тўғрисидаги таклиф қилинган лойиҳаси корхонани банкрот қилиш ва уни зарур хом ашёлардан маҳрум қилишни мақсад қилмаган. Унинг мақсади, савдо бозорида барча учун тенг рақобат муҳитини яратиш, ‘сунъий тўсиқларни’ олиб ташлаш, қора металл парчаларини самарали харид қилишни йўлга қўйиш ва маҳсулотлар савдо бозорини ‘инкор этиш’, шундай қилиб, металл маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларни зарур хом ашё билан шаффоф таъминлашни жорий этиш ва бозор иқтисодиёти қонунларига мувофиқ металл буюмлар савдосини йўлга қўйишга мажбур қилиш», — дея якунланган қўмита ўз мақоласида.
Изоҳ (0)