Markaziy bank to‘lov tizimlari ustidan nazoratni kuchaytiradi

O‘zbekiston Prezidenti 1-noyabr kuni “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonunni imzolagan edi. Norma’ning yozishicha, uch oy o‘tgach kuchga kiradigan qonun bilan Markaziy bank to‘lov tizimlari ustidan nazoratni kuchaytiradi.

Mazkur hujjat o‘zini “Elektron to‘lovlar to‘g‘risida”gi Qonunning jiddiy kengaytirilgan va to‘ldirilgan versiyasi sifatida namoyon qiladi. Shuningdek, unda to‘lov tizimi tushunchasi berilgan, ularning turlari, ishtirokchilari va faoliyat yuritish qoidalari haqida aytib o‘tilgan, biroq batafsil va aniq bayon qilinmagan. Bir qator jihatlariga ko‘ra, albatta, hujjatlar bir-biridan farq qiladi. Masalan, to‘lov tizimlarining yangi tasnifi joriy etilmoqda. Agar hozir ular banklararo, bankning ichki va chakana to‘lov tizimlariga bo‘linsa, yangi qonun bo‘yicha – muhim va boshqa to‘lov tizimlariga bo‘linadi.

Birinchisiga Markaziy bank tomonidan belgilangan mezonlarga (bozor ulushi va to‘lovlarning yillik hajmi) javob beradigan tizim kiradi, to‘lov xizmatlari bozorining barqaror faoliyat ko‘rsatishi bunday tizimning uzluksiz ishlashiga bog‘liq, uning ishidagi to‘xtalishlar (uzilishlar) esa tavakkalchiliklarning paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Markaziy bank muhim to‘lov tizimi jumlasiga kiritadi, ularning operatorlariga esa ancha jiddiy talablar qo‘yiladi. To‘lov tizimida tavakkalchiliklarni boshqarish tizimi va o‘zini o‘zi baholash tartibi tartibga solingan.

To‘lov xizmatlari bozoriga alohida bob bag‘ishlangan. Ularning turlari, yetkazib beruvchilar va ularga qo‘yiladigan talablar, to‘lov xizmatlari ko‘rsatish tartibi, shu jumladan, tegishli shartnoma tuzishning asosiy shartlari va mexanizmi, to‘lov tashkilotlari faoliyatini cheklash va to‘lov agentlari va subagentlar orqali ishlash xususiyatlari belgilangan.

Hujjatda to‘lov tizimlari va to‘lov xizmatlari bozorini davlat tomonidan tartibga solish masalasiga yetarlicha e’tibor berilgan. Regulyativ dastaklarning aksariyati Markaziy bank qo‘lida jamlangan. Xususan, Markaziy bank:

• to‘lov tizimlari operatorlari va to‘lov tashkilotlariga litsenziya beradi va ular ustav kapitalining eng kam miqdorini belgilaydi;
• nazoratni amalga oshiradi – bir yilda ko‘pi bilan 1 marta o‘tkazish muddati 30 kundan oshmaydigan to‘lov tizimlari operatorlari va to‘lov tashkilotlarini inspeksiya tekshiruvlaridan o‘tkazadi (alohida masalalar bo‘yicha yoki kompleks). Yakunlari bo‘yicha tasdiqlovchi hujjatlarni ilova qilgan holda, tekshirilayotgan subyekt faoliyati to‘g‘risidagi umumiy axborotni, tekshiruv jarayonida aniqlangan qoidabuzarliklar haqidagi axborotni o‘z ichiga olgan tekshiruv dalolatnomasini tuzadi;
• terrorizmga qarshi qonunchilik buzilishini bartaraf etish to‘g‘risidagi ko‘rsatmani bajarmaganlik uchun, basharti bu to‘lov tizimining uzluksiz ishlashiga salbiy ta’sir ko‘rsatsa, quyidagi sanksiyalardan birini qo‘llaydi:
• BHMning 5 000 baravarigacha bo‘lgan miqdorda jarima soladi (materialni e’lon qilish sanasida – 1,1 milliard so‘mdan ortiq, tahr.);
• to‘lov xizmatlarining va (yoki) operatsiyalarning ayrim turlarini amalga oshirishni 6 oygacha bo‘lgan muddatga cheklaydi;
• litsenziyaning amal qilishini 10 ish kunigacha bo‘lgan muddatga to‘xtatib turadi.

Bundan tashqari, Markaziy bank to‘lov tizimlari operatorlari va to‘lov xizmatlari yetkazib beruvchilari ustidan axborot xavfsizligi rejimiga rioya qilish borasida nazorat qiladi. Har yili 1-apreldan kechiktirmay ular Markaziy bankka tegishli hisobot taqdim etishi, rejim buzilgan taqdirda esa bu haqda hamda uning oqibatlarini kamaytirish uchun ko‘rilayotgan choralar to‘g‘risida tezkorlik bilan xabar berishi shart. Regulyator to‘lov tizimlarining axborot xavfsizligi rejimi buzilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirishni va yuritishni amalga oshiradi.

To‘lov tizimlarining ishlashi ustidan kuzatuv amalga oshirilayotganda Markaziy bank ular to‘g‘risidagi axborotni umumlashtiradi, tizimlashtiradi va tahlil qiladi.

Mazkur qonun 2020-yil 3-fevraldan kuchga kiradi.