O‘zbekistonning Qashqadaryo viloyatida qurilayotgan sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarish bo‘yicha zavod “Sasol” Gas-to-liquids (gazni suyuqlikka aylantirish) texnologiyasiga asoslangan sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarish bo‘yicha dunyodagi uchinchi zavod bo‘ladi. Zavod loyihasi Sasol, Haldor Topsoe va Chevron litsenziyaviy texnologiyalarini qo‘llashga asoslangan. Ta’kidlash zarurki, “GTL” texnologiyasiga asoslangan o‘xshash zavodlar faqat JAR, Malayziya va Qatarda faoliyat yuritadi.
135 gektardan ortiq hududda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2706-son “Sho‘rtan gaz-kimyo kompleksining metan tozalash bazasida sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarish” investitsiya loyihasini amalga oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq “Oltin yo‘l GTL” zavodi barpo etilmoqda, bundan maqsad tabiiy gazni chuqur qayta ishlash quvvatlarini kengaytirish, uglevodorod xomashyosi importini qisqartirish, sifatli va ekologik toza yoqilg‘iga bo‘lgan ichki talabni qoplash hisoblanadi.
Ma’lumki, loyihaning bosh pudratchisi (YERS) sifatida “Hyundai Engineering Co. Ltd.”, “Hyundai Engineering and Construction Co., Ltd” (Koreya) va “Enter Engineering Pte. Ltd.” (Singapur) kompaniyalaridan tashkil topgan konsorsium, texnik nazorat bo‘yicha maslahatchi sifatida esa – “TechnipFMC” (Buyuk Britaniya / Italiya, neft va gaz sanoati uchun loyihalarga rahbarlik qilish, injiniring va qurilish sohasidagi dunyo yetakchisi) faoliyat yuritmoqda.
Shu tarzda, konsorsium sheriklari o‘rtasidagi majburiyatlar quyidagicha taqsimlangan: “Hyundai Engineering Co. Ltd.” va “Hyundai Engineering and Construction Co., Ltd” – zavodni loyihalashtirish hamda asbob-uskunalar va butlovchilarni yetkazib berish, “Enter Engineering Pte. Ltd.” — bevosita zavodning o‘zini qurish, shuningdek havo-taqsimlash qurilmasiga EPC shartnoma. Bunda, “Oltin yo‘l GTL” zavodida “Honeywell” kompaniyasining eng zamonaviy ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi – “Experion Orion” boshqaruv konsoli o‘rnatiladi.
Zavod ishga tushirilgach 3,6 mlrd m3 gazni chuqur qayta ishlash, 1,5 mln tonna “Yevro-5” standartidagi sintetik suyuq yoqilg‘i, shu jumladan 311 ming tonna aviakerosin, 743 ming tonna dizel yoqilg‘isi, 431 ming tonna nafta va 53 ming tonna suyultirilgan gaz ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi.
Loyihaning umumiy qiymati 3,6 mlrd AQSh dollarini tashkil qiladi, shundan 2,3 mlrd AQSh dollarini xalqaro moliyaviy institutlar konsorsiumi, 740 mln AQSh dollarini – O‘zbekiston Ta’mirlash va taraqqiyot jamg‘armasi taqdim etadi va 570 mln AQSh dollarini “O‘zbekneftgaz” MXKning o‘z mablag‘lari tashkil qiladi. Loyihani moliyalashtirishda shuningdek Xitoy Davlat taraqqiyot banki, Koreya eksport-import banki (“KEXIM”), Koreya savdo-sug‘urta korporatsiyasi (“K-SURE”), “Gazprombank” AJ, Rossiya eksport kreditlari va investitsiyalarni sug‘urtalash agentligi (“EKSAR”), “Credit Suisse” banki, “MUFG”, “SMBC” va “Mizuho” yapon banklari ishtirok etadi.
Bugungi kunda zavod qurilishi faol bosqichga qadam qo‘ydi. Shu tarzda, zavod qurilish maydonchasida qurilish va montaj-sozlash ishlari davom ettirilib, ularga 8665 nafar, shu jumladan 536 nafar chet ellik ishchilar va mutaxassislar jalb etilgan, 801 dona maxsus texnika (99 – avtokranlar, 8 – yuk ko‘tarish quvvati 63 dan 650 tonnagacha bo‘lgan gusenitsali kranlar, 18 – avtominoralar, 90 – avtobuslar, 76 – samosvallar, 27 – ekskavatorlar, 10 –termobloklar, 2 – o‘t o‘chirish mashinalari, 59 – yengil avtomobillar, 23 – dizelli generatorlar va h.k.) ishga tushirilgan. Shu o‘rinda O‘zbekistonda shu vaqtgacha qo‘llanilmagan, O‘zbekiston uchun noyob “SANY” rusumli hamda 650, 600 va 350 tonna yuk ko‘tarish quvvatiga ega gusenitsali kranlar to‘g‘risida alohida aytib o‘tishni istaymiz.
E’tiborli tomoni shundaki, O‘zbekistonda ilk marta bu kabi ko‘lamli investitsion loyihadagi ishlarga jalb qilingan barcha xodimlarning 93 %ini O‘zbekiston fuqarolari (8129 nafar - O‘zbekiston fuqarolari, 536 nafar – chet ellik fuqarolar) tashkil qilib, ulardan 2792 nafari – bu Qashqadaryo viloyati aholisi bo‘lib, ular uchun ish joylari tashkil qilingan (34%). Loyihada shuningdek 20 ta mahalliy va chet el subpudratchi kompaniyalarning 1884 nafar xodimi mehnat faoliyatini olib bormoqda.
Loyiha boshlangan vaqtdan bugungi kungacha mavzular kesimida quyidagi ishlar bajarilgan: umumiy qurilish ishlari – 74,9%, binolar – 66,3%, OVKV – 26,9%, metalldan tayyorlangan konstruksiyalar – 50,2%, o‘tkazuvchi quvurlar – 26,4%, mexanika (dinamik asbob-uskunalar) – 19,6%, mexanika (statsionar asbob-uskunalar) – 45,8%, elektr ishlari – 13,7%, NO‘AvaA – 4%, bo‘yash – 11%. Asosiy texnologik asbob-uskunalarning 85% dan ortig‘i qurilish maydonchasiga yetkazib bo‘linib, uning katta qismi o‘rnatib, montaj ham qilib bo‘lingan. Umuman olganda “kalit ostida” shartlari bo‘yicha shartnomani (EPC shartnomani) bajarish umumiy jarayoni (progress) 80%dan ortiqni tashkil qiladi.
Barcha ishlar bevosita “TechnipFMC” nazorati ostida olib borilib, uning mutaxassislari ishlarni muvofiqlashtirish, texnik-texnologik loyihaviy baholash, loyihani sifatli va o‘z vaqtida amalga oshirilishini texnik nazorat qilishni bajarmoqdalar.
“Enter Engineering” kompaniyasida ishlab chiqarish madaniyati, xodimlar sog‘lig‘ini saqlash, kasb kasalliklarini kamaytirish, mehnat unumdorligini oshirish va qo‘shimcha motivatsiyalashning zamonaviy darajasini ta’minlash maqsadida munosib mehnat sharoitlari yaratilgan. Mehnat ijtimoiy-maishiy sharoitlarining yuqori darajasi ham umumiy olinganda, har bir xodimning ishida ijobiy aks etadi: ishlash qobiliyati oshadi, mehnat intizomi mustahkamalanadi, va natijada kompaniyaning moliyaviy va iqtisodiy ko‘rsatkichlari hamda mehnat jozibadorligi yaxshilanadi.
Xususan, sanoat hududida 2000 nafar kishi uchun, shu jumladan “Oltin yo‘l GTL”, “Hyundai”, “Hitachi”, “Enter Engineering” va subpudratchi tashkilotlarning xodimlari uchun qulay mehnat sharoitlariga ega 5 ta idora binosi joylashgan, shuningdek muhandis-texnik xodimlar (MTX) va ishchi xodimlar uchun shifoxona, 4 ta oshxona faoliyat ko‘rsatmoqda.
Vaxta uslubidagi turar joy shaharchasi 10 000 ta yotoq joydan iborat xonalar fondiga ega va “Oltin yo‘l GTL” zavodi qurilishida ishtirok etayotgan “Hyundai”, “Hitachi”, “Enter Engineering” va boshqa kompaniyalar mutaxassislari yashashi uchun alohida hududlarga ajratilgan. Shaharchada jami MTX uchun 18 ta kottej, 81 ta obod turar joy bloklari va ishchilar uchun 98 ta shinam turar joy bloklari mavjud bo‘lib, ularda yashash va dam olish uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Vaxta shaharchasi o‘z suv tayyorlash qurilmasiga ega bo‘lib, u xodimlarni va shaharcha oshxonalarini ichimlik suvi bilan ta’minlaydi. Shuningdek markazlashgan kanalizatsiya uchun tozalash inshootlari ham mavjud.
Har bir hududda oshxona (jami 7 ta oshxona), kir yuvish xonasi, shifoxona, tennis stollari, shaxmat va shashka o‘ynash xonalari, shuningdek sport trenajerlari bilan jihozlangan sog‘lomlashtirish majmualari mavjud.
Vaxta shaharchasi oshxonalarida hind, yapon, koreys, filippin, tailand, rus va milliy taomlar tayyorlanib, u yerda yashaydigan xodimlar uch mahal bepul ovqat bilan ta’minlanadi.
Bundan tashqari sartaroshxona, do‘kon, qahvaxona va choyxona mavjud. Yashovchi xodimlar uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida shaharcha hududida Ipoteka bank tomonidan xizmat ko‘rsatiladigan 9 ta bankomatlar o‘rnatilgan.
Ayni vaqtda, “Enter Engineering” kompaniyasi “Sho‘rtan gaz-kimyo kompleksining metan tozalash bazasida sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarish” investitsiya loyihasini amalga oshirish doirasida xodimlarni tayyorlash va malakasini oshirishga katta e’tibor beradi.
Shu tarzda, 2019-yilda I.M.Gubkin nomidagi Rossiya neft va gaz davlat universiteti Toshkent shahar filialining 81 nafar talabasi amaliyot doirasida “Oltin yo‘l GTL” maydonchasi ishlab chiqarish negizida tahsil olishdi va tegishli guvohnomalarni olgan holda elektr gaz payvandchi kasbini egallashdi.
Bundan tashqari, “Oltin yo‘l GTL” maydonchasidagi o‘quv markazida chet ellik mutaxassislar rahbarligi ostida zamonaviy asbob-uskunalardan (25 ta qo‘lda yoyli payvandlash uskunasi, 3 ta argonli yoyli payvandlash uskunasi va 2 ta yarim avtomatlashtirilgan payvandlash uskunasi) foydalangan holda payvandchilar maktabi tashkil etilgan. Har oyda bu yerda “Enter Engineering” kompaniyasining 80 nafar xodimi o‘z malakasini oshiradi va qayta tayyorlanadi, “Oltin yo‘l GTL” maydonchasida ishlayotgan 500 nafar xodimlar esa O‘zbekistonning boshqa o‘quv-ishlab chiqarish markazlarida o‘z razryadini oshiradilar va turdosh kasblarni egallaydilar.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, “Oltin yo‘l GTL” transport tashuvlari sohasida ekologik toza kelajakni ta’minlagan hamda O‘zbekiston iqtisodiyoti o‘sishiga va rivojlanishiga hissa qo‘shgan holda atmosfera havosiga eng kam ta’sir ko‘rsatuvchi yuqori sifatli yoqilg‘ini ishlab chiqarish bo‘yicha dunyodagi eng yetakchi zavodlardan biriga aylanadi.
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)