Ommaviy sayyohlik allaqachon zamonamiz fenomeniga aylanib ulgurgan. Dunyo kezish, boshqa davlatlarni ko‘rish qayerlardadir o‘ziga xos modaga, qayerlardadir esa kundalik ehtiyojga aylangan. Ammo sayyohlikning ko‘plab ijobiy jihatlari bo‘lishi bilan bir qatorda ekologiyaga va kishilik madaniy merosiga salbiy ta’sirini ta’kidlamay ilojimiz yo‘q. The Atlantic nashri tomonidan e’lon qilingan quyidagi maqolada ushbu muammo keng yoritib beriladi.
Bugun insoniyat sayohat asrida yashamoqda. Daromad ortishi, transport vositalarining jadallik bilan rivojlanib borayotgani “me’yoridan ortiq sayyohlik” iborasining yuzaga kelishiga sabab bo‘ldi. Sayyohlar olomoni esa har doim ham ijobiy hodisa bo‘lavermaydi. Sayyohlar ziyorati natijasida atrof muhit zararlanmoqda, mahalliy aholining qashshoqlashuvi, ular qo’l mehnati arzonlashuvi kabi muammolarni ham yuzaga chiqarmoqda.
May oyining oxirida Luvr muzeyi yopildi. Muzey xodimlari zallarning sayyohlar bilan to‘lib ketganidan ishga chiqishdan bosh tortdi. Kasaba uyushmasi esa “Luvr bo‘g‘ilmoqda” deb bayonot berdi.
Yer kurrasining boshqa chekkasi – Everest etagi cho‘qqini zabt etish istagida kelgan alpinistlarga to‘lib ketdi. O‘n nafarcha alpinist halok bo‘ldi, tirik qolgan yo‘l boshlovchi va guvohlar buning sababini cho‘qqiga chiqish istagida bo‘lgan sayyohlarning ko‘pligi bilan izohladi.
Bunday hodisalar bir talay. Misol uchun, Instagram’chi to‘dalar Kaliforniyada lolaqizg‘aldoq gullagan paytda jamoat xavfsizligini ham buzib yubordi. Og‘ir ekologik inqiroz Mayorka aholisini sayyohlarga qarshi kurashish uchun “yozgi faoliyat” harakatini tuzishga majbur qildi. Dunyoning ko‘plab sayyohlarni jalb qiluvchi nuqtalari – Barselona, Venetsiya, Reykyavik va Dubrovnik dam oluvchi sayyohar bilan to‘lib toshgan. Tailand, Filippin va Meksika plyajlari sayyohlar oqimi natijasida yakson etildi. Tabiatning mo‘jizakor ajoyibotlari Syerra-Nevadadan tortib Andgacha xavf ostida qolmoqda. Kambodja va Hindistondan tortib Rimgacha cho‘zilgan ziyoratgoh maskanlariga sezilarli darajada zarar yetkazilmoqda.
Bu hodisani favqulodda sayyohlik deb atashmoqda. Bu kutilmaganda barcha uchun keng imkoniyatli bo‘lib qolib ochilgan va hamma narsani o‘z ichiga olgan sayyohlik xizmatiga o‘xshab ketadi. Makroiqtisodiy omillar va biznes tendensiyalari o‘zgarishi mashhur markazlarda sayyohlar miqdori o‘sishiga olib kelmoqda. Buning ta’siri esa ba’zida o‘ta qimmatga tushmoqda. Zarar ekologiya buzilishi, mahalliy aholining qashshoqlashuvi hamda ular qo‘l mehnatining arzonlashuvida aks etmoqda. Dunyoning mashhur ziyoratgohlari joylashgan nuqtalarda sayyohlik oqimi borasida qanday yo‘l tutish kerak degan savol yuzaga chiqmoqda.
Mahalliy aholi ko‘p vaqtdan buyon sayyohlarning tabiat va san’at mo‘jizalariga ziyon yetkazib kelayotgani borasida shikoyatlar qilib keladi. Lekin sayyohlik yaqin vaqtgacha iqtisodiyotning anchagina cheklangan sohasi edi. XIX asr boshlarida sayohat asosan boy aslzodalar va oliy ma’lumotli kishilarga xos mashg‘ulot edi. Ommaviy turizm XIX asrning 40-yillaridan boshlab o‘rta sinf yuzaga kelishi bilan rivojlana boshladi.
Agar turizmni kapitalizm yaratgan hodisa deb hisoblasak, favqulodda turizm kapitalizm so‘nggi davrining hosilasidir. Selfi tayoqchasini ushlagancha halok bo‘layotganlar, tarixiy portlarda to‘xtab o‘tishga mukkasidan ketgan kruiz laynerlarining shved stoli uslubida bezatilgan dasturxoni tugaganidan so‘ng sindirilayotgan san’at asarlari, nozik tabiat go‘zalliklarining yemirilishi kapitalizmning so‘nggi davriga xos bo‘lgan sayyohlik natijasidir. Bugungi kunda juda ko‘pchilik ommaviy sayyohlik yo‘nalishlarini tanlamoqda. 1,6 million aholisi bo‘lgan Barselonaga har yili 30 millionga yaqin sayyoh tashrif buyuradi, 50 ming aholi istiqomat qiladigan Venetsiya yiliga 20 million sayyohni qabul qiladi. Bu shaharlar rezina emaski, cho‘zilib, o‘z bag‘riga istagancha sayyohni sig‘dira olsa.
Sayyohlar oqimi ko‘payishiga eng avvalo makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar yaxshilanganini sabab qilib ko‘rsatish mumkin. O‘rta sinf daromadlari o‘sdi va ular sayohat qilish uchun moliyaviy imkoniyatga ega bo‘ldi. Xitoy bu borada asosiy o‘rinlarni egallab kelmoqda. Keyingi 18 yilda xitoylik sayohatchilar soni 2000-yildagi 10,5 milliondan 156 million nafarga yetdi. Dunyo miqyosida olib qaralsa, 1960-yilda sayyohlar soni 70 millionni tashkil qilgan edi, bugunda esa bu raqamlar 1,4 milliardni ko‘rsatmoqda. Ommaviy sayyohlik keng yoyilib borayotgan hodisaga aylandi.
Sayohat uchun sarflanadigan xarajatlarning arzonlashuvi, chiptalar, turar-joy va oziq ovqatlarning arzonlashuvi sayyohlik sanoatini o‘sishiga olib keldi. Bu esa Amerika, Yevropa va Osiyo bo‘ylab sayohat qilishni qulaylashtirdi.
Ijtimoiy tarmoqlar, Yelp, TripAdvisor kabi saytlar, OAV ham sayyohlik sanoati o‘sishiga ulkan hissa qo‘shmoqda. Ayrim mamlakatlar uchun sayyohlik sanoati boyish va sayyohlar hisobiga yashash imkonini berayotganini ham nazardan qochirmaslik lozim.
Ayrim mashhur ziyoratgohlar sayyohlar sonini kamaytirish maqsadida bir qator choralarni ishlab chiqmoqda; narxlarni oshirish, ziyoratchilar sonini cheklash shular jumlasidan.
Mahalliy aholining shikoyatlariga qaramasdan, favqulodda sayyohlik o‘sib bormoqda. Sayyohlikning ijobiy taraflari – madaniyat ommalashuviga, sarmoya harakatlanishiga, jamiyat demokratiyalashuviga ham ta’sir etmoqda. Favqulodda sayyohlikning ham o‘ziga xos ijobiy qirralari bor.
Izoh (0)