Оммавий сайёҳлик аллақачон замонамиз феноменига айланиб улгурган. Дунё кезиш, бошқа давлатларни кўриш қаерлардадир ўзига хос модага, қаерлардадир эса кундалик эҳтиёжга айланган. Аммо сайёҳликнинг кўплаб ижобий жиҳатлари бўлиши билан бир қаторда экологияга ва кишилик маданий меросига салбий таъсирини таъкидламай иложимиз йўқ. The Atlantic нашри томонидан эълон қилинган қуйидаги мақолада ушбу муаммо кенг ёритиб берилади.
Бугун инсоният саёҳат асрида яшамоқда. Даромад ортиши, транспорт воситаларининг жадаллик билан ривожланиб бораётгани «меъёридан ортиқ сайёҳлик» иборасининг юзага келишига сабаб бўлди. Сайёҳлар оломони эса ҳар доим ҳам ижобий ҳодиса бўлавермайди. Сайёҳлар зиёрати натижасида атроф муҳит зарарланмоқда, маҳаллий аҳолининг қашшоқлашуви, улар қўл меҳнати арзонлашуви каби муаммоларни ҳам юзага чиқармоқда.
Май ойининг охирида Лувр музейи ёпилди. Музей ходимлари залларнинг сайёҳлар билан тўлиб кетганидан ишга чиқишдан бош тортди. Касаба уюшмаси эса «Лувр бўғилмоқда» деб баёнот берди.
Ер куррасининг бошқа чеккаси – Эверест этаги чўққини забт этиш истагида келган альпинистларга тўлиб кетди. Ўн нафарча альпинист ҳалок бўлди, тирик қолган йўл бошловчи ва гувоҳлар бунинг сабабини чўққига чиқиш истагида бўлган сайёҳларнинг кўплиги билан изоҳлади.
Бундай ҳодисалар бир талай. Мисол учун, Instagram’чи тўдалар Калифорнияда лолақизғалдоқ гуллаган пайтда жамоат хавфсизлигини ҳам бузиб юборди. Оғир экологик инқироз Майорка аҳолисини сайёҳларга қарши курашиш учун «ёзги фаолият» ҳаракатини тузишга мажбур қилди. Дунёнинг кўплаб сайёҳларни жалб қилувчи нуқталари – Барселона, Венеция, Рейкьявик ва Дубровник дам олувчи сайёҳар билан тўлиб тошган. Таиланд, Филиппин ва Мексика пляжлари сайёҳлар оқими натижасида яксон этилди. Табиатнинг мўъжизакор ажойиботлари Сьерра-Невададан тортиб Андгача хавф остида қолмоқда. Камбоджа ва Ҳиндистондан тортиб Римгача чўзилган зиёратгоҳ масканларига сезиларли даражада зарар етказилмоқда.
Бу ҳодисани фавқулодда сайёҳлик деб аташмоқда. Бу кутилмаганда барча учун кенг имкониятли бўлиб қолиб очилган ва ҳамма нарсани ўз ичига олган сайёҳлик хизматига ўхшаб кетади. Макроиқтисодий омиллар ва бизнес тенденциялари ўзгариши машҳур марказларда сайёҳлар миқдори ўсишига олиб келмоқда. Бунинг таъсири эса баъзида ўта қимматга тушмоқда. Зарар экология бузилиши, маҳаллий аҳолининг қашшоқлашуви ҳамда улар қўл меҳнатининг арзонлашувида акс этмоқда. Дунёнинг машҳур зиёратгоҳлари жойлашган нуқталарда сайёҳлик оқими борасида қандай йўл тутиш керак деган савол юзага чиқмоқда.
Маҳаллий аҳоли кўп вақтдан буён сайёҳларнинг табиат ва санъат мўъжизаларига зиён етказиб келаётгани борасида шикоятлар қилиб келади. Лекин сайёҳлик яқин вақтгача иқтисодиётнинг анчагина чекланган соҳаси эди. XIX аср бошларида саёҳат асосан бой аслзодалар ва олий маълумотли кишиларга хос машғулот эди. Оммавий туризм XIX асрнинг 40-йилларидан бошлаб ўрта синф юзага келиши билан ривожлана бошлади.
Агар туризмни капитализм яратган ҳодиса деб ҳисобласак, фавқулодда туризм капитализм сўнгги даврининг ҳосиласидир. Селфи таёқчасини ушлаганча ҳалок бўлаётганлар, тарихий портларда тўхтаб ўтишга муккасидан кетган круиз лайнерларининг швед столи услубида безатилган дастурхони тугаганидан сўнг синдирилаётган санъат асарлари, нозик табиат гўзалликларининг емирилиши капитализмнинг сўнгги даврига хос бўлган сайёҳлик натижасидир. Бугунги кунда жуда кўпчилик оммавий сайёҳлик йўналишларини танламоқда. 1,6 миллион аҳолиси бўлган Барселонага ҳар йили 30 миллионга яқин сайёҳ ташриф буюради, 50 минг аҳоли истиқомат қиладиган Венеция йилига 20 миллион сайёҳни қабул қилади. Бу шаҳарлар резина эмаски, чўзилиб, ўз бағрига истаганча сайёҳни сиғдира олса.
Сайёҳлар оқими кўпайишига энг аввало макроиқтисодий кўрсаткичлар яхшиланганини сабаб қилиб кўрсатиш мумкин. Ўрта синф даромадлари ўсди ва улар саёҳат қилиш учун молиявий имкониятга эга бўлди. Хитой бу борада асосий ўринларни эгаллаб келмоқда. Кейинги 18 йилда хитойлик саёҳатчилар сони 2000 йилдаги 10,5 миллиондан 156 миллион нафарга етди. Дунё миқёсида олиб қаралса, 1960 йилда сайёҳлар сони 70 миллионни ташкил қилган эди, бугунда эса бу рақамлар 1,4 миллиардни кўрсатмоқда. Оммавий сайёҳлик кенг ёйилиб бораётган ҳодисага айланди.
Саёҳат учун сарфланадиган харажатларнинг арзонлашуви, чипталар, турар-жой ва озиқ овқатларнинг арзонлашуви сайёҳлик саноатини ўсишига олиб келди. Бу эса Америка, Европа ва Осиё бўйлаб саёҳат қилишни қулайлаштирди.
Ижтимоий тармоқлар, Yelp, TripAdvisor каби сайтлар, ОАВ ҳам сайёҳлик саноати ўсишига улкан ҳисса қўшмоқда. Айрим мамлакатлар учун сайёҳлик саноати бойиш ва сайёҳлар ҳисобига яшаш имконини бераётганини ҳам назардан қочирмаслик лозим.
Айрим машҳур зиёратгоҳлар сайёҳлар сонини камайтириш мақсадида бир қатор чораларни ишлаб чиқмоқда; нархларни ошириш, зиёратчилар сонини чеклаш шулар жумласидан.
Маҳаллий аҳолининг шикоятларига қарамасдан, фавқулодда сайёҳлик ўсиб бормоқда. Сайёҳликнинг ижобий тарафлари – маданият оммалашувига, сармоя ҳаракатланишига, жамият демократиялашувига ҳам таъсир этмоқда. Фавқулодда сайёҳликнинг ҳам ўзига хос ижобий қирралари бор.
Изоҳ (0)