Rassom Nig‘mat Jo‘rayev O‘zbekistonda tug‘ilgan, yoshligi Tojikistonda o‘tgan. Ikkala vataniga bo‘lgan muhabbat rasmlarida aks etadi. Bu haqda Sputnik xabar berdi.
Rassom Nig‘mat Jo‘rayevning san’at asarlari Sharq ruhi bilan sug‘orilgan.
Uning rasmlarini Tojikiston, O‘zbekiston muzeylari va Yevropadagi san’at ixlosmandlari sotib oladi. Bundan tashqari, Nig‘mat mashhur kino san’atkor ham hisoblanib, ko‘pgina filmlar uchun dekoratsiyalar yaratgan.
Millati tojik bo‘lgan bu rassom O‘zbekistonda tug‘ilgani va Tojikistonda o‘sgani uchun ikki mamlakatning do‘stlik ramziga aylangan.
Bahodirlar bilan kelgan sehrli mehmon
Nig‘mat O‘zbekiston Respublikasi Surxondaryo viloyatining Jarqo‘rg‘on shahrida tug‘ilgan. Ota-onasi asli Tojikiston Respublikasi So‘g‘d viloyati O‘sh tumanidan. Otasining ishi yuzasidan Jarqo‘rg‘onga ko‘chib kelishgan. U yerda esa bo‘lajak rassom tug‘ilgan. Keyinchalik Jo‘rayevlar oilasi o‘z vataniga qaytgan.
Nig‘matning bolaligi kichik shaharda juda baxtli o‘tgan. Qo‘shni bolalar bilan futbol o‘ynashni yoqtirgan.
Bola san’atga qiziqib qolganida, hamma narsa o‘zgardi. U 5 yoshligida, otasi o‘zi bilan grafik rassomni uyiga olib kelgan. U yo‘llanma asosida Jarqo‘rg‘onga ishlagani kelgan va Jo‘rayevlarning uyiga joylashgan.
“Rassom Vasnetsovning ‘Bahodirlar’ asarini ko‘paytirish uchun buyurtma olgan edi. Qarabsizki, bizning uyda katta polotno (biror voqeani tasvirlab chizilgan rasm) paydo bo‘ldi. Men lol qolgan edim! Avval hech qachon surat qahramonlari xuddi haqiqiy odamlardek bo‘lgan bunchalik katta suratni ko‘rmagan edim. Muzeyda eksponatlarni uzoqroq masofadan ko‘rish mumkin, men esa uyimda shunday san’at asariga yaqin kela olardim. U o‘zidan chiqarayotgan quvvatni his qilardim. Rus bahodirlari xuddi tirik odamdek ko‘rinardi,” — deydi Nig‘mat.Shunday qilib u rassomdan dars ola boshladi.
“Har kuni qog‘ozga rasm chizib ko‘rardim. To‘g‘risini aytsam, men o‘sha mehmonni ismini va u bizning uyda qancha vaqt yashaganini eslolmayman. Axir men u payt kichkina edim. Xotiramda faqat undan olgan taassurotlarim qolgan. U odam xuddi farishtaga o‘xshardi. Uzun malla sochli, cho‘zinchoq yuzli, juda mehribon, hamda menga san’at olamini ochgan zehnli o‘qituvchi,” — deydi rassom.
Shunday qilib Nig‘mat o‘z xohishi bilan rasm chiza boshlaydi. Hatto uylarning devoriga ham rasm chizadi.
“Tojikistonga qaytgach, katta, ozoda, oppoq uyda yashay boshladik. Men unga rang kiritishni xohladim. Qo‘limga ko‘mirni oldim-da, narvonga chiqib, devorning yuqori qismiga rasm chiza boshladim. Tepaliklar, gullar, qushlarni rasmini chizdim… Tog‘li yurtda kichkina bola har kuni ko‘rishi mumkin bo‘lgan hamma narsani chizdim. Pastga tushib, chizgan suratimga qaraganimda, ota-onam meni aniq urishib beradi deb o‘ylaganman. Lekin ularga mening ijod namunam yoqdi. Shundan keyin o‘z ustimda ishlashda davom etdim,” – deydi Jo‘rayev.
Jo‘rayevning rassomlikdagi birinchi ta’limi va yagona muhabbati
Rassomlikka qobiliyati borligini sezgach, Nig‘mat endi bu kasbni ustasi bo‘lishga qaror qilgan. 1977-yilda Dushanbe shahridagi R. Olimov nomidagi Respublika rassomlik o‘quv yurtiga o‘qishga kirgan. U Tojikiston poytaxtida o‘qishni afzal ko‘rganining sababi – birinchidan u yerda kuchli ta’lim beradigan san’at maktabi bor edi, ikkinchidan, Nig‘mat sovet davrida “Kichik Peterburg” nomini olgan Dushanbe shahrini yaxshi ko‘rgan.
O‘quv yurtida Nig‘mat rassomlikning turli texnikalarini o‘rgandi. Masalan, qalam, pastel, akvarel, yog‘li bo‘yoqlar (ayniqsa ularni Nig‘mat juda yaxshi ko‘rardi).
“Men qog‘ozga turli ranglar berishni, har xil chizgilarni chizib ko‘rishni yaxshi ko‘raman. O‘qituvchilar bizga obraz qidirmoqchi bo‘lsak, ko‘proq kuzatish kerakligini maslahat bergan. Shuning uchun ko‘chalardan o‘tayotgan odamlarni ko‘p kuzatganman, ba’zida tog‘ga chiqib ketib, u yerdagi manzaradan ilhom olganman,” — deydi Nig‘mat.O‘quv yurtiga endi kirgan paytlari Nig‘mat juda ham qiynalgan. Chunki maktabda u sakkizinchi sinfgacha o‘qigani uchun ko‘p fanlarni o‘zlashtira olmagan. Bundan tashqari, oilasidan uzoqda, yotoqxonada yashay boshlagan. Lekin u bilan bir xonada yashagan kursdoshlari keyinchalik yaqin do‘stiga aylangan. Ular haligacha bir-biriga do‘stona munosabatda.
Nig‘mat birinchi muhabbatini quvonib eslaydi. Qiz uning ustozi – Tojikistonning mashhur rassomi Botir Allaberganovning farzandi edi. Botir Allberganov Nig‘matga sohasi bo‘yicha juda ko‘p narsani o‘rgatgan.
“Bir kuni u meni uyiga mehmonga taklif qildi. Borsak, milliy naqshlar tikilgan qizil ko‘ylak kiygan bir qiz hovlida o‘ynab yurgan edi. U juda ham chiroyli qiz edi. Yana o‘sha kuni quyosh ham boshqacha nur sochib turgan edi! Men hatto uning bo‘yniga osilgan kalitning lentasigacha eslayman. O‘sha payt, albatta bunday go‘zallikni suratga joylayman deb ahd qilgan edim,” – eslaydi Nig‘mat.
U payt Nig‘mat endigina 1-kursda o‘qir edi. Ayra esa undan 5 yosh kichik edi. Ammo Nig‘matning ilk muhabbati bir umrlik muhabbat bo‘lib chiqdi. Keyinchalik Nig‘mat bilan Ayrin turmush qurib, uzoq yillar birga baxtli hayot kechirishgan. Rafiqasi ham san’atshunos, dizayner, matolarga rasm tushirish bo‘yicha mutaxassis.
San’atimni Sharqqa bag‘ishlayman
Rassomlik bilim yurtini tamomlagach, Jo‘rayev A. N. Ostrovskiy nomli Toshkent teatr-rassomlik institutiga o‘qishga kirdi. O‘sha paytlari u SSRning san’atga ixtisoslashgan universitetlari orasida juda katta reytingga ega edi, shuning uchun rassom O‘zbekistonga ko‘chib keldi.
Institutda uning omadi kelib, mashhur kinorassom Emmanuel Kalontarovning ustaxonasida o‘qish nasib qildi. Jonli klassik dramaturgiya, kino kompozitsiya va kinotasvirning barcha nozik taraflarini o‘rgandi.
“Yana bir iste’dodli rassom, tasvir va rasm o‘qituvchisi Viktor Petrovich Sosedovni eslab o‘tishni xohlayman. Afsuski, ustozlarim olamdan o‘tib ketgan, lekin menga singgan mehnati beqiyos. Umuman, ustozlar borasida rosa omadim chopgan,”– deydi rassom.Nig‘mat uzoq yillardan beri rasm chizadi. Ularda Osiyo madaniyati, Sharq gavdalanadi.
“Mening yurtim Tojikiston va O‘zbekistondan bir vaqtlar Buyuk Ipak yo‘li o‘tgan. Sharq san’ati, she’riyati va ilm-fanida ask etuvchi turli madaniyatlar uyg‘unlashib ketgan. U bitmas-tuganmas ilhom olsa bo‘ladigan diyordir. Bu yerda juda ko’p ranglar, issiqlik va quyosh nuri bor, atrofda hayot qiziydi. Yorug‘lik va soya bir-biri bilan o‘ynashadi bu yerda, odamlar nekbin, doim yuzlarida tabassum. Ijod ahli uchun bundan ortiq yana nima kerak!” – deydi Jo‘rayev bir paytlar Avstriya, Rossiya va Qozog‘istonga ko‘chishdan bosh tortganini eslab.
Uning milliy ruh bilan sug‘orilgan kartinalari muzeylarda va san’at ishtiyoqmandlarining xususiy kolleksiyalarida saqlanadi.
Nig‘mat Jo‘rayev va kino
Jo‘rayevning asosiy kasbi — postanovkachi-rassom. U “Og‘a”, “Kosh va kosh”, “Vatan kutmoqda”, “Shamol-odam”, “Dengizning kutishi” va boshqa filmlar uchun dekoratsiyalar yaratgan. Uzoq yillar davomida “Tajikfilm” kinostudiyasi bilan hamkorlik qilgan.“Kinoda rassomdan katta mehnat talab qilinadi. U o‘zida juda ko‘p kasblarni o‘zida birlashtirishi kerak bo‘ladi. Film ustida ishlashda rejissyorning nima xohlayotganini tushunish, dramaturgiya, san’at tarixi, kompozitsion qaror chiqarishni bilish juda muhim. Kino san’atida menga o‘zi doim iste’dodli, jiddiy rejissyorlar bilan ishlash nasib qiladi. Ulardan biri Baxtiyor Xudoynazarov. Uning o‘zi katta rassom, film ritmikasi va tasvirini nozik jihatlarini ham ilg‘ay oladigan ijodkor. Ekrandagi har qanday mayda detalga ham jiddiy qaraydi. Afsuski, shunday odam dunyoni erta tark etdi. Uning g‘oyalari va rejalari hali ko‘p edi,” – deydi Nig‘mat.
Xudoynazarovning “Oy ota” badiiy filmi Nig‘matni yulduz darajasiga ko‘tardi. Bu loyiha 1990-yillarning oxiriga Yevropa davlatlari bilan hamkorlikda amalga oshirilgan. Jo‘rayevning jamoasi o‘shanda Tojikiston shimolidagi Qayroqqum sun’iy dengizida “Farxor” ssenariysi uchun butun shaharni qurib bitkazganini eslaydi. U yerda uylar, do‘konlar, teatr, umuman yashash uchun kerak bo‘lgan hamma narsa bor edi – gazeta do‘konidan tortib aeroportgacha.“Biz juda katta ish qilganmiz. Butun dekoratsiya va qurilishga bor mehringizni berib, ship-shiydon joyda butun bir shaharni bunyod etish sizga sira yoddan chiqmaydigan hissiyot bag‘ishlaydi. Ba’zida u yerga kechki payt yetib kelganimda, chiroqlar yonib turardi va atrofni maza qilib tomosha qilish bo‘lardi. O‘zida shuncha hayot va she’riyatni jamlay olgan tirik organizm edi u,” - deya eslaydi Nig‘mat.
“Oy ota” filmi gastrolga kelgan sohta teatr aktyorni sevib qolgan Mamlakat ismli qizga bag‘ishlangan. Bosh rolni mashhur aktrisa Cho‘lpon Xamatova ijro etgan. Ushbu kartina ko‘plab nufuzli mukofotga loyiq deb topilgan va shaxsan rejissyor Xudoynazarov tomonidan alohida qayd etilgan. Afsuski, Jo‘rayev tomonidan yaratilgan dekoratsiya suratga olish ishlaridan keyin boshqa hech qayerda ishlatilmagan.
Nig‘matning do‘sti, taniqli aktyor va rejissyor Firuz Sobzaliyev u uchun hajviy misra yozdi: “Saxiy bo‘lish va do‘stlariga shahar sovg‘a qilish hammaga ham nasib etavermaydi.” Biroq, rassom gap nafaqat uning o‘zi, balki ushbu loyihada ishtirok etgan odamlar haqida ham ketayotgani aytadi.
“Umuman olganda, kino san’ati menga yoqadi. Bu mening hayotim. Bu har doim qandaydir yangi vazifaning yechimi. Shuningdek, dunyoning turli joylarini ko‘rishga imkon beruvchi ish. Aynan yo‘l tufayli shoir shoirga aylanadi,” – deydi Nig‘mat.
Navbatdagi film dekoratsiyasini u Belarusiyada bo‘ladigan film uchun yaratyapti.
Izoh (0)