O‘zA muxbiri Iqtisodiy protsessual kodeksining mazmun-mohiyati haqida Oliy sud iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlov hay’ati raisining o‘rinbosari Baxtiyor Sayfullayev bilan subhatlashdi.
— Mamlakatning iqtisodiy salohiyati va tadbirkorlik subyektlari soni ortib borishini hisobga olgan holda tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudlari tashkil etildi.
Bu o‘zgarishlar Iqtisodiy protsessual kodeksni qabul qilishni zaruriyatga aylantirdi. 2018-yil 25-yanvar kuni matbuotda e’lon qilingan “O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksini tasdiqlash haqida”gi qonun bilan yangi kodeks tasdiqlandi. Kodeks 2018-yil 1-apreldan kuchga kiradi. U 5 bo‘lim, 37 bob va 347 moddadan iborat.
Kodeks bilan iqtisodiy sudlarda ishlarni yuritish tartibi takomillashtirildi. Eng e’tiborlisi, sohaga oid qonunchilik va amaliyotdagi ayrim kamchiliklar bartaraf etildi.
— Sud majlislarini audio va videoda qayd etishdan maqsad nima?
— Kodeksda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan yanada kengroq foydalanishga oid norma belgilandi. Endilikda sud majlislarini audio va videoda qayd etish yanada kengaytiriladi. Bunday zamonaviy uslubning keng joriy etilishi sud majlislari to‘liq qonun talablari asosida o‘tishini ta’minlaydi.
Sud majlisi yozilgan audio yoki videoyozuv bilan unda qatnashgan shaxslarni tanishtirish imkoniyati berilmoqda.
— Viloyat iqtisodiy sudi ko‘rishi kerak bo‘lgan ishlar doirasi, sudlovlilikning umumiy qoidalari bilan bog‘liq o‘zgarishlar nima sababdan joriy etilmoqda?
— Nizolarni hal etishda sudlar darajasiga qarab ish ko‘rish ularga tushadigan yuklamalar me’yorlashishiga, ishlar o‘z vaqtida va sifatli ko‘rib chiqilishiga xizmat qiladi.
Hozirgi kunda tuman va shahar iqtisodiy sudlari ham faoliyat yuritmoqda. Viloyat darajasidagi iqtisodiy sudlarda ish tajribasi yuqoriroq bo‘lgan sudyalar faoliyat yuritadi. Shuning uchun ham murakkab toifadagi ishlarni hal qilish mexanizmlarini takomillashtirish maqsadida ayrim nizolarni hal etish viloyat darajasidagi iqtisodiy sudlar sudloviga o‘tkaziladigan bo‘ldi.
Nizolarning tezkor ko‘rib chiqilishini ta’minlash maqsadida sudlovlilikning umumiy qoidalari o‘zgartirildi. Ya’ni yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlarga nisbatan da’vo arizalari sudga ularning ro‘yxatga olingan joyi bo‘yicha beriladi.
— Odil sudlovni amalga oshirishga mutaxassis jalb etilishi qanday samara beradi?
— Bu borada qulaylik yaratish, sud ishining belgilangan muddatda ko‘rib chiqilishini ta’minlash uchun iqtisodiy sud ish yurituvining ishtirokchilari ro‘yxatiga mutaxassis kiritiladigan bo‘ldi. O‘z sohasini yaxshi bilan mutaxassisdan ishga aloqador masalalarda ma’lumot olishning o‘ziyoq masalaga oydinlik kiritadi. Shuning uchun ham bu mutaxassis odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxs sifatida sudda qatnashadi.
– Apellyatsiya va kassatsiya instansiyasi sudlarining ish yuzasidan uzil-kesil qaror qabul qilish tartibi nima uchun joriy etilmoqda?
— Bunda mazkur instansiyalarning hal qiluv qarorini bekor qilish va birinchi instansiya sudiga yangidan ko‘rish uchun yuborish bo‘yicha vakolatlari qayta ko‘rib chiqildi. Aynan shu jarayondagi ortiqcha ovoragarchiliklarga barham berish maqsadida uzil-kesil qaror qabul qilishga oid yangi me’yor belgilandi.
Buning mohiyati shundan iboratki, endilikda apellyatsiya va kassatsiya instansiyasi sudlari kelib tushgan ishni avvalgidek quyi sudlarga qaytarmaydi. Ishni o‘zi ko‘rib chiqib, uzil-kesil nuqta qo‘yadi.
— Nazorat instansiyasi bilan bog‘liq o‘zgarishlar haqida ham to‘xtalsangiz.
– Mazkur instansiyada ish yuritishni belgilovchi normalar tubdan qayta ko‘rib chiqildi. Endilikda nazorat instansiyasida ishlar nafaqat Oliy sud raisi, Bosh prokuror va ularning o‘rinbosarlarining protesti, balki nazorat shikoyati asosida ham ko‘rib chiqiladi.
Bu sud ish yurituvi ishtirokchilarining yuqori instansiyaga murojaat qilish huquqini kengaytirib, odil sudlovga erishish darajasini oshiradi.
— Kodeksda yana qanday o‘ziga xos jihatlar bor?
—Kodeksda shartnomaviy (ixtiyoriy) vakillarning ro‘yxati keltirildi. Sudda vakil sifatida ishlarni yuritish bo‘yicha professional faoliyat bilan faqat advokatlar shug‘ullanishi mumkin. Bu jamiyatda advokatlarning o‘rni va roli oshishiga ham zamin yaratadi.
Kommunal to‘lovlar yuzasidan qarzdorlikni undirish bo‘yicha ham o‘zgartirishlar kiritildi. Bunda kommunal xizmatlar uchun haq to‘lash bo‘yicha qarzdorlikni undirish to‘g‘risida talablar bildirilganida sud buyrug‘ini berish to‘g‘risidagi arizaga qanday hujjatlar ilova qilinishi zarurligi belgilandi. Bu qarzdorlik asossiz va noto‘g‘ri hisoblanishining oldini oladi va iste’molchilar huquqlarini himoya qilishga ko‘maklashadi.
Nizolarni taraflarni o‘zaro kelishtirish asosida hal qilishga bag‘ishlangan kelishuv bitimiga oid yangi bob ham Kodeksdan o‘rin oldi. Nizolarning samarali hal qilinishini ta’minlash, taraflar o‘rtasidagi munosabatlarni saqlab qolishga qaratilgan bunday me’yor avval qonunchilikda keng aks ettirilmagan edi. Endilikda kelishuv tushunchasi, uni qanday hollarda tuzish mumkinligi bitta bobga qamrab olinib, kengroq tushuntirib berildi.
Izoh (0)