Sifatsiz ko‘mir mahsuloti uchun kim javob beradi?

“Pravda Vostoka” nashri muxbiri ko‘mir mahsuloti ko‘pincha sifatsiz bo‘lib chiqayotgani, buning uchun kim javob berishi masalalarini ko‘tarib chiqdi.

Namangan viloyatida aholining katta qismi, kuz-qish mavsumida ijtimoiy soha obyektlari, uylar, binolarni isitishda Angren ko‘miridan foydalanishadi. Endi esa ko‘mir briketlari ham paydo bo‘ldi.

“O‘zbekko‘mir” aksiyadorlik jamiyatining “Namangan ko‘mir yetkazuvchi” unitar korxonasi kuz-qish mavsumida viloyat iste’molchilariga 134 ming tonnaga yaqin ko‘mir, 58,5 ming tonna ko‘mir briketlari yetkazib bergan. Shundan tegishli ravishda 73 foiz ko‘mir, 47 foiz ko‘mir briketlari aholi uchun, qolgan qismi esa sog‘liqni saqlash, xalq ta’limi, maktabgacha ta’lim, o‘rta maxsus ta’lim muassasalariga mo‘ljallangan. Ular orasida 23600 tonna ko‘mir va 19 ming tonna ko‘mir briketi maktablar va maktabgacha ta’lim muassasalari ulushi hisoblanadi.

Viloyatning 11 tumanida hamda Namangan shahrida 8 ta filialiga ega bo‘lgan “O‘zbekko‘mir” aksiyadorlik jamiyatining “Namangan ko‘mir yetkazuvchi” unitar korxonasi viloyatga yukni qabul qiluvchi va tarqatuvchi hisoblanadi.

Unitar korxonaga beshta MAN markali og‘ir yuk tashuvchi avtosamosvallar ajratilgan. Bundan tashqari, Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 30-dekabrdagi “Respublika aholisi va byudjet tashkilotlarini ko‘mir mahsulotlari bilan ta’minlashning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga asosan Pop, Chust, Chortoq, Uychi, Norin, To‘raqo‘rg‘on, Uchqo‘rg‘on tumanlarida zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan, sutkasiga 30 tonna, Namangan shahrida 150 tonna ko‘mir briketi ishlab chiqaradigan sakkizta hududiy sexlar qurib, foydalanishga topshirilgani iste’molchilar ehtiyojlarini to‘la-to‘kis qondirish imkoniyatini beradi. Yangi sexlar avvallari unitar korxonani qo‘llab-quvvatlab turgan va hozir ham ishlayotgan 13 ta shaxsiy kichik korxonalarga raqobatchilar hisoblanadi.

Briket sexlarining uzluksiz ishlashini ta’minlash mas’uliyati “O‘zbekko‘mir” aksiyadorlik jamiyati zimmasida bo‘lib, ular namanganlik ishlab chiqaruvchilarni ikkita muhim – “BOMSSh” hamda “BOMSShB-2” ko‘mir komponentlari bilan ta’minlab turishlari lozim edi. Biroq, briket sotib olish ba’zan lotereya biletlari o‘yiniga o‘xshaydi: chekingga nima tushdi, sifatlimi yoki sifatsiz mahsulotmi, bilib bo‘lmaydi. Sotib olgan mahsuloting sifatini uyda yoki ishxonada yoqib ko‘rgach, bilasan.

Fikrlar turli xil: kimdir yonishi qiyin desa, yana boshqa birov esa issiqlik berayapti-ku, deyishadi. O‘zimiz ishonch hosil qilishimiz uchun 400 tonna briket sotib olgan Kosonsoy tibbiyot birlashmasida bo‘ldik. Tajriba o‘tkazdik. Yonib turgan o‘tinlar ustiga bir necha dona xalq tili bilan aytiladigan briketlarning bir shakli –“pryanik”ni qo‘ydik. O‘tyoqarlar kasalxonaning xo‘jalik qismi rahbarlari bilan har qancha urinishmasin, briketlar tutashdan nariga o‘tmadi – yonmadi.

Namangan shahridagi 52-umumta’lim maktabida o‘tkazilgan tajribada esa ular sotib olgan silindr shaklidagi ko‘mir briketi “uyaltirib” qo‘ymadi, maktab rahbarlarining ishonchini oqladi.

Ikkala holatda ham iste’molchilar “tajriba” o‘tkazmay turib, o‘zlari sotib olgan briket sifatini aniqlay olmadilar. Bilib-bilmay qilingan bunday xariddan briket emas, oila yoki davlat byudjetining mablag‘lari kuyib ketishi turgan gap.

Ko‘mir va ko‘mir briketi sifatining kafolati kerak, albatta. To‘g‘ri, ishlab chiqaruvchilar sertifikat yoki ruxsat berilgan hujjatlarga ega bo‘lishadi. Biroq, unitar korxonada ham, viloyatda ham mahsulot sifati bo‘yicha texnolog-mutaxassis yo‘q.

Ma’lum bo‘lishicha, “BOMSSh” va “BOMSShB-2” ko‘mir kukunlari komponentlarini birlashtiruvchi yelim sifatida oddiy loy qo‘shishar ekan. Soddagina savol tug‘iladi: qurigan tuproq ham yonadimi? Shunisi ajablanarliki, briket namunalari “O‘zbekko‘mir” aksiyadorlik jamiyatining laboratoriyasida ekspertizadan o‘tkazilar ekan. Ko‘mir mahsulotlari texnologi lavozimi unitar korxonamizda yo‘q, deya yelka qisishadi ular. Shu bois – nafaqat briket sifati, hatto, omborchilar ham iste’molchilarning mahsulot sifati to‘g‘risidagi savoliga javob berisholmaydi. Namangan tumani olgan navbatdagi mahsulot sifatini korxona vakili bilan birgalikda kuzatganimizda shu narsa ma’lum bo‘ldiki, ko‘mirning aksariyat qismi kukunsifat bo‘lib, bir qismi kichik bo‘laklardan iborat edi. Yana haqli savol tug‘iladi – bunday holatda ko‘mir sifatini qanday aniqlash mumkin? Mahsulotning bu turlari standartlar nisbatiga ko‘ra hech bo‘lmasa foiz miqdorida belgilanishi kerak-ku, axir. Sifat ko‘rsatkichlari bilan ham qiziqdik. Afsuski, birorta ham javob ololmadik.

Mahsulot yuklangan vagon ishlab chiqaruvchi guvohnomasi bilan keladi. Mana, ulardan biri, 472–raqamli guvohnoma.

“Ko‘mir sifati to‘g‘risida”gi yozuv. “2 b markali qoramtir kukun”. Hujjatda foizlar nisbati quyidagicha keltirilgan: kul suviga bug‘langanligi A oxirgi daraja – 25,0; namlik w oxirgi daraja – 40.0. Haqiqiy ko‘rsatkichlarga nisbatan esa 22.5; 30.7 ni tashkil qiladi.

Afsuski, “Yoqilg‘ining sifat ko‘rsatkichlari” jadval guvohnomasida kul va namlik bo‘yicha belgilar ko‘rsatilmagan. Bizningcha, agar ushbu ko‘rsatkichlar ham guvohnomaga kiritilsa, unitar korxona xodimlarining iste’molchiga tushuntirib berishlari oson bo‘lardi.

“O‘zbekko‘mir” aksiyadorlik jamiyatining briketlar ishlab chiqaruvchi xususiy sexlari ishga tushishi bilan uning unitar korxonasi sifatli mahsulot ishlab chiqarishni kafolatlaydi, deb ishonamiz.

Mahsulot sotishni yaxshilash ham zarur. Namangan tuman omborxonasi hududida avtomashinalar, odamlar gavjum. Navbatga rioya qilinmaydi. Uch vagon mahsulotning ustida talash ketadi. Bunday g‘ala-g‘ovurda mahsulotni jismonan baquvvat, baqiroq odamlargina birinchi navbatda olishlari mumkin. Mahsulot sifati to‘g‘risidagi sertifikatni so‘rashga imkon ham bo‘lmaydi. “Mahalla” fondining tuman bo‘limi hamda unitar korxona o‘rtasida savdoni tashkil qilish bo‘yicha o‘zaro kelishuv mavjud. Biroq, bo‘lim vakili Baxtiyor Rahmonovning aytishicha, vagonlarning kelishi, sotish grafigi yo‘qligi sababli mahallalarga mahsulot berilmayapti. Natijada shahar va tuman aholisi o‘z xohishlari bilan xuddi ishga ketgandek, ertalabdan o‘zlari birkitilgan omborxonaga kelishib, ko‘mir yuklangan vagonlarni kutishadi.

Oybek Ortiqov.“Pravda Vostoka” muxbiri.Namangan viloyati.