Сифатсиз кўмир маҳсулоти учун ким жавоб беради?

«Правда Востока» нашри мухбири кўмир маҳсулоти кўпинча сифатсиз бўлиб чиқаётгани, бунинг учун ким жавоб бериши масалаларини кўтариб чиқди.

Наманган вилоятида аҳолининг катта қисми, куз-қиш мавсумида ижтимоий соҳа объектлари, уйлар, биноларни иситишда Ангрен кўмиридан фойдаланишади. Энди эса кўмир брикетлари ҳам пайдо бўлди.

«Ўзбеккўмир» акциядорлик жамиятининг «Наманган кўмир етказувчи» унитар корхонаси куз-қиш мавсумида вилоят истеъмолчиларига 134 минг тоннага яқин кўмир, 58,5 минг тонна кўмир брикетлари етказиб берган. Шундан тегишли равишда 73 фоиз кўмир, 47 фоиз кўмир брикетлари аҳоли учун, қолган қисми эса соғлиқни сақлаш, халқ таълими, мактабгача таълим, ўрта махсус таълим муассасаларига мўлжалланган. Улар орасида 23600 тонна кўмир ва 19 минг тонна кўмир брикети мактаблар ва мактабгача таълим муассасалари улуши ҳисобланади.

Вилоятнинг 11 туманида ҳамда Наманган шаҳрида 8 та филиалига эга бўлган «Ўзбеккўмир» акциядорлик жамиятининг «Наманган кўмир етказувчи» унитар корхонаси вилоятга юкни қабул қилувчи ва тарқатувчи ҳисобланади.

Унитар корхонага бешта MAN маркали оғир юк ташувчи автосамосваллар ажратилган. Бундан ташқари, Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 30 декабрдаги «Республика аҳолиси ва бюджет ташкилотларини кўмир маҳсулотлари билан таъминлашнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорига асосан Поп, Чуст, Чортоқ, Уйчи, Норин, Тўрақўрғон, Учқўрғон туманларида замонавий ускуналар билан жиҳозланган, суткасига 30 тонна, Наманган шаҳрида 150 тонна кўмир брикети ишлаб чиқарадиган саккизта ҳудудий цехлар қуриб, фойдаланишга топширилгани истеъмолчилар эҳтиёжларини тўла-тўкис қондириш имкониятини беради. Янги цехлар авваллари унитар корхонани қўллаб-қувватлаб турган ва ҳозир ҳам ишлаётган 13 та шахсий кичик корхоналарга рақобатчилар ҳисобланади.

Брикет цехларининг узлуксиз ишлашини таъминлаш масъулияти «Ўзбеккўмир» акциядорлик жамияти зиммасида бўлиб, улар наманганлик ишлаб чиқарувчиларни иккита муҳим – «БОМСШ» ҳамда «БОМСШБ-2» кўмир компонентлари билан таъминлаб туришлари лозим эди. Бироқ, брикет сотиб олиш баъзан лотерея билетлари ўйинига ўхшайди: чекингга нима тушди, сифатлими ёки сифатсиз маҳсулотми, билиб бўлмайди. Сотиб олган маҳсулотинг сифатини уйда ёки ишхонада ёқиб кўргач, биласан.

Фикрлар турли хил: кимдир ёниши қийин деса, яна бошқа биров эса иссиқлик бераяпти-ку, дейишади. Ўзимиз ишонч ҳосил қилишимиз учун 400 тонна брикет сотиб олган Косонсой тиббиёт бирлашмасида бўлдик. Тажриба ўтказдик. Ёниб турган ўтинлар устига бир неча дона халқ тили билан айтиладиган брикетларнинг бир шакли –«пряник»ни қўйдик. Ўтёқарлар касалхонанинг хўжалик қисми раҳбарлари билан ҳар қанча уринишмасин, брикетлар туташдан нарига ўтмади – ёнмади.

Наманган шаҳридаги 52-умумтаълим мактабида ўтказилган тажрибада эса улар сотиб олган цилиндр шаклидаги кўмир брикети «уялтириб» қўймади, мактаб раҳбарларининг ишончини оқлади.

Иккала ҳолатда ҳам истеъмолчилар «тажриба» ўтказмай туриб, ўзлари сотиб олган брикет сифатини аниқлай олмадилар. Билиб-билмай қилинган бундай хариддан брикет эмас, оила ёки давлат бюджетининг маблағлари куйиб кетиши турган гап.

Кўмир ва кўмир брикети сифатининг кафолати керак, албатта. Тўғри, ишлаб чиқарувчилар сертификат ёки рухсат берилган ҳужжатларга эга бўлишади. Бироқ, унитар корхонада ҳам, вилоятда ҳам маҳсулот сифати бўйича технолог-мутахассис йўқ.

Маълум бўлишича, «БОМСШ» ва «БОМСШБ-2» кўмир кукунлари компонентларини бирлаштирувчи елим сифатида оддий лой қўшишар экан. Соддагина савол туғилади: қуриган тупроқ ҳам ёнадими? Шуниси ажабланарлики, брикет намуналари «Ўзбеккўмир» акциядорлик жамиятининг лабораториясида экспертизадан ўтказилар экан. Кўмир маҳсулотлари технологи лавозими унитар корхонамизда йўқ, дея елка қисишади улар. Шу боис – нафақат брикет сифати, ҳатто, омборчилар ҳам истеъмолчиларнинг маҳсулот сифати тўғрисидаги саволига жавоб беришолмайди. Наманган тумани олган навбатдаги маҳсулот сифатини корхона вакили билан биргаликда кузатганимизда шу нарса маълум бўлдики, кўмирнинг аксарият қисми кукунсифат бўлиб, бир қисми кичик бўлаклардан иборат эди. Яна ҳақли савол туғилади – бундай ҳолатда кўмир сифатини қандай аниқлаш мумкин? Маҳсулотнинг бу турлари стандартлар нисбатига кўра ҳеч бўлмаса фоиз миқдорида белгиланиши керак-ку, ахир. Сифат кўрсаткичлари билан ҳам қизиқдик. Афсуски, бирорта ҳам жавоб ололмадик.

Маҳсулот юкланган вагон ишлаб чиқарувчи гувоҳномаси билан келади. Мана, улардан бири, 472–рақамли гувоҳнома.

«Кўмир сифати тўғрисида»ги ёзув. «2 б маркали қорамтир кукун». Ҳужжатда фоизлар нисбати қуйидагича келтирилган: кул сувига буғланганлиги А охирги даража – 25,0; намлик w охирги даража – 40.0. Ҳақиқий кўрсаткичларга нисбатан эса 22.5; 30.7 ни ташкил қилади.

Афсуски, «Ёқилғининг сифат кўрсаткичлари» жадвал гувоҳномасида кул ва намлик бўйича белгилар кўрсатилмаган. Бизнингча, агар ушбу кўрсаткичлар ҳам гувоҳномага киритилса, унитар корхона ходимларининг истеъмолчига тушунтириб беришлари осон бўларди.

«Ўзбеккўмир» акциядорлик жамиятининг брикетлар ишлаб чиқарувчи хусусий цехлари ишга тушиши билан унинг унитар корхонаси сифатли маҳсулот ишлаб чиқаришни кафолатлайди, деб ишонамиз.

Маҳсулот сотишни яхшилаш ҳам зарур. Наманган туман омборхонаси ҳудудида автомашиналар, одамлар гавжум. Навбатга риоя қилинмайди. Уч вагон маҳсулотнинг устида талаш кетади. Бундай ғала-ғовурда маҳсулотни жисмонан бақувват, бақироқ одамларгина биринчи навбатда олишлари мумкин. Маҳсулот сифати тўғрисидаги сертификатни сўрашга имкон ҳам бўлмайди. «Маҳалла» фондининг туман бўлими ҳамда унитар корхона ўртасида савдони ташкил қилиш бўйича ўзаро келишув мавжуд. Бироқ, бўлим вакили Бахтиёр Раҳмоновнинг айтишича, вагонларнинг келиши, сотиш графиги йўқлиги сабабли маҳаллаларга маҳсулот берилмаяпти. Натижада шаҳар ва туман аҳолиси ўз хоҳишлари билан худди ишга кетгандек, эрталабдан ўзлари биркитилган омборхонага келишиб, кўмир юкланган вагонларни кутишади.

Ойбек Ортиқов.«Правда Востока» мухбири.Наманган вилояти.