KXDR ixtiyorida rostdan ham kuchli yadroviy qurol paydo bo‘ldimi?

KXDR o‘tgan hafta o‘z tarixidagi eng kuchli atom bombani sinovdan o‘tkazdi. Bir tomondan, Shimoliy Koreya tomonidan ehtimoliy yadroviy tahdid har doim tashvishga sabab bo‘ladi (xususan, O‘zbekiston tomoni ham bunga o‘z munosabatini bildirdi), boshqa tomondan esa KXDRning bu urinishlari katta xavotirga arzimaydi, deb hisoblaniladi. Meduza nashri mavzu bo‘yicha asosiy savollarga javob izladi.

KXDRda yadroviy qurol borligi rostmi?

Ha, KXDRda yadroviy qurol bor. Shimoliy Koreya atom energiyasi sohasidagi dastlabki tadqiqotlarni XX asr o‘rtalarida SSSRning ko‘magi bilan boshlagan. Pxenyan o‘z atom bombasi borligini 2006-yil oktabrida e’lon qilgan va shundan beri beshta sinov o‘tkazdi. Keyinroq KXDR hukumati zarur texnologiyalarni Pokistondan olgani ma’lum bo‘ldi.

KXDR haqiqatan ham yadroviy sinovlarni o‘tkazganini boshqa mamlakatlar tasdiqlagan. 9-sentabr kuni Shimoliy Koreya o‘z tarixidagi eng kuchli atom bombani sinovdan o‘tkazgani ma’lum bo‘ldi. “Interfaks” agentligining “vaziyatdan boxabar” manbasi bergan ma’lumotga ko‘ra, bombaning quvvati taxminan 10 kilotonnaga yaqin. Monterey xalqaro tadqiqotlar institutidan Jeffri Lyuisning Reuters’ga ma’lum qilishicha, portlash kuchliroq — kamida 20—30 kilotonnani tashkil etgan. Uning qo‘shimcha qilishicha, AQSh 1945-yili Xirosimaga tashlagan bomba bu qadar kuchli emas edi.

KXDRda boshqa mamlakatlarga yadroviy zarba berish uchun texnik imkoniyat bormi?

Bunisi noma’lum. Gap shundaki, yadroviy bombaga egalik qilish — bu bir masala, uni nishonga qadar yetkazish esa — butunlay boshqa masala. Yadroviy kallakni raketaga o‘rnatish uchun zaryad yetarlicha kichkina bo‘lishi kerak. Pxenyandagilarning ta’kidlashicha, ular o‘rta masofalarga mo‘ljallangan ballistik raketalarga yadroviy kallak o‘rnatishni o‘rganib olgan va endi istalgan vaqtda dushmanlarga zarba bera oladi. Biroq Shimoliy Koreya — yopiq mamlakat va boshqa davlatlarda KXDRning bu kabi bayonotlarini tasdiqlash yoki rad etish uchun ishonchli vositalar yo‘q. Shimoliy Koreya rahbarlari o‘z imkoniyatlariga haddan ortiq baho berib yuborayotgan bo‘lishi ham mumkin.

Bir necha kun avval Shimoliy Koreya Rodong tasnifidagi, 1000 kilometr masofani uchib o‘ta oladigan uchta ballistik raketani uchirdi. Iyun oyida esa KXDR nazariy jihatdan 4000 kilometrgacha masofani bosib o‘ta oladigan boshqa bir raketa — Musudan’ni tekshirib ko‘rgan edi. Biroq so‘nggi sinovlar chog‘ida raketa atigi 400 metr uchib o‘tdi, xolos.

Agar Shimoliy Koreya armiyasi o‘rta masofalarga mo‘ljallangan o‘z raketalariga yadroviy kallaklarni o‘rnatishni haqiqatan ham o‘rganib olgan, deb hisoblasak, nazariy jihatdan ular o‘ziga qo‘shni barcha mamlakatlar (Rossiya, Xitoy, Janubiy Koreya, ehtimol, Yaponiya)ga zarba bera oladi. Biroq, birinchidan, bu axborot tasdiqlanmagan, ikkinchidan, yadroviy kallakli ballistik raketani — u nishonga yetib bormay portlab ketmasligi uchun — muvaffaqiyatli uchirish va to‘g‘ri yo‘naltirishni ham bilish kerak.

KXDRning yadroviy sinovlari — boshqa mamlakatlardan oziq-ovqat yordami olish yo‘lidagi bir aldamchi harakat ekanligi rostmi?

Yo‘q. 2012-yil fevralida Shimoliy Koreya rahbariyati AQShning oziq-ovqat yordami evaziga sinovlarni to‘xtatishini ma’lum qilgan edi, biroq oradan ikki oy o‘tib, navbatdagi raketani uchirib, kelishuvni yo‘qqa chiqargan. 2016-yil aprelida Pxenyan boshqa shartlarni ilgari surdi va ular oziq-ovqat yordami bilan bog‘liq emasdi — o‘shanda, agar AQSh Janubiy Koreyani qo‘llab-quvvatlashni to‘xtatsa, KXDR yadroviy sinovlarni to‘xtatishga tayyorligini bildirgan edi.

Ekspertlarning ko‘pchiligi yadroviy sinovlarni urushga tayyorgarlik sifatida baholamaslik kerak, deydi — bu ko‘proq qo‘shni davlatlar va AQShga siyosiy bosim o‘tkazishning keskin uslubi. Rossiya Fanlar Akademiyasi Uzoq Sharq instituti Koreya tadqiqotlari markazi yetakchi ilmiy xodimi Konstantin Asmolovning Meduza’ga aytishicha, KXDR diktatori Kim Chen Inga urush kerak emas, biroq mintaqada harbiy sinovlar va mashg‘ulotlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, tomonlarning ehtiyotsizligi bilan boshlanishi mumkin bo‘lgan nizo ehtimoli ham shunchalik oshib boraveradi.

Diqqat, diqqat! “Daryo”ning Telegram’dagi rasmiy kanali — “Toshqin ‘Daryo’”ga obuna bo‘lib, yangiliklardan ovozli ko‘rinishda bahramand bo‘lishingiz mumkin.