Biz raqamli erkinlik davrida yashayapmiz, ko‘zlarimiz kuniga minglab rasmlarni skanerlaydi va miya hech qachon tugamasligi maʼlum bo‘lgan lenta ritmiga moslashishga harakat qiladi. Ijtimoiy tarmoqlar bizning raqamli ko‘zgumizga aylandi, faqat u bizni emas, balki idealning umumiy qiyofasini aks ettiradi. U yerga qancha uzoq qarasak, o‘zimizni shunchalik yomon his qilamiz.
Psixolog Mariya Belan ijtimoiy tarmoqlar davrida qanday qilib o‘z hayotimizni ularga to‘liq bo‘ysundirmasdan yashash haqida mulohaza yuritadi.
Har soniyada biz, tanamizni boshqalarning sarvqomat tanasi bilan, muvaffaqiyatni boshqalarning keyslari bilan, hayotimizni boshqalarning baxtli turmushi bilan taqqoslayveramiz. Bu taqqoslash ongli emas. Bu avtomatik ravishda, neyronlar darajasida sodir bo‘ladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda boshqalarning sahifalarini ko‘rayotganingizda birdan quyidagi fikrlarga berilib ketganingizni sezasiz:
— Men bu hafta nima qildim?
— Nima uchun u muvaffaqiyatga erishadi, men esa yo‘q?
— Ehtimol, men dangasa / zerikarli / qiziqarsiz bo‘lsam kerak.
Ammo muammo sizda emas. Muammo bizni xuddi tomizg‘ichdagi kabi cheksiz dofamin tomchilariga tushiradigan algoritmda. Har bir xabar — shirin inyeksiya kabi: yoqimli, lekin beqaror. Agar bir marta tarmoqda bo‘lishgan postimiz kamroq layk yig‘sa, bizda hissiy qaytish paydo bo‘ladi. Psixologlar buni xavotir, kuchsizlik, loqaydlik bilan kuzatiladigan dofamin buzilishi deb atashadi.
Ayniqsa, o‘spirinlar va ayollar bu borada zaif. O‘spirinlar — chunki ularning hali aniq ichki yo‘nalishlari yo‘q. Ayollar — chunki bolaligidan “yoqish”, “qulay bo‘lish”ga o‘rgatilgan.
Ijtimoiy tarmoqlar taʼsirida ruhiy holatda nima sodir bo‘ladi?
- O‘z-o‘zini baholash tashqi faktorga bog‘liq bo‘lib qoladi. Biz o‘zimizni ichki qiymat hissi bilan emas, balki reaksiyalar soni bo‘yicha baholaymiz.
- His-tuyg‘ular siqilib qoladi. Va biz qayg‘uni boshdan kechirishni emas, balki kadr uchun tabassum qilishni o‘rganamiz.
- Haqiqat loyqalashadi. Biz atrofdagilarning hammasi toza va silliq hayotda yashaydi, faqat bizdagina idish-tovoq bilan to‘lgan rakovina va doimiy tashvishlar bor deb o‘ylaymiz.
- O‘tkazib yuborish tashvishi paydo bo‘ladi. Bunga FOMO — fear of missing out (o‘tkazib yurish qo‘rquvi) deyiladi. Biz onlayn bo‘lmasak, go‘yo muhim xabarni o‘tkazib yuboramiz, deb qo‘rqamiz.
- Uyqu buziladi. Ekranning ko‘k nuri, ayniqsa, uxlashdan oldin melatonin ishlab chiqarishga xalaqit beradi.
Bunday qaramlikdan o‘zingizni qutqarish uchun 7 amaliy qadam
- Telefonsiz odatlar.
Ertalab va kechqurun 30 daqiqani o‘zingizga ajrating, faqat asosiysi bu vaqtni mutlaqo telefonsiz o‘tkazing. Bu qahvaxo‘rlik, jimjitlik, sayr yoki kitob o‘qishdan iborat daqiqalar bo‘lsin. Chunki “shunday bo‘lishi kerak” emas, balki miyangiz yukdan xalos bo‘lishga muhtoj.
- Har safar ijtimoiy tarmoqlarga kirganingizda o‘zingizga savol bering:
— Internetga nega kirdim?
— Kirishdan oldin va keyin nima his qilyapman?
— Nima izlayapman: ilhom yoki tasdiqlash?
- O‘xshash odatlar
Xuddi avvalgiday qog‘ozli kundalik yuriting, fotosuratlarni chop eting va do‘stlaringizga xat yozing. Bu retro emas. Bu haqiqat bilan aloqani qaytarish usulidir.
- Kontent-pauzalar.
Kuniga 5 ta post o‘rniga — haftada 3 ta post joylang. Qanday bo‘lsa ham to‘lib tursin deb suratga olmang, esdalikka qolishi uchun suratga oling.
- Ijtimoiy tarmoqlardan 48 soatlik detoks.
Oyiga bir marta — ijtimoiy tarmoqlarsiz to‘liq 48 soat yashab ko‘ring. Ha, qiyin bo‘ladi, lekin bu normal holat. Ruhiyatingiz qand yoki kofein kabi stimuldan voz kechadi.
- Raqamli tozalash.
Hasad, taqqoslash, g‘azabni keltirib chiqaradigan hamma sahifalarni tark eting. Hatto u eng foydali va hamma o‘qiydigan mutaxassis bo‘lsa ham, agar sizga yomon taʼsir ko‘rsatayotgan bo‘lsa, demak, bu siz uchun emas.
- Jonli aloqa.
Qo‘ng‘iroq qiling. Sayr qiling. Quchoqlang. Seving. 10 yildan keyin hech kim sizda nechta layk borligini eslamaydi. Ammo hamma yulduzlar ostida kim bilan nimalarni orzu qilganini eslaydi.
Mijozlarimdan biri — isteʼdodli, chiroyli, qiziqarli kasb egasi — har safar bir soat ichida o‘z sahifasiga qo‘ygan postlariga layk bo‘lmasa, postlarini o‘chirib tashlagan.
U shunday degan edi:
“Men bo‘sh joydekman. Agar hech kim layk qo‘ymasa, demak, men qiziq emasman. Demak, umuman keraksiz ekanman”.
Maʼlum bo‘lishicha, bolaligida uni doimo singlisi bilan taqqoslashgan. Va hozir ijtimoiy tarmoqlar yoshlikdagi travmalarni kuchaytirmoqda.
Psixoterapiyada biz uning o‘z qiymatini layklarga bog‘lashdan ajratdik. Bugun u blog yuritadi va layklardan emas, o‘z ovozidan quvonadi.
Ijtimoiy tarmoqlardan dam olish vaqti kelganini qanday tushunish mumkin?
- 10 daqiqa ham telefoningizni tekshirmay o‘tirolmaysiz.
- Postlaringizni hech kim ko‘rmasa, xafa bo‘lasiz.
- O‘zingizni boshqalar bilan tez-tez taqqoslaysiz.
- Biror narsani shunchaki qilmaysiz, albatta, suratga olishingiz kerak.
- “Bu ijtimoiy tarmoqlarda qanday ko‘rinadi?” degan fikr bilan yashaysiz.
Yuqoridagilardan kamida 2 ta bandni o‘zingizda kuzatgan bo‘lsangiz, bu sizga xavfli ogohlantirishdir.
Hayot filtrlar, postlar va layklar soni bilan yashash uchun juda qisqa. Chunki ichki xotirjamlikni raqamli algoritmlar emas, balki sukunat va o‘z-o‘zi bilab samimiy aloqa beradi. Biz kontent emasmiz. Biz insonlarmiz. Bizning reaksiyalarsiz hissiyotlarga, postlarsiz kunlarga, isbotlarsiz hayotga haqqimiz bor.
Izoh (0)