Ўзбекистоннинг ҳарбий салоҳияти қандай?

Украина ва Яқин Шарқда давом этаётган можаролар фонида ҳарбий қудрат ва тайёргарлик масалалари бутун дунё давлатлари учун янада долзарб бўлиб бормоқда. Марказий Осиёда стратегик жойлашувга эга бўлган Ўзбекистоннинг ҳарбий салоҳияти алоҳида эътиборга лойиқ.

Аммо бу салоҳият кўпинча расмий маълумотлар чеклангани ва Global Firepower Index (GFP) каби халқаро рейтингларда нотўғри акс эттирилиши туфайли паст баҳоланади. Прогрессив ислоҳотлар маркази директори Миршоҳид Асланов инобатга олиниши керак бўлган омиллар ҳақида маълумот берди.

Ўзбекистоннинг ҳарбий қудратини қайта кўриб чиқиш  

Ўзбекистоннинг ҳарбий имкониятлари ва стратегик ресурслари ҳали ҳам тўлиқ ўрганилмаган, чунки GFP каби рейтинглар бир қатор муҳим омилларни ҳисобга олмайди. GFP мамлакатларни ишчи кучи, молиявий ресурслар, қурол-аслаҳа, географик жойлашув, табиий бойликлар, логистика ва мудофаа бюджети бўйича баҳолайди. Бироқ унинг 2024 йилги рейтингида Ўзбекистон 62-ўриндан 65-ўринга тушиб, Марказий Осиё минтақасидаги етакчилик ўрнини бой берди.

Бироқ, маълумотлардаги номувофиқликлар туфайли ушбу рейтинг Ўзбекистоннинг ҳақиқий ҳарбий салоҳиятини тўғри акс эттирмайди.

Захира кучлари: Эътибордан четда қолган стратегик ресурс

GFP баҳосидаги энг жиддий камчиликлардан бири Ўзбекистоннинг захира кучларини эътиборга олмасликдир, улар мавжуд эмас деб баҳоланган. “Ўзбекистон Қуролли Кучлари резервидаги хизмат тўғрисида”ги қонунга мувофиқ, ҳарбий хизматга яроқли 18 ёшдан 35 ёшгача бўлган барча эркаклар захирада хизмат қилиши шарт.

Ушбу демографик гуруҳ тахминан 10 миллион кишини ташкил қилади. Соғлиқ ва бандлик чекловларини ҳисобга олган тақдирда ҳам, захира кучлари сони 5 миллиондан ошади. Ушбу улкан захира Ўзбекистон учун улкан стратегик ресурс бўлиб, унинг мудофаа салоҳиятини оширади ва узоқ муддатли ҳарбий ҳаракатларга тайёргарлигини таъминлайди.

♦ Фаол қўшинлар ва Миллий гвардия ҳиссаси

GFP маълумотларига кўра, Ўзбекистоннинг фаол қўшинлари сони 48 000 нафарни, қўшимча 20 000 нафар парамилитар ходимларни ташкил этади. Аммо Жаҳон банки маълумотларига кўра, фаол қўшинларнинг сони 68 000 нафарга яқин. Бундан ташқари, парамилитар тизимнинг муҳим таркибий қисми бўлган Миллий гвардия 30 000 нафардан ортиқ ходимга эга. Бу Ўзбекистоннинг оператив имкониятларини сезиларли даражада кенгайтириб, миллий мудофаа учун мустаҳкам асос яратади.

Мудофаа бюджети: паст баҳоланган кўрсаткич

ГФП Ўзбекистон мудофаа бюджетини 796 миллион доллар деб кўрсатади, аммо ҳақиқий кўрсаткич 3 миллиард долларга яқин. Ушбу тафовут мамлакатнинг қуролли кучларини модернизация қилиш ва тайёрлашга содиқлигини кўрсатади.

Бундан ташқари, Ўзбекистоннинг харид қобилияти паритети (PPP) GFP томонидан 270 миллиард долларга баҳоланган, аниқ кўрсаткич эса 319 миллиард долларни ташкил қилади. Бундай мустаҳкам иқтисодий пойдевор мудофаа қобилиятига барқарор инвестициялар киритишни қўллаб-қувватлайди, стратегик ва тезкор тайёргарликни таъминлайди.

Логистика ва инфратузилма: Тайёргарликнинг пойдевори

Ўзбекистон яхши ривожланган логистика инфратузилмасига эга бўлиб, сақлаш омборлари, таъмирлаш базалари ва узоқ муддатли ҳарбий операциялар учун зарур транспорт марказларини ўз ичига олади. Мамлакатнинг кенг қамровли темир йўл ва автомобиль йўллари тармоғи қўшин ҳамда техникани тез сафарбар қилишни таъминлаб, стратегик ҳаракатчанликни оширади.

Ушбу логистик афзалликлар жанговар шайлик ва оператив мослашувчанликни сақлаб туришда ҳал қилувчи аҳамиятга эга, бироқ уларга глобал баҳолашларда ҳамон етарлича эътибор қаратилмаган.

Модернизация ва технологик ютуқлар

Сўнгги йилларда Ўзбекистон муҳим модернизация ишларини амалга ошириб, эскирган ускуналарни замонавий танклар, зирҳли транспорт воситалари ва ракета тизимлари билан алмаштирган. Бундан ташқари, кибер мудофаа ва электрон урушга бўлган инвестициялар мамлакатнинг замонавий жанговар муҳитларда фаолият юритиш қобилиятини мустаҳкамлади.

Ушбу ютуқлар, ҳозирги ҳарбий стратегия учун жуда муҳим бўлса-да, глобал рейтингларда етарлича ёритилмаяпти.

Тайёргарлик ва халқаро ҳамкорлик

Ўзбекистоннинг қуролли кучлари халқаро стандартларга мос келадиган кенг қамровли тайёргарлик дастурларидан фойдаланади. Мустақил равишда ва глобал ҳамкорлар билан ўтказиладиган мунтазам машғулотлар ҳарбийларнинг тактик кўникмалар ва касбий малакасини оширади.

Ушбу ҳамкорлик Ўзбекистон армиясининг мослашувчанлигини ва турли сценарийларга тайёрлигини оширади, унинг мудофаа қобилиятини янада мустаҳкамлайди.

Геосиёсий аҳамияти ва стратегик ресурслари

Марказий Осиёнинг қоқ марказида жойлашган Ўзбекистоннинг географик ўрни минтақавий таҳдидларга тез жавоб бериш имконини берувчи стратегик устунликни таъминлайди. GFP ҳудуд ва чегаралар каби омилларни ҳисобга олса-да, Ўзбекистоннинг марказий жойлашувининг минтақавий хавфсизлик динамикасига кўрсатадиган кенгроқ таъсирини эътибордан четда қолдиради.

Бундан ташқари, Ўзбекистоннинг энергетика мустақиллиги стратегик бойлик сифатида хизмат қилади. Йилига 46 миллиард куб метрдан ортиқ табиий газ қазиб олиш ва сезиларли миқдордаги кўмир захиралари туфайли мамлакат ташқи ресурсларга қарам бўлмаган ҳолда ҳарбий операцияларни амалга ошира олади.

Бундай ўзини ўзи таъминлаш узоқ муддатли ҳарбий тайёргарлик ва чидамлилик учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга.

Миршоҳид Асланов юқоридагилардан келиб чиқиб, қуйидагиларни хулоса қилди:

Global Firepower рейтинги маълумотлар эскиргани ва асосий омиллар тўлиқ ҳисобга олинмагани сабабли Ўзбекистоннинг ҳарбий салоҳиятини етарли даражада қамраб олмайди. Захира кучлари, аниқ бюджет кўрсаткичлари, логистика инфратузилмаси, модернизация саъй-ҳаракатлари ва энергия мустақиллиги каби омилларни ўз ичига олган қайта баҳолаш Ўзбекистоннинг ҳарбий кучини янада тўлиқ ва реал тасвирлайди.

Бундай қайта баҳолаш нафақат Ўзбекистоннинг жаҳон рейтингидаги ўрнини оширади, балки унинг минтақавий барқарорлик ва хавфсизликни таъминлашдаги муҳим ролини ҳам кўрсатади, дейди Прогрессив ислоҳотлар маркази директори.