Дарҳақиқат, Илон Маск ёки Билл Гейтс каби айрим машҳур шахслар ўзига хос фикрлаш тарзига эга, аммо бу ҳар бир иқтидорли инсон ўз истеъдоди эвазига руҳий муаммолар билан “ҳақ тўлаши” шарт дегани эмас.
Маълум бўлишича, баъзи руҳий хусусиятлар ҳақиқатан ҳам иқтидорли одамлар орасида кўпроқ учрайди, бироқ бу боғлиқлик тўғридан-тўғри эмас. Мисол учун, аутизмни олайлик. Бундай фикрлаш тарзига эга одамларда ақл-идрок махсус У-симон эгри чизиқ бўйлаб тақсимланади — баъзиларида жиддий билиш қобилияти қийинчиликлари бўлиши мумкин, бошқалари эса ғоят ажойиб қобилиятларни намоён этади. Аутизм спектрининг енгил шакллари баъзан тизимли фикрлашга ёрдам берса, оғир ҳолатлари кундалик ҳаётни анча мураккаблаштиради.
Биполяр бузилишда ҳам худди шундай ҳолат кузатилади. Енгил гипомания ҳолатида одам ғайритабиий даражада ақлли бўлиши мумкин, бироқ чуқур депрессия кўпинча уни иш қобилиятидан бутунлай маҳрум қилади.
Генетик тадқиқотлар муҳим тафсилотларни қўшади. Олимлар ижодкорлик билан боғлиқ генлар ва руҳий касалликлар генлари ўртасида маълум ўхшашликлар борлигини аниқлади. Аммо бу ўхшашлик ҳолатларнинг фақат оз қисмини тушунтиради.
Шундай қилиб, миянинг ғайриоддий тузилиши ҳақиқатан ҳам ажойиб ютуқларга эришиш ёки маълум қийинчиликларга дуч келиш эҳтимолини ошириши мумкин.
Одамнинг қандай шароитда ривожланиши ирсий мойилликдан кўра муҳимроқ ҳисобланади. Бир хил хусусият вазиятга қараб ҳам афзаллик, ҳам камчилик бўлиши мумкин. Масалан, юқори сезгирлик рассомларга дунёни нозик идрок этишга ёрдам беради, аммо кундалик ҳаётда халақит бериши мумкин.
Фикрлашнинг қатъийлиги олимларни янада тартибли қилади, аммо ўзгаришларга мослашишни қийинлаштиради. Ҳиссий ўзгаришлар ижодкор инсонларга илҳом беради, лекин шахсий муносабатларни бузиши мумкин.
Нейротурлилик нима?
Бугунги кунда нейрологик хилма-хиллик ҳақида тобора кўпроқ сўз юритилмоқда — бу турли хил фикрлаш усулларини касаллик сифатида эмас, балки инсон руҳиятининг табиий вариациялари сифатида қарайдиган тушунча. Бундай ёндашув шахс хусусиятларида нафақат муаммоларни, балки инновациялар учун имкониятларни ҳам кўриш имконини беради. Шуни тушуниш муҳимки, фикрлашнинг ғалатилиги на доҳийлик ва на муваффақият кафолатидир.
Ноанъанавий фикрлайдиган одамлар учун ўзларига мос муҳит ва машғулотларни топиш айниқса муҳимдир. Кучли томонларни ривожлантириш, заиф томонлар устида ишлаш лозим, аммо уларга ортиқча эътибор бермаслик керак. Ёдда тутиш керакки, тўғри шароитларда ҳар қандай ғалатилик рақобатбардош устунликка айланиши мумкин.
Даҳолик ва руҳий хусусиятлар ўртасида боғлиқлик мавжуд, аммо у бир қарашда кўринганидан анча мураккабдир. Ғайриоддий фикрлаш бу — на ҳукм, на муваффақиятга йўл, балки тушуниш ва тўғри ёндашувни талаб қиладиган хусусиятдир.
Ақлли одамлар нега бунчалик ғалати деб сўрашдан кўра, уларнинг истеъдодларини тўлиқ намоён этишга қандай ёрдам бериш ҳақида ўйлаган маъқул. Жавоб илмий ёндашув, атрофдагиларнинг қўллаб-қувватлаши ва ҳар бир шахснинг ўзига хос хусусиятларига оқилона муносабатда бўлишнинг уйғунлигида яширинган.
Изоҳ (0)