Дональд Трамп Америка президентлигига қайта сайлангач, глобал иқтисодиётда энг кескин бурилишлардан бири — савдо уруши бошланди. Апрель ойининг бошида Америка 185 та давлатдан келадиган маҳсулотларга божларни кескин оширди. Глобал савдо уруши учинчи давлатлар, жумладан, Ўзбекистонга қандай таъсир қилади? Бундай мураккаб паллада нималарга эътибор қаратиш зарур? “Дарё” бу борада мутахассислар фикрини ўрганди.
Иқтисодий таҳлилчи Шуҳрат Расулнинг фикрича, глобал савдо уруши даврида айрим хом ашё маҳсулотларининг нархи кескин кўтарилиши ёки пастлаши мумкин. У инқироз Ўзбекистоннинг енгил саноати учун бир қанча муаммоларни келтириб чиқариши мумкинлигини айтиб ўтди.
“Марказий Осиё давлатлари жаҳон бозорига асосан хом ашё етказиб беради. Масалан, Ўзбекистон асосан олтин сотади. Туркманистон – газ, Қозоғистон эса нефть. Иқтисодий инқироз даврида айрим хом ашё маҳсулотларининг нархи кўтарилади, айримлариники эса тушади.
Ҳозир Ўзбекистон сотадиган олтин нархи кескин ошмоқда, Фьючерс (бу молиявий бозорларда келажакда бирор активни (масалан, нефть, олтин, валюта ёки қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари) олдиндан белгиланган нархда сотиб олиш ёки сотиш бўйича тузиладиган шартнома – таҳр.) ларда 1 унсия отиннинг нархи – 3300 доллар.
Лекин дунё бозорида нефть нархи тушиб бормоқда. Бу асосан нефть экспорт қилувчи давлатларга ёмон. Агар нефть нархи пастласа, бу билан параллел равишда газ нархи ҳам пастлайди.
Масалан, Қозоғистон 2024 йилда 80 миллиард доллар экспортдан даромад қилган. Шундан 43 миллиард доллар нефть экспорти ҳиссасига тўғри келади. Энди Қозоғистон бу масалада жиддий бош қотириши керак.
Бироқ одамлар глобал савдо уруши Ўзбекистон учун яхши бўлар экан деб ўйламасин. Чунки олтин нархи ошгани билан, бошқа хом ашё нархлари кескин тушади. Инқироз Ўзбекистоннинг енгил саноати учун ҳам бир қанча муаммоларни келтириб чиқариши мумкин”, деди у.
Бироқ иқтисодий таҳлилчи Қобилжон Исаевнинг таъкидлашича, жаҳон иқтисодиётида юз берадиган инқироз Марказий Осиё мамлакатларига унчалик таъсир кўрсатмайди.
“Ҳар қандай инқироз даврида халқаро валюталарга бўлган ишонч пасаяди, олтин нархи эса кўтарилади. Шу билан бирга Ўзбекистон жаҳон бозорига тўлиқ интеграция қилмаган. Мана шу жойларда Ўзбекистоннинг позицияси яхши.
Лекин халқаро миқёсида рецеция содир бўлса, мамлакатлар ташқи савдода катта йўқотишларга учраши мумкин. Бу даврда кичик мамлакатларнинг экспорт ҳажми қисқариб, импорт ҳажми ошиш эҳтимоли юқори бўлади”, дея фикр билдирди Исаев.
Халқаро миқёсда иқтисодий инқироз бошланса, ҳукумат қандай чора-тадбирларни амалга ошириши керак?
Ушбу саволга таҳлилчи Шуҳрат Расул жавоб берар экан, иқтисодий рецеция даврида аҳолининг камбағал қисми катта зарар кўришини, бундай вазиятда ҳукумат озиқ-овқат маҳсулотларига қўйилган божларни қисқартириши ёки олиб ташлаши кераклигини билдирди.
“Ўзбекистон ўз бошидан бир қанча инқирозларни бошдан ўтказган. Масалан, 2020 йилда пандемия даврида муҳим деб ҳисобланган озиқ-овқат маҳсулотларига давлат божлари олиб ташланган эди. Бу энг тўғри йўл. Чунки инқироз даврида аҳолининг қашшоқ қисми катта зарар кўради. Менимча, агар инқироз бошланса, ҳукумат албатта бу ишни амалга оширади.
Шунингдек, ҳукумат глобал инқироз даврида корхона ва ташкилотлар банкрот бўлмаслиги учун солиқ йиғимларида енгилликлар бериши керак. Агар ҳукумат солиқларни қисқартирса, бюджетга тушум камаймайди, деган савол пайдо бўлиши мумкин. Иқтисодий инқироз вақтида олтин нархи кўтарилади. Олтин нархининг кўтарилиши ҳисобидан Ўзбекистон бюджет йўқотишларини қисман қоплаши мумкин. Агар дунёда иқтисодий рецеция бошланиб кетса, бунда Ўзбекистоннинг битта яхши кўзир картаси бор. Бу — олтин”, деди у.
Маълумот ўрнида, жорий йилнинг 18 апрель куни Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев дунёда юз бераётган иқтисодий тебранишларнинг Ўзбекистон соҳа ва тармоқларига таъсирини юмшатиш чора-тадбирлари юзасидан видеоселектор йиғилиши ўтказган эди.
Унда давлат раҳбари юқори тарифлар оқибатида халқаро савдо ҳажми 3,5 триллион долларга қисқариб, дунёдаги инфляция даражаси 7,5-8 фоизга кўтарилиши мумкин эканлигини айтиб ўтган эди.
“Уч-тўрт кун ичида халқаро молия бозорлари 10 триллион доллар йўқотгани биз учун қаттиқ сигнал бўлиши керак”, деган эди Шавкат Мирзиёев.
Шунингдек, давлат раҳбари ўзига нисбатан энг катта импорт божлари қўйилган давлатлар эндиликда Ўзбекистон экспорт қилаётган йўналишларга ўзининг маҳсулоти билан кириш учун агрессив савдо сиёсатини юритиши мумкинлигини қайд этиб ўтганди.
Изоҳ (0)