Ҳаяо Миязаки 84 ёшда: буюк япон аниматорининг энг сара анимелари (трейлер)

Афсонавий япон режиссёри 5 январь куни 84 ёшга тўлди. Унинг номи аллақачон япон анимациясининг рамзига айланган, мультфильмлари томошабинлар қалбидан жой олган. Ҳаяо Миязаки таваллуд куни муносабати билан унинг асосий ҳаётий тамойиллари ҳақида сўзлаб берамиз.

Илҳомланиш ҳақида

Кўпинча Ҳаяо Миязаки картиналарининг қаҳрамонлари улғайиши ва дунёни англаши керак бўлган болалардир. Муаллиф диққатимизни нафақат ташқи воқеаларга, балки ички ўзгаришларга ҳам қаратади. Режиссёрнинг асарларида илҳомни ҳатто об-ҳаво маълумотидан ҳам топиш мумкинлиги ғояси акс эттирилган.

“Қўшним Тоторо” — ҳаётда биринчи марта қийинчиликларга дуч келган икки опа-сингил ҳақидаги ҳикоя. Миязаки афсонавий мавжудотлар билан бўлган саргузаштлари орқали янгиликларга очиқ бўлиш ва мўжизаларга ишонишдан тўхтамасликнинг қанчалик муҳимлигини кўрсатади. Фильмда муҳим воқеалар ва эпик жанглар йўқ, аммо бу таъсирчан ҳикоя ҳаётнинг ҳар бир онини қадрлаш ва оддий нарсалардан ҳам қувонч излашнинг нақадар муҳимлигини эслатади.

Эркинлик ҳақида

Бу Ҳаяо Миязаки асарларидаги асосий мавзулардан бири бўлса керак. “Озодликка эришиш — инсон эришиши мумкин бўлган энг катта қувончдир”, дейди мултипликатор ва эркинликка нафақат ҳуқуқ, балки ички куч сифатида қараш кераклигини таъкидлайди.

“Лапута — самовий қалъа” мустақиллик учун кураш ҳақидаги аниме. Лапута — қадимий утопик орол, ибтидоий табиат рамзи, Пазу ва Сита бош қаҳрамонлари эса уни босқинчилардан ҳимоя қилишга интилади.

Аёллар ҳақида

Ҳаяо Миязаки асарларининг асосий хусусиятларидан бири кучли ва мустақил аёл қаҳрамонларига эътибор қаратишидир. Рассом ўз танловини содда тушунтиради: “Кўпчилик фильмларимнинг бош қаҳрамони қиз бола. Бунинг сабабини узоқ тушунтиришим мумкин, аммо қисқа жавоб билан чекланаман. Гап шундаки, мен аёлларни жуда яхши кўраман”.

Бу самимийлик унинг ҳар бир асарида сезилади. Масалан, “Малика Мононоке” фильми қаҳрамони Санни олайлик. Бўрилар тўдаси тарбиялаган қиз ўзига қадрли бўлган нарса учун иккиланмай жангга отланади. Аммо Сан қиссаси нафақат кураш ҳақида, балки бурч ва шахсий туйғулар ўртасидаги мувозанатни излаш ҳақида ҳам. Сан бу — бўйсундириш мумкин бўлмаган, бироқ англаш ва севиш мумкин бўлган табиатдир.

Албатта, “Шамоллар водийсидан келган Навсикая” фильмини ҳам эслаб ўтиш лозим. Бу қаҳрамон аёл меҳр-шафқат, донолик ва қатъиятга эга. У ҳақиқий етакчи сифатида халқни бошқаради, табиатни асрашга интилади ва ҳатто душманларига ҳам ёрдам қўлини чўзади.

Яхшилик ва ёмонлик ҳақида

Шубҳасиз, яхшилик ва ёмонлик мавзуси Миязакининг барча асарларида акс этади. Бироқ “Ҳаулнинг ўзюрар қалъаси” бу борада энг ёрқин мисол бўлиши мумкин. Дастлаб Саҳронинг жодугар аёли классик ёвуз қаҳрамонга ўхшайди, чунки у бош қаҳрамон Софини жодулайди. Аммо воқеалар ривожланиши давомида бу ёвуз аёлнинг қиёфаси очилиб, унинг заиф томонлари ва ёлғизлиги намоён бўлади.

Таъкидлаш жоизки, қалъа эгаси бўлмиш сеҳргар Ҳаулни ҳам бенуқсон деб бўлмайди: у фақат қўрқувларини енгиб ўтгандан кейингина ўзининг энг яхши ҳолатига эришади. Ҳаяо бизга яхшилик ва ёмонлик бир-биридан ажралган ҳолда мавжуд бўлмаган дунёни тақдим этади.

Катта бўлиш ҳақида

“Руҳлар олами” анимесида Тихиро исмли қиз ота-онаси билан янги уйларини кўришга келганда адашиб, кимсасиз шаҳарга келиб қолишади. У ердаги тансиқ овқатларни еган отаси ва онаси чўчқага айланади ва қизи билан бирга сеҳргар Юбаба томонидан бошқариладиган сеҳрли дунёга тушиб қолади. Энди Тихиро уларни афсундан қутқариши керак.

Қаҳрамон тўсатдан мустақил бўлишга мажбур, чунки воқеалар жуда тез содир бўлади. Қиз ота-онасини нормал ҳаётга қайтариш учун қўлидан келган ҳамма ишни қилади.

Урушдан ёмонроқ нарса йўқ

Ҳаяо Миязаки — тинчликпарвар ижодкор. У Япония ҳукуматини Иккинчи жаҳон урушидаги иштироки учун жавобгарликни ўз зиммасига олишга чақирган ва кейинроқ АҚШ Ироқни бомбардимон қилгани учун “Оскар” мукофотини топшириш маросимига боришдан бош тортган. У ўз асарларида уруш ҳатто яхши одамларни даҳшатли ишлар қилишга мажбур қилишини кўрсатишга ҳаракат қилади.

“Порко Россо” Биринчи жаҳон уруши фахрийси Марко Паготт ҳақида ҳикоя қилади. Унинг одамлардан шунчалик кўнгли қолган эдики, ёлғизликда яшашни афзал кўради. У учувчи бўлиб ишлайди, ҳаво қароқчиларини тижорат самолётларидан ҳимоя қилади. Жиноятчилар тажрибали учувчини енга олмаслигини тушунади ва Порко Россони йўқ қилиши учун америкалик учувчи Ало Свинни ёллашади.

Бу мультфильм устида иш Югославияда уруш бошланган бир пайтда кетаётган эди. Бу Миязакини ғазаб ва тажовузкорликни кўрсатиб, сюжетни ғамгинроқ қилишга мажбур қилади. Мультфильмнинг охирида эса одамларни фақат меҳр-муҳаббат қутқара олишига ишора бор.

“Шамол кучаймоқда” фильмидан 10 йил ўтгач, Миязаки яна бир фантастик ҳикоя билан анимацияга қайтди. “Бола ва қарқара” сюжети асосан автобиографикдир. Ҳаяо Миязаки Иккинчи жаҳон уруши пайтида туғилган ва унинг отаси самолёт қисмларини ишлаб чиқарадиган заводда ишлаган.

Маҳитонинг онаси Токиодаги портлаш пайтида вафот этган. Боланинг отаси хотинининг синглиси — Нацукога уйланади ва ўғли билан қишлоққа кўчиб ўтади. Маҳито аввалига ўгай онаси билан яхши муносабатда бўлмайди. Аммо бир куни Нацуко ғойиб бўлади. Болакай уни қутқариши ва, эҳтимол, онасини топиш учун сеҳрли мамлакатга бориши керак.

Ушбу мультфильм асосан яқин инсонлар ўлимидан кейин қайғуни қандай қилиб енгишга бағишланган. Айнан уруш туфайли мультфильм қаҳрамони ҳам йўқотишларга дуч келади ва бунга кўника олмайди.