Иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов “Дарё” мухбири билан суҳбатда Ўзбекистонда қиш фаслининг илиқ кечаётгани қишлоқ хўжалигига жиддий зарар етказиши, қолаверса, инсонлар саломатлигига ҳам хавф туғдириши ҳақида гапирди.
Илиқ қишнинг инсонлар соғлиғига зарари ҳақида
Ҳозир аслида қалпоқ кийиб юриладиган совуқ ҳаво бўлиши керак эди. Аммо бу йил қиш илиқ келди. Бундай бўлиши инсон саломатлиги учун зарарли ҳисобланади. Чунки совуқ ҳаво айрим вирусли касалликлар кўпайишининг олдини олади. Олимларнинг фикрича, иқлим исиши субтропик минтақалардаги касалликларнинг биз томон кўчишига олиб келади. Мисол учун, денге касалликлари Европа давлатларида пайдо бўлмоқда. Аслида, у касалликлар даромади паст, аҳолиси санитария қоидаларига амал қилмайдиган, касалликларга қарши курашишга имконияти йўқ давлатларда кўпроқ. Денге, молярия, чкунгия деган касалликлар аста-секин ўчоқ ҳудудларини шимолга томон йўналтирмоқда. Дунё соғлиқни сақлаш тузилмалари турли вируслар мутацияга учраши оқибатида минтақаларда инсон организмида ҳам янгича касалликлар кўпайиб боришига олиб келишини тасдиқлаган. Иқлим ўзгариши тиббиётга салбий таъсир қилади.
“Мевали дарахтларда жорий йил ҳосил камайиши мумкин”
Telegram каналимга “Сизнингча, декабрдаги ноодатий иссиқлик ва совуқлик тўлқинлари кўпроқ қайси тармоққа иқтисодий зарарлар келтирди?” деган сўровнома жойладим. Кўпчилик асосан қишлоқ хўжалигига таъсир кўрсатди, деб ёзди. Чунки юқори иссиқлик дарахтларни қишки уйқуга кетиши керак бўлган пайтда гуллатиб юборади. Ҳозир уларнинг танаси иссиқлик стрессларини қабул қиляпти. Дарахт танаси учун қиш ойлари бўлишига қарамай, уйқудан уйғониб қолиши учун тез-тез қулай об-ҳаво кузатилмоқда. Булар эртанги иссиқ тўлқинларда гуллаб юбориш “кайфиятида” турибди. Яъни бу зарарли.
Бизнинг минтақа қиш ойида шимолдан кириб келадиган совуққа мойил ҳисобланади. Барибир бир марта бўлса ҳам совуқ кириб келиб, ҳаво ҳарорати 10-15 даражагача совиб кетиши хавфи мавжуд. Агар бу юз берса, дарахтлар ўз ҳосилидан 100 фоизга айрилади — кейинги йил ҳосил бермайди. Ундан асосан барг чиқади, камига тезроқ қариб қолиши кузатилади.
Ҳозир иқлимнинг илиб кетиши тиббиёт ва қишлоқ хўжалигига жиддий таъсир қилмоқда. Декабрь ойида бир оз совуқ кузатилганда кўпчилик энергетик муаммолар юзага келди ва кўзимизга шу кўриняпти, деган хулосалар берди. Аслида, ҳозир иқлим ўзгаришининг энергетик иқтисодиётга келтирган зарари тиббиёт билан қишлоқ хўжалигига етказган иқтисодий зарари олдида ҳеч нарса эмас. Фақат у, энергетик муаммо каби бир зумда эмас, аста-секин ўз бўйини кўрсатади.
“Чора кўришга кечикдик”
Биз иқлим ўзгаришини эртароқ англаган ҳолда, қишда ҳавонинг исиб кетиш муаммосига қарши курашишни аввалроқ бошлашимиз керак эди. Очиқликдаги дарахтларни боғдорчилик сферасида эрта “уйғониб” кетмаслиги учун чора-тадбирлар мавжуд. Бу бўйича илм-фан ютуқлари бор. Ҳозирги ҳаво тўлқинларида 5-6 даража фарқни кўриш мумкин. Яъни дарахтга таъсир ўтказиш орқали унинг танасидаги ҳароратни 2 даражага пасайтириб турса бўлади. Бу ҳудди одам иситмасини шприц орқали пасайтиришга ўхшаш жараён. Агар мазкур усул декабрь ойи бошларида қўлланганда, анча фойдали бўларди.
Ҳозирда дарахтларга стресс асосан тоғ этакларида бўляпти, текислик ҳудудларида эса у даражада эмас. Тоғ этакларида ноябрь ва декабрь ойларида исиш кучли бўлди. Оқибатда кўплаб ҳудудларда бодом ва бошқа дарахтлар гуллаб юбормоқда. Дарахт ва бўлғуси ҳосилини асраб қолиш учун ота-боболар қўллаб келган классик усулларни ҳам қўллаш мумкин. Масалан, дарахт илдизи тагига муз солиб қўйиш ёки суғориш. Бу усуллар ҳам дарахтнинг уйғониб кетиш “кайфият”ини пасайтиради.
Изоҳ (0)