Ўзбекистонни яқин йилларда энергетик ва экологик инқироз кутмоқда. Бу ҳақда иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов Telegramъдаги каналида таҳлилларини баён қилди.
Эркин Абдулаҳатовнинг ёзишича, сув ва энергетик тизим муаммоларини оғир-босиқлик билан ҳал қилиш зарур.
“Бизни яқин йилларда энергетик ва экологик инқироз кутмоқда. У эса сув тақчиллигини бўрттиради. Иқтисодчи Отабек Бакиров айтганидек, электр энергия таърифларини бозор иқтисодиёти тамойиллари асосида ижобий ҳал қила олсак, табиий газ ресурсларимизни оқилона тўғри мақсадларга йўналтирсак, келгуси ва кейинги йиллик истиқболларда ҳам, иқлим кескинлашаётган бир пайтда ҳам барқарорликка эриша оламиз, ишонаверинг. Бахтимизга дунёда ҳароратни кескин юқори бўлишига олиб келадиган Эл-Нинё каби ҳодиса бизнинг минтақада январь майда тоғларда ёғинларни кўпайтиради.
Аммо шу билан бирга, у минтақада баҳор-ёзда ҳароратни юқори бўлишини таъминлаб, суғориш майдонларида экинларни тез-тез суғоришга “чақиради” ҳам. Бунинг учун кўпроқ сув керак. Аммо бизда кўпроқ сув берадиган трансчегаравий дарёлар юқоридан “бўғилиб” қолган. Қўшни тоғли давлатлардаги барча сув омборлари афсуски, суғориш даврида сув тўлдириш режимига ўтиб олган. Бу барча ҳолларда Эл-Нинё шаклланган йиллар Ўзбекистон каби текислик мамлакати қурғоқчиликни кучли ҳис қилишига олиб келаверади. Ва биз буни охирги йилларда ўзимизда ҳис қилиб турибмиз”, — деб ёзган илмий тадқиқотчи.
Эркин Абдулаҳатовнинг фикрича, энди Амударё сувидан фойдаланиш ва уни тақсимлашда Афғонистон томон ҳам ҳар йиллик сув тақсимот гуруҳига қўшилади. Қандайдир тўсиқлар ва агрессив кайфиятга йўғрилган муҳокамалар билан ҳеч нарсани ҳал қилиб бўлмайди.
“Толибон ҳукумати марказлашган бошқарув тизимини тузиш, Афғонистон шимолий вилоятларида янги инфраструктура яратишга астойдил бел боғлаган. Бу шак-шубҳасиз барқарор ва кафолатли Қўштепа канали сув режими орқали ҳал қилинади. Улар ривожланиши учун ҳаттоки, бу минтақага Қўштепа канали имкониятларидан келиб чиқиб, янги инвестициялар жалб қилишлари ҳам мумкин.
Марказий Осиёда географик жойлашув жиҳатидан, Туркманистон, Ўзбекистон текислик, Тожикистон ва Қирғизистон тоғли ҳудудларда жойлашган. Табиат текислик ҳудудларига газ, тоғларга эса сув ресурсини инъом этиб қўйган. Амударё ўрта ва қуйи оқими минтақасида сув тақчиллигини юмшаца бўлади. Бунга ечимлар ҳам бор. Мамлакатлар ўртасида пухта узоқ ўйланган газ, электр энергия ва сув айирбошлаш сиёсати. Ўзбекистон учун барчасини амалга ошириш қадамлари табиий газ ресурсларига бориб тақалади.
Туркманистон ва Ўзбекистон бирлашиб, табиий газ ёқилғиси билан ишлайдиган мавжуд электр генерациялар орқали қишда афғон ва тожик томонга барқарор арзон ток экспортини йўлга қўйиши, тожик томон эса бу пайт Амударё ҳавзасидаги Роғон ва Нурек сув омборларини сув билан тўлдиришга ўтиши зарур. Шунда тожик томон ёзда гидроагрегатларига куч бериб, ўзбек ва афғон томонга қимматроқ таърифда ток экспорт қилиши мумкин. Бу Амударёда айни суғориш мавсумида сув тошиб оқишини таъминлайди. Бу манзара туркман учун ҳам манфаатли бўлади. Юқори эҳтимол, биз бу пайт ИESларга дам бериб, унга сарфланиши керак газ ресурсларини қишга захиралаймиз”, — дея масалани таҳлил қилган мутахассис.
Иқлимшунос юқоридагиларни амалга ошириш учун сув, газ, электр энергия, Афғонистон қуруқлик йўлларидан фойдаланиш масалалари бўйича тўрт мамлакат ҳукумат раҳбарлари ўртасида камида 5 йиллик янги битим имзоланиши лозимлигига ҳам урғу берган.
“Битим шартларига Амударё сувидан фойдаланиш, ундан фойдаланишда келгуси 6 ойлик, ҳатто бир йиллик сув оқим прогнозидан (ҳозир турли технологиялар ёрдамида буни амалга ошириш имкони бор) келиб чиқиб, тақсимот квоталари фоизларда белгиланиши кўрсатиб ўтилиши шарт. Менимча, бизнинг минтақада сув тақчиллигининг олдини олиш материк ўртасидаги бошқа минтақалардагидан юмшоқроқ ва бу мамлакатларнинг тўғри келишуви ва уни амалда татбиқ этишига боғлиқ. Чунки дунё томи деб аталган Помирда камида 80 йилга етадиган музликлар бор. Иқлим исишида музликлар эриб боради. Шунда ҳаммага яхши бўлади. Ҳамма келгуси истиқболларга камроқ муаммолар билан кириб боради”, — дея қайд этган тадқиқотчи.
Олимнинг қўшимча қилишича, аграр секторда анъанавий усуллар билан классик суғоришни афзал кўрадиган Ўзбекистон каби мамлакат барқарор газ ва электр энергия ресурси орқали тезроқ иссиқхона ва интенсив боғларга ўтиши лозим.
Изоҳ (0)