Тошкент шаҳри ҳавоси кун сайин ёмонлашаётгани, пойтахт дунёнинг ҳавоси энг сифатсиз ва саломатлик учун зарарли шаҳарлари қаторида тез-тез тилга олинаётгани жамоатчиликда хавотир уйғотмоқда.
“Дарё” мухбирининг иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов ва “Ўзгидромет” директори Шерзодхўжа Ҳабибуллаев билан суҳбатида тобора жиддийлашиб бораётган муаммонинг сабаблари, оқибатлари ва ечимлари тўғрисида сўз борди.
Хавотирлар ўринлими?
Эркин Абдулаҳатовнинг айтишича, Марказий Осиё дунёнинг чанг бўронлари кўп кузатиладиган ҳудудларидан бири.
“Бизда азалдан чанг бўронлари бўлиб келган. Сўнгги 150 йиллик даврда чанг–тўзон ҳодисалари билан боғлиқ хавф ортиб боряпти. Буни ўзимиз ҳам ҳаётда кўряпмиз, ҳис қиляпмиз. Ҳозир фильмлардагидек чанг–тўзонлар ёпирилиши одатий ҳолга айланиб қолди. Минтақамиз иқлимида бошқа ҳудудларга нисбатан исиш икки баробар юқори. Қолаверса, бизда кўп ёғин ёғмайди. Тадқиқотлар минтақада ҳаводаги чанг миқдори ортиб бораётганини кўрсатмоқда”, — деди мутахассис.
Шерзодхўжа Ҳабибуллаев иқлим ўзгариши атмосфера ҳавосига кучли таъсир ўтказаёганини таъкидлади.
“Хавотирлар ҳақиқатан ўринли. Тошкент ҳавосининг ифлосланишига бир томондан Жиззах орқали кириб келадиган чанг–тўзонлар ҳам сабаб бўлмоқда. Қурғоқчилик ва кам ёғин ҳисобига чанг кўтарилади. Буни автоматик станцияларимиз кўрсатмоқда. Авваллари ёғингарчилик нисбатан кўпроқ бўлгани, фасллар меъёрда ўтгани ҳисобига ҳаводаги ифлосланиш нисбатан кам бўлган. Ҳозир эса вазият ўзгарди”, — деди “Ўзгидромет” раҳбари.
“Ҳаво ифлосланиши бўйича Тошкент биринчи ўринда эмас”
Эркин Абдулаҳатов пойтахтда ёзда ҳаво ифлосланиши кўпроқ чанг массаси ортиши билан боғлиқ бўлишини, бу ҳодиса қишга ҳам кўчаётганини айтди.
“Бугун ёмғир ёғса, эртага ҳаво яна исиб кетиши, 10 кунлаб ёғин бўлмаслиги, ҳароратдаги ўтмишга нисбатан юқори иссиқлик тупроқдаги намликни тортиб олади. Бу ҳолат ҳатто қиш ойларида ҳам юзага келмоқда. Ўзбекистонда ҳавонинг ифлосланиши 1970 йилдан бери ўрганилади. Мамлакатда Тошкент шаҳри ҳавонинг ифлосланиши бўйича биринчи ўринда турмайди. Аввалги ўринларни (5–10 йил илгари) Навоий шаҳри, Олмалиқ, Фарғона, Ангрен ҳудудлари эгаллаган. Янги статистик маълумотлар эълон қилинса, пойтахт ҳавоси ифлосланиши бўйича нечанчи ўринга чиққанини кўришимиз мумкин”.
Шерзодхўжа Ҳабибуллаевнинг таҳлил қилишича, ҳаво ифлосланиши икки турга бўлинади. Улар — табиий ва техноген омиллардир.
“Табиий омилни қурғоқчилик, ёғингарчилик камлиги деб билсак, техногенда ўз қўлимиз билан балансни ушламаслигимиз асосий ўринда туради. Яъни ишлаб чиқариш ташкилотлари шаҳарга яқин бўлгани, қурилишлар кўпайиши, автотранспорт воситалари сони ошгани ва ҳоказолар. Масалан, яқинда Тошкентда қор ёққанда иситиш тизимлари газ қувватига қўшимча тарзда мазут ёқилгани ҳавога жиддий таъсир қилган. Айрим жойларда иситиш тизимини ушлаб туриш учун кўмир ҳам ёқилган. Газ етказиб бериш заправкалар учун қисқартирилганда, Аи–80 бензинга кўпроқ куч берилгани ҳам техноген таъсирни бирданига оширди. Бизда ҳаво сифатини кўрсатувчи датчиклар “қизарди” (қизил зарарли ҳавони билдиради). Яқин 10 кунлик ичида шундай ҳолат кузатилди. Ўтган ҳафта шанба куни датчик “яшил” ҳолатига ўта бошлади. Яъни техноген таъсирлар ҳаво ифлосланишига кўпроқ таъсир қилмоқда”.
Қандай чоралар кўриш керак?
Эркин Абдулаҳатов муаммони бартараф этиш учун энг аввало атмосфера ҳавосини ифлослантирувчи манбани топиш кераклигини таъкидлади.
“Ҳавони нима ифлослантиряпти, чанг қаердан кўтариляпти аниқлаш зарур. Агар табиий омиллар таъсири кучли бўлса, чўл ҳудудларида яшил фитомассалар ҳосил қилиш лозим. Электромобилга секин ўтиляпти, бу жуда ҳам керак. Ҳаво ифлосланишини олдини олиш учун кўплаб илмий ишлар қилинган. Уларни амалиётга жорий этиш муҳим. Завод–фабрикалар мўриларига филтрловчи мосламаларни ўрнатиш ва уларни доимий техник кўрикдан ўтказиш зарур. Ҳавони асосий хавфли ифлослантирувчи моддалар завод–фабрикалардан чиқади. Янги тадқиқот ишларида бундай заҳарли ҳаво саратон касаллигини келтириб чиқариши мумкинлиги айтиляпти. Бундан ташқари, ифлосланган ҳаводан астма ва аллергик касалликлар келиб чиқади. Кўчада юрсангиз ҳаво ифлосланишининг шаҳар аҳолисига таъсир қилаётганини реал сезасиз. Чунки ҳар 10 кишидан 2-3 кишида йўталиш ҳолатлари учрайди. Бу ҳавонинг ифлосланиш даражаси меъёрдан ортганидан ҳам далолат беради”.
Эркин Абдулаҳатов фикрига кўра, шаҳарда ҳаво ифлосланиш даражаси ортгани сари пойтахт аҳолиси бошқа ҳудудларга кўчиб кета бошлайди.
“Ҳаво ифлосланишини камайтириш учун яшил иқтисодиёт тамойилларига ўтиш талаб этилади. Пойтахтда яшилликни кўпайтириш керак. Ҳатто вертикал қурилишларда балконларда ҳам яшил фитомассалар ҳосил қилиш зарур. Катта дарахтлар қанча кўп бўлса, шунча шамол кучи ва чанг–тўзон кўтарилишининг олдини олади. Лекин ҳозирги ҳолатда ҳеч қандай чоралар кўрилмаса, яқин 5-6 йилда иқлим муҳожирлари сони кўпаяди. Аввал шаҳар атрофига кўчиб кетиш, кейин бошқа ҳудудларга кўчишлар сони ортади. Муаммони ҳал қилишда жуда катта масалалар турибди”.
Суҳбат давомида Шерзодхўжа Ҳабибуллаев ҳам агар етарли чоралар кўрилмаса, пойтахтда ҳолат оғирлашиб боришига урғу берди.
“Халқаро иқлимшунослар таҳлилига кўра, яшилликни кўпайтирсак, сувни тўғри ишлатиш, чиқинди чиқаришдан оддий овқатланишимизгача, ишлаб чиқариш соҳаларида ҳам, қайта ишлаш жараёнида ҳам меъёр ушланса, ҳозирги иқлим ўзгаришидаги тенденцияни ушлаб қолиш мумкин. Бугунги ҳолат давом этиб турса, вазият янада оғирлашади. Ҳозирги кун биз учун ғаниматдек бўлиб қолади. Ўрта Осиё учун ҳар йилги ҳаво ҳарорати 1,5–3 даражага кўтарилиб бормоқда. Дунёда эса ҳарорат йилига 2 даража ошяпти. Яъни бизда юқорироқ. Чунки чўлли ҳудудлар кўп ва сув кам. Шунинг учун биз қолганларга қараганда кўпроқ ва тезроқ ҳаракат қилишимиз керак. Барча Ўрта Осиё давлатлари биргаликда муаммони енгиш учун ҳаракат қилишимиз лозим”.
Изоҳ (0)