АҚШ собиқ давлат котиби Генри Киссинжер 100 ёшида вафот этди. Унинг Америка дипломатиясидаги ўрни қандай?

АҚШ собиқ давлат котиби, тинчлик бўйича Нобель мукофоти совриндори Генри Киссинжер 100 ёшида вафот этди, деб ёзмоқда Тhе Washington Post. Сиёсатчининг ўлими ҳақида унинг консалтинг фирмаси хабар берган, ўлим сабаби айтилмаган. Киссинжер 29 ноябрь куни Коннектикутдаги уйида вафот этди.

Киссинжер 1923 йил 27 майда Германиянинг Фюрт шаҳрида диндор яҳудий оиласида туғилган. 1938 йилда, мамлакат яҳудийларга қарши қонунлар қабул қилганидан уч йил ўтгач, унинг оиласи Германияни тарк этиб, АҚШга қочиб кетади. У ерда бўлажак сиёсатчи ўз исмини Хайнц Альфред Киссингердан Генри Киссинжерга ўзгартиради. 1940 йилда у маҳаллий мактабни тугатгач, Нью-Йоркдаги City College’га ўқишга киради.

1943 йилда Киссинжер Америка фуқаролигини олади. Кейинги уч йил давомида у АҚШ армиясида хизмат қилади: аввал таржимон бўлиб, сўнг Германиянинг Гессен штати контрразведка корпусига ўтказилади. У хизматлари учун “Бронза юлдуз” медали билан тақдирланган.

1947 йилда у Гарвард университетига ўқишга киради ва уерда сиёсатшунослик бўйича бакалавр даражасини, кейин эса докторлик даражасини олади. 1954—1969 йилларда ушбу ўқув юртида ўқитувчилик қилади.

Киссинжернинг сиёсий фаолияти 1960 йилларнинг охирида бошланган. Дастлаб у президентлар Дуайт Эйзенхауэр, Жон Кеннеди ва Линдон Жонсоннинг хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси бўлиб ишлаган ҳамда Қуролсизланиш ва қуролларни назорат қилиш агентлигида хизмат қилган.

1969 йилда Киссинжер АҚШ миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчи бўлди ва 1975 йилгача бу лавозимда ишлади. 1973 йил сентябрдан бир вақтнинг ўзида Давлат котиби ҳам бўлди. У ушбу лавозимни 1977 йилда тарк этган.

Киссинжер ушбу лавозимларда ишлаган пайтда:

• Коммунистик Хитой билан алоқалар ўрнатиш режасини ишлаб чиқди ва 1972 йилда президент Ричард Никсоннинг ХХРга ташрифини ташкил қилди, ундан олдин Киссинжер у ерга яширин сафарлар уюштирган;
• СССР билан муносабатлар ўрнатди ва худди шу 1972 йилда Никсон бошчилигидаги Америка делегацияси таркибида Совет Иттифоқи ва Қўшма Штатлар ўртасида стратегик ҳужум қуролларини чеклаш тўғрисида битим тузиш учун Москвага келди. Кейинчалик Киссинжер СССР ва Россияга бир неча бор ташриф буюрди.
• Фаластин—Исроил можаросини ҳал қилишда қатнашди, бунда моки дипломатиясидан (урушаётган томонлар ўртасидаги интенсив икки томонлама музокаралар) фаол фойдаланди;
• 1973 йилда у Вьетнам урушини тугатиш учун Париж тинчлик шартномасини имзолади. Бунинг учун у ва Шимолий Вьетнам вакили Ле Дик Тҳо тинчлик бўйича Нобель мукофотига сазовор бўлишди. Вьетнамликлар уруш тугамаганини айтиб, мукофотни қабул қилишмади — жанглар яна икки йил давом этди.

Давлат котиби лавозимини тарк этганидан беш йил ўтгач, у таҳлил ва эксперт баҳоларини тайёрлашга ихтисослашган Kissinger Associates Inc халқаро консалтинг фирмасига асос солган.

1984 йилдан 1990 йилгача у АҚШ президенти ҳузуридаги разведка бўйича маслаҳат кенгашида ишлаган, 2002 йилда эса 11 сентябрь терактларини текширувчи комиссияни икки ярим ҳафта давомида бошқарган.

У бир нечта китобларни нашр этди, улардан бири — “Генри Киссинжердан сабоқлар” (2016), унда Россиянинг келажаги, Хитойнинг юксалиши ва Яқин Шарқдаги воқеалар ҳақидаги қарашлари акс эттирилган.

Киссинжернинг мукофотлари орасида Президент Озодлик медали (жамоат ҳаётига қўшган улкан ҳиссаси учун АҚШ президенти томонидан берилади) ва Мюнхен хавфсизлик конференцияси Эвальд фон Клейст мукофоти (тинчлик ва можароларни ҳал этишга қўшган улкан ҳиссаси учун берилади) бор.