Қадимги дунё тарихининг энг машҳур аёлларидан бири бўлган Клеопатра аслида ким? Ўзи ҳақида кўплаб афсона ва асотирлар битилишига сабаб бўлган Клеопатра эрамиздан олдинги 69 йилдан 30 йилга қадар яшаган бўлиб, Қадимги Мисрнинг сўнгги ҳукмдори ҳисобланади. Отаси Птолемей XII дан кейин тахтга ўтирган малика ҳукмронлик йилларида мамлакат Рим истилосидан омон қолиб, давлатчилигини мустаҳкамлашга эришди. “100 буюк инсон” лойиҳаси доирасида ўзининг гўзаллиги ва ақл-заковати билан ном қозонган Клеопатра ҳақида ҳикоя қиламиз.

Ингичка лаблар, катта бурун ва буғдойранг тери

 “Унда танаси ва айёрлигидан бошқа аёлларга хос ҳеч нима йўқ эди. Ташқи кўриниши, иқтидори, бутун ўзлигини Клеопатра совуқ ҳисоб-китобга бўйсундириб, давлат ёки шахсий манфаатлари ҳақида ўйларди. У ўта худбин ва мустақил эди”, — дея тарихчилар Миср маликасини таърифлайди.

Кўплаб фильмларда Клеопатра ўта гўзал кўринишда тасвирланади, худдики у билан учрашган эркаклар шу ондаёқ ақл-ҳушини йўқотадигандек. Аслида эса малика жозибадор аёл бўлсада, соҳибжамол эмасди. Замондошлари уни баланд бўлмаган бўйли ва тўлароқ жуссага эга дея тасвирлайди. Шу билан бирга Клеопатра буғдойранг терига эга бўлиб, лаблари ҳам ингичка ва бурни каттароқ эди.

Тарихчи Плутарх “бу аёлнинг гўзаллиги бир қарашда ҳайратга соладиган ва тенгсиз деб ҳисобланган даражада эмасди”, деб ёзган. “Унинг ҳар бир сўзида, ҳар бир ҳаракатида намоён бўладиган улкан жозибаси қалблар қарига сингиб кетарди. Овози эшитган қулоққа хуш ёқар ва худди эркалагандек бўларди”, — деган тарихчи.

Ҳозирга қадар Клеопатранинг ёш кўриниши ҳақида афсоналар мавжуд. Клеопатра “Шарқнинг энг буюк косметолог”ларидан ҳисобланади, шу боисдан унинг образи яхши сотилади. Бугунги кунда “шу ишни Клеопатра ҳам қилиб кўрган” деган гаплар орқали турли воситаларни тарғиб қилиш урфга кирган. Таъкидланишича, у сут ва асал қўшилган ваннада чўмилган, натижада терисининг жозибадорлиги ортган.

Шу нарса маълумки, малика қимматбаҳо тошлар билан безанган ҳолда юрган, хизматкорлар Клеопатранинг кўз, тирноқлари, кафт ва товонларини хина билан бўяган, лабига ўзига хос ўсимлик балзамини суртган ва парик кийгизган. Клеопатра зумрадни жуда яхши кўрган. Атрофидаги бирор кимни тақдирламоқчи бўлса у ўз портрети туширилган айнан шу тошни совға қилган.

Александр Македонскийдан совға

Малика ўз даврининг энг зиёли аёлларидан бири ҳисобланади. Унинг адабиёт, санъат, сиёсат, фалсафа борасидаги билимлари суҳбатдошларини ҳайратга солиб келган. Ажойиб нафислик эга бўлган аёл уд ва арфа чалар, қўшиқ куйлар ва рақсга тушарди.

Бундан ташқари, Клеопатра еттита тилни билган, шунинг учун ҳам хорижликлар билан мулоқотда таржимонлар хизматидан деярли фойдаланмаган.

Миср маликаси мамлакатга олдинги қудратини қайтариш учун анча тер тўкади. Осон бўлмаган даврда у Рим империясидан мустақиллигини қайтариб олишга эришади. Юқорида айтганимиздек, Клеопатранинг аждодлари грекларга бориб тақалади. Александр Македонский унинг аждодларига Мисрдан ер совға қилган ва улар шу ерга келиб ўрнашган.

Мисрнинг бўлажак маликасини биринчи турмуш ўртоғи 13 ёшли укаси Птолемей Дионис эди. Отаси айнан унга ва 16 ёшли Клеопатрага тахтни мерос қилиб қолдиради. Айтишларича, аёл ўз истакларини қондириш учун ёш ва келишган эркаклар яшаган катта ҳарам қурган. У даврларда бу уятли нарса ҳисобланмаган.

Клеопатра ва унинг укаси шод-ҳуррамликда мамлакатни бошқариши мумкиндек эди, аммо Птолемейнинг устози Пофин бошчилигида маликага қарши фитна бошланади. У ўз шогирди билан Мисрнинг ҳақиқий ҳукмдорига айланишни орзу қиларди. Натижада мамлакат пойтахти Искандарияда исён бошланади. Клеопатранинг ҳаётига жиддий хавф юзага келади, шу сабабдан у бир неча жориялари билан саройдан қочиб кетишга мажбур бўлади.

Келди, кўрди, ғалаба қозонди

Мисрдаги вазиятдан хабар топган Сезар унга аралашишга, йўл-йўлакай эса мисрликларда қарзларини тўплаб кетишга қарор қилади. Рим императори билан учрашувга фақат Птолемей келади ва опаси устидан шикоят қилишга тушади. Клеопатранинг йўқлигидан ҳайратга тушган Сезар уни олиб келиш учун чопар юборади.

Клеопатра Рим императори билан учрашиши кераклигини тушуниб турарди, бироқ Искандарияга қандай киришни билмасди, оламон уни шу ондаёқ бурдалаб ташлашга тайёр эди. Шунда малика шериклари билан пойтахтга қайиқда сузиб боради. У қоп ичига яширинади, шериги эса ўзини балиқчи сифатида таништириб, саройга кириб олади.

Бундай айёрлиги ва ярим яланғоч танасидан ҳайратга тушган Сезар Клеопатрага ошиқ бўлиб қолади. Гувоҳларнинг кейинчалик айтишича, 52 ёшли Рим императори ва 20 ёшли Миср маликасининг илк учрашуви эрта тонгга қадар давом этган.

Клеопатранинг укаси ва унинг устози қўрққан воқеа содир бўлди — Рим императори аёл учун барча нарсага тайёр инсонга айланди. Натижада Птолемей Нилга ўзини чўктиради, Пофин эса қочиб кетади. Искандарияда тинчлик ҳукм сура бошлайди. Мисрликларнинг ғазабини қўзғамаслик учун Сезар Клеопатрани иккинчи укаси Neoтеросга узатади, аммо никоҳ фақат расмиятчилик учун керак эди, аёл Сезарнинг маъшуқаси айланиб, Мисрни бошқаришни давом этади.

Миннатдорчилик сифатида малика Рим императори учун Нил бўйлаб саёҳат уюштиради. Икки ой давомида севишганлар ўнлаб қайиқлар ҳамроҳлик қилган ҳашаматли кемада бирга сузади. Император Римга қайтганидан кўп ўтмай, Клеопатра ўғил кўради. У фарзанди ва турмуш ўртоғи билан кўплаб мулозимлари ҳамроҳлигида Сезар олдига келганида маликани тантанали қабул қилишади: олтин аравалар кортежи, қўлга ўргатилган гепард ва жайронларни олиб ўтган минглаб қуллар. Миср маликасининг ўзи мушакдор қуллар кўтарган олтин тахтдан ўрин олади.

Сезарнинг маъшуқалари кўп эди, аммо уларнинг ҳеч бири бунчалик эҳтиромга лойиқ кўрилмаган. Римдагилар Клеопатрани “искандариялик ўйнаш” дея ҳушламайди. Венера ибодатхонасида императорнинг севгилиси Клеопатрани олтин ҳайкали ўрнатилганида халқ дарғазаб бўлади.

Миср маликаси ўғли билан Тибр қирғоғидаги император вилласига жойлашганди. Сезар бутун бўш вақтини у билан ўтказарди. Клеопатра бўлса ушбу қароргоҳдан чиқмаган ҳолда деярли бир йил Римда яшайди. Шаҳарда Сезар Миср маликасининг ўғлини ўзига валиаҳд этиб тайинламоқчи экани ҳақида миш-мишлар тарқала бошлайди. Рим императорига қарши унинг ўлимига сабаб бўлган фитна бошланади.

Ҳалокатга элтувчи аёл

Сезарнинг ўлимидан саросимага тушган Клеопатра шаҳардан қочади. Искандарияда эса орадан бир йил ўтгач турмуш ўртоғи ҳам вафот этади. Унинг ўлимида маликани гумон қилишган, аммо айбини исботлаб бера олишмайди. Аёл Мисрнинг якка ҳукмдорига айланади. У тўрт ёшли Сезарионни ўзига меросхўр сифатида эълон қилади.

Клеопатра қўмондон Марк Антонийни йўлдан ура олсагина Миср маликасилигича қолиши мумкинлигини яхши тушунарди. У Рим саркардасининг кўнглини забт этишга қарор қилади. Уни қимматбаҳо ёғочдан ясалган алвон елканли махсус кемага таклиф этишади. Атроф буткул ҳашаматга бурканган эди. Кеманинг асосий безаги эса Клеопатранинг ўзи бўлади. Аёлни кўргани замон саркарда эс-ҳушидан айрилади.

Гувоҳларнинг сўзларига кўра, Клеопатра ўзини Сезар билан мулоқотдан ўзгача тутган. Рим императори қаршисида у доим оқила, жозибадор, санъат, адабиёт ва сиёсат ихлосманди сифатида намоён бўлган бўлса, Антоний олдида ўзини суюқ аёлдек тутган: қўпол сўзларни гапирган, кўп ичган, шаҳвоний қўшиқларни куйлаган. Тўпори римликка эса бу ёқиб тушган.

 Клеопатра Марк Антонийни ром этиш учун барча воситаларини ишга солади. Унга ошиқ бўлиб қолган эркак аёлнинг барча айтганларни сўзсиз муҳайё қиларди. Энг муҳими Рим Сезарионни Миср тахтининг қонуний вориси дея тан олганида эди.

Жуфтликдан уч нафар фарзанд дунёга келади. Марк Антоний вақти-вақти билан Римга, қонуний рафиқаси Октавианинг ёнига келиб турарди. Аммо кичик бир ғалабасини у Римда эмас, Искандарияда нишонлашга қарор қилади. Ватанидагилар буни ўз халқига нисбатан ҳақорат дея қабул қилади. Аммо севгидан кўзи кўр жангчи фақат севгилисини ўйларди.

Марк Антоний Миср ҳукмдорига айлана бошлайди ва у Римдаги рафиқаси билан ажрашишга қарор қилади. Бундан ғазаб отига минган Антонийнинг рафиқасини акаси Октавин Мисрга уруш очади. Марк Антоний ва Клеопатранинг армияси сон жиҳатдан римликлардан ортиқ эди, шу сабабдан жуфтлик ҳушёрликни йўқотади — римликлар мутлақ ғалабага эришади.

Марк Антоний мағлубиятига мисрлик ўйнашини айбдор деб ҳисоблайди. У аёл билан учрашувлардан қоча бошлайди. Клеопатра айнан ўшанда ўз жонига қасд қилиш ҳақида ўйлай бошлагани айтилади. У денгиз бўйига қимматбаҳо тақинчоқлари билан ёқиб юборишлари мумкин бўлган дахма қуришларини буюради.

Ўз жонидан хавотирда бўлган аёл Марк Антонийдан яширин равишда Октавианга совға-саломлар йўллайди. Клеопатра уни ҳам ўзига ром эта олиша ишонарди. Икки нафар ишончли қули билан саройдан яширин равишда чиққан аёл собиқ севгилисига унинг ўлгани ҳақида хабарни етказишларини буюради. Клеопатранинг ўлимидан хабар топган Рим саркардаси қиличига ёпишади.

Бундан хабар топган Миср маликаси тушкунликка тушади. Энди у Марк Антонийни тирик ёки ўлик ҳолда ҳам кўришни истайди. Бу вақтда Рим саркардаси кўп қон йўқотган бўлсада ҳали тирик этди. Клеопатра билан учрашув унга бир неча сонияга куч бағишлайди ва тез орада севгилисининг қўлларида жон беради.

Малика ғолиб томон билан муросага келиш мақсадида саройга қайтади. Ўз жозибасига ишонган аёл бу сафар енгилади. Аёлларга суяги йўқлиги билан танилган Октавиан 37 ёшли Клеопатрани кўрганида ҳайратга тушмайди. Бундан ташқари, Клеопатра уни худди қуллардек занжирбанд олиб кетишмоқчи эканликларидан хабар топади. Шунда у ҳам ўз жонига қасд қилиш қарорига келади.

Сирларга тўла ўлим

Шу куни Клеопатра ғолиб томон учун базм уюштиради. Тантана вақтида аёл ўз ётоғига кириб кетади. Шундан кейинги воқеалар ҳақида турли версиялар мавжуд. Улардан бирига кўра, собиқ малика ингичка бармоқлари билан соч турмагини ушлаб турган олтин тўноғичдан заҳарни олиб, ичган.

Бошқа версияга кўра, хизматкори аёлга анжир солинган саварда заҳарли илонни олиб келган. Клеопатра тўноғични илонга санчган, у эса ўз навбатида аёлни чаққан. У вақтда Мисрда бундай ўлим топиш жасурлик ҳисобланган.

Орадан кўп ўтмай Октавианнинг хизматкорлари Миср маликасининг жонсиз танасига дуч келади. Клеопатра Мисрнинг сўнгги маликаси бўлиб қолди. Унинг ўлими мамлакатдаги буюк сулоланинг қулаши билан якунланди. Қачонлардан қудратли бўлган империя Рим колониясига айланади. Октавиан Миср маликасини Марк Антоний билан бирга катта ҳурмат билан дафн этишни буюради.